مسعودی، علی بن حسین: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'ابو ' به 'ابو')
    بدون خلاصۀ ویرایش
     
    (۵۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class='wikiInfo'>
    <div class="wikiInfo">
    [[پرونده:NUR01337.jpg|بندانگشتی|مسعودی، علی بن حسین]]
    [[پرونده:NUR01337.jpg|بندانگشتی|مسعودی، علی بن حسین]]
    {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
    {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
    |-
    |-
    ! نام!! data-type='authorName'|مسعودی، علی بن حسین
    ! نام!! data-type="authorName" |مسعودی، علی بن حسین
    |-
    |-
    |نام های دیگر  
    |نام‌های دیگر  
    |data-type='authorOtherNames'| ع‍ل‍ی‌ ب‍ن‌ ال‍ح‍س‍ی‍ن‌ ال‍م‍س‍ع‍ودی‌
    | data-type="authorOtherNames" | ع‍ل‍ی‌ ب‍ن‌ ال‍ح‍س‍ی‍ن‌ ال‍م‍س‍ع‍ودی‌


    م‍س‍ع‍ودی‌، اب‍وال‍ح‍س‍ن‌
    م‍س‍ع‍ودی‌، اب‍وال‍ح‍س‍ن‌
    |-
    |-
    |نام پدر  
    |نام پدر  
    |data-type='authorfatherName'|
    | data-type="authorfatherName" |حسین
    |-
    |-
    |متولد  
    |متولد  
    |data-type='authorbirthDate'|
    | data-type="authorbirthDate" |حدود 287ق
    |-
    |-
    |محل تولد
    |محل تولد
    |data-type='authorBirthPlace'|
    | data-type="authorBirthPlace" |بغداد
    |-
    |-
    |رحلت  
    |رحلت  
    |data-type='authorDeathDate'|345 هـ.ق
    | data-type="authorDeathDate" |346ق
    |-
    |-
    |اساتید
    |اساتید
    |data-type='authorTeachers'|
    | data-type="authorTeachers" |[[ابوالعباس احمد بن سریج]]
     
    [[زجاج، ابراهیم بن سری|زجاج]]
     
    [[ابن انباری، محمد بن قاسم|ابن انبارى]]
     
    [[ابن درید، محمد بن حسن|ابن درید]]
    |-
    |-
    |برخی آثار
    |برخی آثار
    |data-type='authorWritings'|
    | data-type="authorWritings" |[[إثبات الوصية للإمام علي بن أبي‌طالب]]
    |-class='articleCode'
    [[ترجمه إثبات الوصیة لعلي بن أبیطالب]]
    |کد مولف
    |data-type='authorCode'|AUTHORCODE1337AUTHORCODE
    |}
    </div>


    [[مروج الذهب و معادن الجوهر]]


    ابوالحسن على بن حسين بن على بن عبداللّه هذلى در سال 287 ه‍. 900/ م. در بغداد به دنيا آمد و در همانجا نيز رشد و نمو كرد. او از نوادگان عبداللّه بن مسعود، صحابى بزرگ رسول خدا(ص)، بود و به همين دليل به مسعودى مشهور شد. عبداللّه در زمان خلافت عثمان و همزمان با سفر بسيارى از صحابه به شهرهاى مفتوحه، به عراق آمد. در عراق منزلت بالايى يافت و به همين دليل مردم از مواضع او در مقابل عثمان دفاع مى‌كردند. برخورد خشونت آميز عثمان با وى از عوامل انقلاب مردم عراق عليه عثمان شمرده مى‌شود.
    [[التنبیه و الإشراف]]


    خاندان ابن مسعود ساليان درازى در عراق زيستند و با پرهيز از ورود به مسايل سياسى در عصر خلفاى اموى و عباسى به مسايل علمى و فرهنگى پرداختند. آنان بغداد را براى سكونت در روزگار منصور انتخاب كردند. بغداد در زمان مسعودى از مهمترين مراكز علمى جهان اسلام به شمار مى‌رفت و اين فرصت مناسبى براى فراگيرى علم و دانش وى بود. علاوه بر آن، خاندان او نيز اهتمام ويژه‌اى به دانش اندوزى وى داشتند.
    [[ترجمه التنبیه و الاشراف]]


    ==سفرهاى علمى==
    [[مروج الذهب (ترجمه)]]
    |- class="articleCode"
    |کد مؤلف
    | data-type="authorCode" |AUTHORCODE01337AUTHORCODE
    |}
    </div>
    {{کاربردهای دیگر|مسعودی (ابهام زدایی)}}


    '''ابوالحسن على بن حسين بن على بن عبداللّه هذلى''' (حدود 287-346ق)، متکلم، مورخ و جغرافی‌دان بزرگ اسلامى، از مهمترین آثار او  [[مروج الذهب و معادن الجوهر]] و [[التنبیه و الإشراف]]


    مسعودى علاوه بر بهره‌گيرى از علوم مختلف مانند لغت، ادبيات، فقه، تاريخ، جغرافيا و فلسفه به زبان‌هاى فارسى، هندى، يونانى، رومى و سريانى آشنا شد. كسب دانش بيشتر و آشنايى بهتر با فرهنگ‌هاى مختلف، او را براى سفر به نقاط مختلف جهان علاقه‌مند كرد. با اينكه در آن زمان دولت‌هاى مستقل حكومت داشتند ولى وحدت اسلامى همچنان بر مرزهاى سياسى چيره بود و در مجموع مملكتى به نام «مملكت اسلام» را تشكيل مى‌دادند كه هر مسلمانى مى‌توانست آزادانه در محدودۀ جغرافيايى اين مملكت از نقطه‌اى به نقطۀ ديگر سفر كند.
    == خاندان ==
    او از نوادگان عبداللّه بن مسعود، صحابى بزرگ رسول خدا(ص)، بود و به همين دليل به مسعودى مشهور شد. عبداللّه در زمان خلافت عثمان و همزمان با سفر بسيارى از صحابه به شهرهاى مفتوحه، به عراق آمد. در عراق منزلت بالايى يافت و به همين دليل مردم از مواضع او در مقابل عثمان دفاع می‌كردند. برخورد خشونت آميز عثمان با وى از عوامل انقلاب مردم عراق عليه عثمان شمرده مى‌شود.


    دليل ديگرى كه مسعودى را به ترك بغداد وادار كرد، اوضاع نابسامان سياسى بغداد و تسلط تركان بر خلفاى عباسى بود. او در طىّ اين سفرها مى‌توانست آزادانه و به دور از چالش‌هاى سياسى، تاريخ خلفاى عباسى را تدوين كند و به همين منظور به فارس، کرمان، اصطخر، هند، ملتان و منصوره سفر كرد و از آنجا به كنبايه، صيمور، بومباى و سيلان رفت و سپس سفر دريايى خود را به شهرهاى چين آغاز كرد و پس از بازديد از مداگاسكار و زنگبار به عمان بازگشت. او همچنين سفرى به آذربايجان و گرگان و از آنجا به مناطق شام و فلسطين كرد. با ديدارى از مرزهاى شام به بصره آمد و دوباره به شام بازگشت و براى مدتى در دمشق اقامت نمود.
    خاندان ابن مسعود ساليان درازى در عراق زيستند و با پرهيز از ورود به مسائل سياسى در عصر خلفاى اموى و عباسى به مسائل علمى و فرهنگى پرداختند. آنان بغداد را براى سكونت در روزگار منصور انتخاب كردند. بغداد در زمان مسعودى از مهمترين مراكز علمى جهان اسلام به شمار مى‌رفت و اين فرصت مناسبى براى فراگيرى علم و دانش وى بود. علاوه بر آن، خاندان او نيز اهتمام ويژه‌اى به دانش اندوزى وى داشتند.


    با اينكه مسعودى به زادگاه خود عشق مى‌ورزيد، شهرهاى عراق را مى‌ستود و ويژگى‌هاى آنها را يادآور مى‌شد ولى مصر را به دو دليل براى اقامت برگزيد: يكى چالش‌هاى سياسى بغداد كه دستاورد سلطۀ نيروهاى غير عرب بود و ديگرى امنيت، آسايش و نهضت علمى-فرهنگى مصر كه محصول حكومت اخشيدى‌ها به شمار مى‌آمد.
    == ولادت ==
    مسعودى در نیمه دوم قرن سوم هجرى در بغداد چشم به جهان گشود و در سال 346 هجرى در فُسطاط (مصر) چشم از جهان بربست. دوران زندگى او همزمان با دوره دوم عصر عباسیان بود که نفوذ نژادهاى غیرعرب, بویژه ترکان, در دستگاه خلافت گسترش فراوان یافته بود.


    مسعودى كتاب «مروج الذهب» را در مصر منتشر كرد و تا پايان عمر در آنجا زيست. او بيان داشته كه تأليف كتاب «مروج الذهب» را در سال 332 ه‍ شروع كرده و در سال 336 ه‍. در فسطاط به پايان رسانده است. همچنين يادآور شده كه در سال 342 ه‍. نسخۀ اول كتاب «التنبيه و الاشراف» را تدوين نموده و در سال 345 ه‍. بر آن كتاب اصلاحات و اضافاتى داشته است.
    ولادت او طبق نتیجه پژوهش کراتشکفسکى و خدابخش در آغاز سده دهم میلادى, یعنى در حدود سال 900م, برابر با 287ق است. این مطلب مورد پذیرش دکتر [[على خربوطلى]] نیز هست، ولى به نظر مى رسد، تاریخ ولادت مسعودى پیش از این تاریخ باشد. چرا که نخستین مسافرت او به خارج از عراق در سال 303 ق آغاز شده و این دور از خرد است که کسى پیش از آن که به شانزده سالگى برسد براى انجام پژوهشهاى علمى و کسب آگاهى از احوال ملتها و اقوام دور دست بار سفر ببندد.


    ايشان در جمادى الاخر سال 345ق در مصر از دنيا رفتند.
    == تحصیلات ==
    مسعودی آموزشهاى نخستین خود را در بغداد فرا گرفت. بغداد آن روز یکى از بزرگترین مراکز تمدن و دانش در جهان بود و به سبب وجود ورّاقان, کتابخانه ها, فقها, قرّاء, ادبا و پیشوایان متعدّد دانش, زبانزد و شهره جهان بوده است و مسعودى از آن بهره برده است.


    ==ويژگى‌هاى فردى==
    مسعودى آن هنگام که کودک و جوان بود انواع دانشها و معارف دینى, ادبى و لغوى را از دانشمندان نامدار بغداد و بصره آموخته و به هنگامى که به سفرهاى تحقیقاتى دور و دراز دست یازید نیز از خرمن افکار و اندوخته عالمان فراوان در نقاط مختلف جهان بهره‌مند گردید.


    == اساتید ==
    # [[ابوالعباس احمد بن سریج]] (متوفای306ق)
    # [[وکیع، محمد بن خلف|محمد بن خلف بن حیان]], ملقب به [[وکیع، محمد بن خلف|وکیع]] (متوفای306ق)
    # [[ابوالحسن احمد بن سعید دمشقى اموى]] (متوفای حدود 307ق)
    # [[زجاج، ابراهیم بن سری|زجاج]] (متوفای311ق)
    # [[ابن درید، محمد بن حسن|ابن درید]] (متوفای321ق)
    # [[ابن انباری، محمد بن قاسم|ابن انبارى]] (م328ه)
    # [[ابوالقاسم جعفر بن همدان موصلى]] (متوفای 323ق)
    # قاضى [[عبدالله بن زبیر دمشقى]]
    # [[صولى]] (متوفای حدود 335ق)
    # طاهر بن یحیى بن حسن بن جعفر بن عبدالله بن حسین بن على بن ابى طالب(ع)
    # [[ابوالحسین طوسى]]


    شرح حال نويسان جز از شخصيت علمى مسعودى سخنى نگفته‌اند، از اين رو از ويژگى‌هاى جسمى، فعاليت‌هاى روزانه و زندگى خصوصى وى آگاهى چندانى وجود ندارد. برخى ويژگى‌هاى او با مطالعۀ كتاب‌هاى «مروج الذهب» و «التنبيه و الاشراف» به دست مى‌آيد. وطن دوستى يكى از خصوصيات بارز مسعودى است. با اينكه او بيش از 25 سال در سفر بوده و از اين رهگذر شخصيت جهانى پيدا نموده است، ولى هيچگاه زادگاه خود را فراموش نكرد و پيوسته در آرزوى ديدار آن لحظه شمارى كرد. او به نقل از حكما، علاقۀ به وطن را نشانۀ وفا و تكامل عقل دانسته است.
    ==سفرهاى علمى==


    اعتماد به نفس در مسايل علمى و فرهنگى ويژگى ديگر اوست. او با تكيه بر سفرهاى علمى‌اش بر مؤلفان معاصرش افتخار كرده و چنين گفته است: گزارش‌هاى شخصى كه در زنجير وطن بوده با كسى كه بخشى از عمر خود را در سفرهاى علمى سپرى كرده است قابل مقايسه نيست. مورخان و محدثان نيز اعتراف دارند كه كتاب‌هاى مسعودى حكايتگر تجربه و مهارت اوست. او خود نيز به ارزش تأليفاتش آگاهى داشت و از اين رو براى جلوگيرى از هر گونه تحريف و اضافه و نقصانى، غضب و بلاى الهى را به افرادى كه قصد تصرف در آنها را دارند، يادآور شده است. مسعودى ويژگى فوق را با تواضع علمى مزين كرده و از كاستى‌هاى كتابش عذرخواهى نموده است. او اين كاستى‌ها را به غفلت‌هاى مؤلف و گاهى نسخه‌نويسان نسبت داده است.
    مسعودى علاوه بر بهره‌گيرى از علوم مختلف مانند لغت، ادبيات، فقه، تاريخ، جغرافيا و فلسفه به زبان‌هاى فارسى، هندى، يونانى، رومى و سريانى آشنا شد. كسب دانش بيشتر و آشنايى بهتر با فرهنگ‌هاى مختلف، او را براى سفر به نقاط مختلف جهان علاقه‌مند كرد. با اينكه در آن زمان دولت‌هاى مستقل حكومت داشتند، ولى وحدت اسلامى همچنان بر مرزهاى سياسى چيره بود و در مجموع مملكتى به نام «مملكت اسلام» را تشكيل مى‌دادند كه هر مسلمانى مى‌توانست آزادانه در محدودۀ جغرافيايى اين مملكت از نقطه‌اى به نقطۀ ديگر سفر كند.


    ==مسعودى در ديدگاه دانشمندان==
    دليل ديگرى كه مسعودى را به ترك بغداد وادار كرد، اوضاع نابسامان سياسى بغداد و تسلط تركان بر خلفاى عباسى بود. او در طىّ اين سفرها مى‌توانست آزادانه و به دور از چالش‌هاى سياسى، تاريخ خلفاى عباسى را تدوين كند و به همين منظور به فارس، کرمان، اصطخر، هند، ملتان و منصوره سفر كرد و از آنجا به كنبايه، صيمور، بومباى و سيلان رفت و سپس سفر دريايى خود را به شهرهاى چين آغاز كرد و پس از بازديد از مداگاسكار و زنگبار به عمان بازگشت. او همچنين سفرى به آذربايجان و گرگان و از آنجا به مناطق شام و فلسطين كرد. با ديدارى از مرزهاى شام به بصره آمد و دوباره به شام بازگشت و براى مدتى در دمشق اقامت نمود.


    با اينكه مسعودى به زادگاه خود عشق مى‌ورزيد، شهرهاى عراق را مى‌ستود و ويژگى‌هاى آنها را يادآور مى‌شد ولى مصر را به دو دليل براى اقامت برگزيد: يكى چالش‌هاى سياسى بغداد كه دستاورد سلطۀ نيروهاى غير عرب بود و ديگرى امنيت، آسايش و نهضت علمى-فرهنگى مصر كه محصول حكومت اخشيدى‌ها به شمار مى‌آمد.


    از ديرباز مسعودى و انديشه‌هاى او مورد توجه مورخان و نويسندگان عرب و غير عرب بوده است. كتبى از او به عنوان اخبارى علامه و صاحب غرائب و نوادر ياد مى‌كند؛ (فوات الوفيات 57/2).
    مسعودى كتاب «مروج الذهب» را در مصر منتشر كرد و تا پايان عمر در آنجا زيست. او بيان داشته كه تأليف كتاب «مروج الذهب» را در سال 332ق شروع كرده و در سال 336ق. در فسطاط به پايان رسانده است. همچنين يادآور شده كه در سال 342ق. نسخۀ اول كتاب «التنبيه و الاشراف» را تدوين نموده و در سال 345 ق. بر آن كتاب اصلاحات و اضافاتى داشته است.
     
    [[ابن خلدون]] با اينكه بسيارى از روايات او را نقد كرده است به برترى علمى او اعتراف دارد. احمد امين، شيوه تاريخنگارى او را مغاير با شيوۀ [[طبری آملی، محمد بن جریر|طبرى]] و هر كدام را داراى فضيلتى دانسته است. او افزوده است كه مسعودى علاوه بر اينكه مورخ بوده جغرافى‌دان نيز بوده است، (ظهر الاسلام 206/2-207).
     
    متفكران مغرب زمين نيز توجه خاصى به مسعودى و دستاوردهاى علمى او دارند. از اين رو از قرن 19 ميلادى كتاب‌هاى او در اروپا به زبان‌هاى مختلف ترجمه شده و او را «هرودت شرق»لقب دادند، (گوستاولوبن: حضارة العرب، ص 453).


    ==مذهب مسعودى==
    ==مذهب مسعودى==


     
    شرح حال نگاران شيعه «مسعودى» را از اصحاب اماميه دانسته و به تشيع وى تصريح كرده‌اند. بحث و بررسى او در موضوع امامت نشان از اهتمام و علاقۀ ويژۀ وى بدان موضوع و بيانگر تمايلات مذهبى اوست. عناوين کتاب‌هاى وى در موضوع امامت عبارتند از:-الاستبصار فى الامامة -الانتصار فى الامامة -حدائق الاذهان فى اخبار آل محمد(ص)-مزاهر الاخبار و ظرائف الاثار للصفوة النورية -الصفوة فى الامامة.
    شرح حال نگاران شيعه «مسعودى» را از اصحاب اماميه دانسته و به تشيع وى تصريح كرده‌اند. بحث و بررسى او در موضوع امامت نشان از اهتمام و علاقۀ ويژۀ وى بدان موضوع و بيانگر تمايلات مذهبى اوست. عناوين كتابهاى وى در موضوع امامت عبارتند از:-الاستبصار فى الامامة -الانتصار فى الامامة -حدائق الاذهان فى اخبار آل محمد(ص)-مزاهر الاخبار و ظرائف الاثار للصفوة النورية -الصفوة فى الامامة.


    پرداختن وى به نظريه «وصايت شيعى» در آغاز كتاب «مروج الذهب» و پى‌گيرى آن در طول تاريخ و اعتقاد بر اينكه «خداوند هيچگاه زمين را از حجت خالى نمى‌گذارد» و ذكر حديثى از پيامبر(ص) خطاب به على(ع) كه «انت و اثنا عشر من ولدك ائمه الحق» مى‌تواند نشان از تشيع بارز وى باشد.
    پرداختن وى به نظريه «وصايت شيعى» در آغاز كتاب «مروج الذهب» و پى‌گيرى آن در طول تاريخ و اعتقاد بر اينكه «خداوند هيچگاه زمين را از حجت خالى نمى‌گذارد» و ذكر حديثى از پيامبر(ص) خطاب به على(ع) كه «انت و اثنا عشر من ولدك ائمه الحق» مى‌تواند نشان از تشيع بارز وى باشد.


    مسعودى اهتمام بسيارى براى ثبت زندگانى حضرت على(ع) و ذكر مناقب و فضائل آن حضرت كرده است. «[[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر]]» سخن مسعودى درباره امتناع بعضى صحابه از بيعت با على(ع) و بيعتشان با يزيد بن معاويه و «تقدم حضرت على(ع) بر ديگر صحابه» در ديدگاه مسعودى را بهترين نشانه بر تشيع او دانسته است.
    مسعودى اهتمام بسيارى براى ثبت زندگانى [[علی بن ابی‎طالب(ع)، امام اول|حضرت على(ع)]] و ذكر مناقب و فضائل آن حضرت كرده است. «[[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر]]» سخن مسعودى درباره امتناع بعضى صحابه از بيعت با على(ع) و بيعتشان با يزيد بن معاويه و «تقدم [[علی بن ابی‎طالب(ع)، امام اول|حضرت على(ع)]] بر ديگر صحابه» در ديدگاه مسعودى را بهترين نشانه بر تشيع او دانسته است.


    مقدم كردن آراء و نظريات شيعه به هنگام ذكر آراى مختلف فرق درباره مسئله‌اى، مى‌تواند حاكى از تمايلات مذهبى وى باشد.
    مقدم كردن آراء و نظريات شيعه به هنگام ذكر آراى مختلف فرق درباره مسئله‌اى، مى‌تواند حاكى از تمايلات مذهبى وى باشد.


    ==كتابهاى مسعودى==
    == وفات ==
     
    ايشان در جمادى‌الآخر سال 346ق در شهر فُسطاط (قاهره قدیم) مصر در گذشت و پیکرش در قبرستان معروف آن شهر به خاک سپرده شد.
     
    از كتابهاى متعددى كه مسعودى تألیف كرده، 2 كتاب باقى مانده است.
     
    1-مروج الذهب و معادن الجوهر
     
    2-كتاب التنبيه و الإشراف (آخرين كتابى است كه تأليف كرده است)
     
    كتب مفقود مسعودى عبارتند از:
     
    3-اخبار الزمان و من اباده الحدثان من الامم الماضيه و الأجيال الخالية و الممالك الداثرة
     
    4-الكتاب الاوسط
     
    5-فنون المعارف و ما جرى فى الدهور السوالف
     
    6-ذخائر العلوم و ما كان فى سالف الدهور
     
    7-الاستذكار لما جرى فى سالف الأعصار
     
    8-نظم الجواهر فى تدبير الممالك و العساكر
     
    9-الاخبار المسعوديات
     
    10-وصل المجالس بجوامع الاخبار و مختلط الآثار
     
    11-تقلب الدول و تغير الآراء و الملل
     
    12-راحة الأرواح
     
    13-كتاب المبتدأ
     
    14-المقالات فى اصول الديانات.
     
    15-خزائن الدين و سر العالمين.
     
    16-الاسترجاع فى الكلام.
     
    17-الابانة عن اصول الديانة
     
    18-الانتصار
     
    19-نظم الادلة فى اصول الملة
     
    20-نظم الأعلام فى اصول الاحكام
     
    21-المسائل و العلل فى المذاهب و الملل
     
    22-الواجب فى الفروض اللوازم
     
    23-الاستبصار فى الامامة
     
    24-الصفوة فى الامامة.
     
    25-حدائق الاذهان فى اخبار اهل بيت النبى صلى الله عليه و آله و سلم و تفرقهم فى البلدان: در اين كتاب از فضائل و مناقب حضرت على(ع) سخن گفته.
     
    26-مزاهر الاخبار و طرائف الاثار: اين كتاب در اخبار آل البيت عليهم السلام است.
     
    27-رسالة البيان فى أسماء الائمة القطعية من الشيعة: اين كتاب درباره زندگانى ائمه اثنا عشرية نوشته شده است.
     
    28-الزاهى: در اين كتاب از اسلام حضرت على(ع) سخن گفته است.
     
    29-سر الحياة
     
    30-القضايا و التجارب.
     
    31-الزلف
     
    32-المبادئ و التراكيب.
     
    33-طب النفوس
     
    34-النهى و الكمال
     
    35-الرؤوس السبعة من السياسة الملوكية و مللها الطبيعية.
     
    36-الدعاوى السنيعة.
     
    37-مقاتل فرسان العجم.
     
    نام تمامى اين كتابها در مروج الذهب و التنبيه و الاشراف آمده است. افزون بر اين كتب «ابن نديم» به دو كتاب ديگر در الفهرست اشاره كرده است:
     
    38-التاريخ فى اخبار الامم من العرب و العجم.
     
    39-كتاب الرسائل.


    تفاوت دو كتاب «اثبات الوصية للإمام على بن ابى طالب» (چاپ شده در ايران و نجف) و «اخبار الزمان و من اباده الحدثان» (كه در يك جلد چاپ شده) با آثار بر جاى مانده از مسعودى در سبك و نوع نگارش و تنظيم مطالب، موجب ترديد مورخان در انتساب اين دو كتاب به مسعودى شده است.
    ==آثار==


    كتاب اخبار الزمان و من أباده الحدثان من الأمم الماضيه و الممالك الدائرة از نخستين تأليفات مسعودى در حوزۀ تاريخ و مشتمل بر شناخت زمين، شهرها و عجايب آنها، درياها و اوصاف آنها است. در اين كتاب از افلاك، اقاليم هفتگانه، ستارگان و از طرفى تفاوت مردم و اختلاف طبيعت‌هاى آنان نيز سخن گفته است. در ادامه، شرح حال امت‌هاى قبل و معاصر خود، حكيمان، فيلسوفان، پيامبران و پادشاهان تا عصر نبوى را بيان داشته و سپس حوادث تاريخ اسلام تا سال 332 ه‍. را بررسى كرده است. در واقع اين كتاب دائرة المعارفى در شناخت تاريخ، فلسفه، ملل و نحل، جامعه شناسى، مردم شناسى و گرايش‌هاى دينى است كه در سى فصل تأليف شده است.
    از کتاب‌هاى متعددى كه مسعودى تألیف كرده،


    فصل‌هايى از اين كتاب در بعضى از كتابخانه‌ها نگهدارى مى‌شود. بروكلمان بدون اثبات صحت نسبت آنها به مؤلف، نام اين كتابخانه‌ها را آورده است (تاريخ الادب العربى 57/3). كتابى با عنوان «اخبار الزمان و من أباده الحدثان و عجائب البلدان و الغامر بالماء و العمران» در 252 صفحه در قاهره به سال 1938 ميلادى منتشر شد. اين كتاب با عبارت «قال الشيخ ابوالحسن على بن الحسين بن على بن عبداللّه الهذلى المسعودى، رحمه اللّه و رضى عنه» آغاز و با عبارت «تمّ و كمل كتاب اخبار الزمان» پايان يافته است. عبارت پايانى كتاب بيانگر اين است كه كتاب به طور كامل چاپ شده است. با اين حال بروكلمان ادعا دارد كه كتاب منتشره فصل اول كتاب مسعودى است.
    ===کتب موجود===
    2 كتاب باقى مانده است.


    توجه به مواردى از جمله تفاوت عنوان كتاب منتشره با كتاب مسعودى انتساب اين كتاب را به مسعودى مشكوك مى‌سازد. [[جواد علی|جواد على]] نيز در انتساب اين كتاب ترديد كرده و گفته است كه مسعودى با بيان فصول و محتويات كتابش، آن را مختصر نموده و به نام «الكتاب الوسط» منتشر كرده است؛اما كتاب چاپ شده در قاهره علاوه بر كمى حجمش، عناوين و موضوعات كتاب اخبار الزمان را ندارد. قلم و سبك نگارش آن نيز با كتاب‌هاى مسعودى متفاوت است و هيچ اثرى از جاذبه‌هاى نگارش و شيوه‌هاى نوشتارى مسعودى در آن به چشم نمى‌خورد.
    #مروج الذهب و معادن الجوهر
    #[[التنبيه و الإشراف]] (آخرين كتابى است كه تأليف كرده است) 
    بعضی، کتاب [[إثبات الوصية للإمام علي بن أبي‌طالب|اثبات الوصیة]] را نوشته او می‌دانند؛ اما برخی در آن تردید کرده‌اند.


    مؤلف كتاب مذكور به دليل ذهنيت اسطوره‌اى، جز داستان‌نويسى و خرافات از تاريخ چيزى نفهميده و كتابش را بر اساس روايات وهب بن منبه و عبيد بن شريه استوار كرده است. در حالى كه مسعودى با نقل اين گونه داستان‌ها به جامعه پذيرى آنها توجه داده و برخى از آنها را نقد كرده است. گر چه نقل برخى خرافات در روايات مسعودى، اشعار به پذيرش آنها دارد ولى روشمند و علمى بودن كتاب را نمى‌كاهد.
    ===کتب مفقود===
    {{ستون-شروع|2}}


    همچنين «اثبات الوصية للامام على بن ابى طالب عليه السلام»؛، در دو بخش تأليف شده است. در بخش اول با مطالبى از عقل و سپاهيانش، تاريخ انبيا را از هبوط آدم(ع) تا رسالت پيامبر خدا(ص) مورد مطالعه قرار داده است. در اين مطالعات بجاى ارائه سند از لفظ «روى» استفاده كرده ولى در بخش دوم به ويژه مباحث مربوط به امامان سند ارائه داده است. نمونه‌اى از اين اسناد در دو كتاب مروج الذهب و التنبيه و الاشراف نيامده و همين امر موجب شده تا عده‌اى گمان كنند كتاب از مؤلف ديگرى است به ويژه كه شيوۀ تأليف و سبك نگارش آن نيز با ديگر نوشته‌هاى مسعودى سازگارى ندارد. با اين حال وجود كتاب‌هاى زياد براى مسعودى در مسألۀ امامت پذيرش انتساب اين كتاب به مسعودى را آسان‌تر مى‌كند.
    #اخبار الزمان و من اباده الحدثان من الامم الماضيه و الأجيال الخالية و الممالك الداثرة
    #الكتاب الاوسط
    #فنون المعارف و ما جرى فى الدهور السؤالف
    #ذخائر العلوم و ما كان فى سالف الدهور
    #الاستذكار لما جرى فى سالف الأعصار
    #نظم الجواهر فى تدبير الممالك و العساكر
    #الاخبار المسعوديات
    #وصل المجالس بجوامع الاخبار و مختلط الآثار
    #تقلب الدول و تغير الآراء و الملل
    #راحة الأرواح
    #كتاب المبتدأ
    #المقالات فى اصول الديانات.
    #خزائن‌الدين و سر العالمين.
    #الاسترجاع فى الكلام.
    #الابانة عن اصول الديانة
    #الانتصار
    #نظم الادلة فى اصول الملة
    #نظم الأعلام فى اصول الاحكام
    #المسائل و العلل فى المذاهب و الملل
    #الواجب فى الفروض اللوازم
    #الاستبصار فى الامامة
    #الصفوة فى الامامة.
    #حدائق الاذهان فى اخبار اهل‌بيت النبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌و‌سلم و تفرقهم فى البلدان: در اين كتاب از فضائل و مناقب [[علی بن ابی‎طالب(ع)، امام اول|حضرت على(ع)]] سخن گفته.
    #مزاهر الاخبار و طرائف الاثار: اين كتاب در اخبار آل البيت عليهم‌السلام است.
    #رسالة البيان فى أسماء الائمة القطعية من الشيعة: اين كتاب درباره زندگانى ائمه اثنا عشرية نوشته شده است.
    #الزاهى: در اين كتاب از اسلام [[علی بن ابی‎طالب(ع)، امام اول|حضرت على(ع)]] سخن گفته است.
    #سر الحياة
    #القضايا و التجارب.
    #الزلف
    #المبادئ و التراكيب.
    #طب النفوس
    #النهى و الكمال
    #الرؤوس السبعة من السياسة الملوكية و مللها الطبیعیة.
    #الدعاوى السنيعة.
    #مقاتل فرسان العجم.
    #:نام تمامى اين کتاب‌ها در مروج الذهب و التنبيه و الاشراف آمده است. افزون بر اين كتب «[[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن نديم]]» به دو كتاب ديگر در الفهرست اشاره كرده است:
    #التاريخ فى اخبار الامم من العرب و العجم.
    #كتاب الرسائل.
    {{پایان}}


    ==منابع مقاله==
    #[[:noormags:30467|ر.ک. شکوری، ابوالفضل، «روش تاریخنگاری مسعودی معرفی و نقد»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: آینه پژوهش خرداد و تير 1375 - شماره 38 (‎13 صفحه -از 2 تا 14)]].
    #[http://www.ahadithona.ir/news/%D9%85%D8%AD%D8%AF%D8%AB%D8%A7%D9%86+%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87/400059/%D8%B9%D9%84%DB%8C+%D8%A8%D9%86+%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86+%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C+ مرکز تخصصی حدیث]


    == وابسته‌ها ==
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}
    {{وابسته‌ها}}
    [[اثبات الوصية للامام علي بن أبي طالب]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده


    [[ترجمه إثبات الوصیة لعلي بن أبیطالب]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[إثبات الوصية للإمام علي بن أبي‌طالب]]  


    [[مروج الذهب و معادن الجوهر]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[ترجمه إثبات الوصیة لعلي بن أبیطالب]]  


    [[التنبیه و الإشراف]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[مروج الذهب و معادن الجوهر]]  


    [[ترجمه التنبیه و الاشراف]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[التنبیه و الإشراف]]  


    [[مروج الذهب (ترجمه)]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[ترجمه التنبیه و الاشراف]]  


    [[مروج الذهب و معادن الجواهر]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[مروج الذهب (ترجمه)]]  


    [[ اثبات الوصية للامام علي بن أبي طالب(ع)]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[أخبار الزمان و من أباده الحدثان و عجائب البلدان و الغامر بالماء و العمران]]  


    [[أخبار الزمان]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[اخبارالزمان]]


    [[مروج الذهب و معادن الجوهر (بيروت)]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[مروج الذهب و معادن الجوهر (بيروت)]]  


    [[مروج الذهب و معادن الجوهر (5 جلدي)]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[مروج الذهب و معادن الجوهر (5 جلدي)]]  


    [[رده:زندگی‌نامه]]
    [[رده:زندگی‌نامه]]
    [[رده:مورّخان]]
    [[رده:شهریور(1400)]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۱۴ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۱۲

    مسعودی، علی بن حسین
    نام مسعودی، علی بن حسین
    نام‌های دیگر ع‍ل‍ی‌ ب‍ن‌ ال‍ح‍س‍ی‍ن‌ ال‍م‍س‍ع‍ودی‌

    م‍س‍ع‍ودی‌، اب‍وال‍ح‍س‍ن‌

    نام پدر حسین
    متولد حدود 287ق
    محل تولد بغداد
    رحلت 346ق
    اساتید ابوالعباس احمد بن سریج

    زجاج

    ابن انبارى

    ابن درید

    برخی آثار إثبات الوصية للإمام علي بن أبي‌طالب

    ترجمه إثبات الوصیة لعلي بن أبیطالب

    مروج الذهب و معادن الجوهر

    التنبیه و الإشراف

    ترجمه التنبیه و الاشراف

    مروج الذهب (ترجمه)

    کد مؤلف AUTHORCODE01337AUTHORCODE
    برای دیگر کاربردها، مسعودی (ابهام زدایی) را ببینید.

    ابوالحسن على بن حسين بن على بن عبداللّه هذلى (حدود 287-346ق)، متکلم، مورخ و جغرافی‌دان بزرگ اسلامى، از مهمترین آثار او مروج الذهب و معادن الجوهر و التنبیه و الإشراف

    خاندان

    او از نوادگان عبداللّه بن مسعود، صحابى بزرگ رسول خدا(ص)، بود و به همين دليل به مسعودى مشهور شد. عبداللّه در زمان خلافت عثمان و همزمان با سفر بسيارى از صحابه به شهرهاى مفتوحه، به عراق آمد. در عراق منزلت بالايى يافت و به همين دليل مردم از مواضع او در مقابل عثمان دفاع می‌كردند. برخورد خشونت آميز عثمان با وى از عوامل انقلاب مردم عراق عليه عثمان شمرده مى‌شود.

    خاندان ابن مسعود ساليان درازى در عراق زيستند و با پرهيز از ورود به مسائل سياسى در عصر خلفاى اموى و عباسى به مسائل علمى و فرهنگى پرداختند. آنان بغداد را براى سكونت در روزگار منصور انتخاب كردند. بغداد در زمان مسعودى از مهمترين مراكز علمى جهان اسلام به شمار مى‌رفت و اين فرصت مناسبى براى فراگيرى علم و دانش وى بود. علاوه بر آن، خاندان او نيز اهتمام ويژه‌اى به دانش اندوزى وى داشتند.

    ولادت

    مسعودى در نیمه دوم قرن سوم هجرى در بغداد چشم به جهان گشود و در سال 346 هجرى در فُسطاط (مصر) چشم از جهان بربست. دوران زندگى او همزمان با دوره دوم عصر عباسیان بود که نفوذ نژادهاى غیرعرب, بویژه ترکان, در دستگاه خلافت گسترش فراوان یافته بود.

    ولادت او طبق نتیجه پژوهش کراتشکفسکى و خدابخش در آغاز سده دهم میلادى, یعنى در حدود سال 900م, برابر با 287ق است. این مطلب مورد پذیرش دکتر على خربوطلى نیز هست، ولى به نظر مى رسد، تاریخ ولادت مسعودى پیش از این تاریخ باشد. چرا که نخستین مسافرت او به خارج از عراق در سال 303 ق آغاز شده و این دور از خرد است که کسى پیش از آن که به شانزده سالگى برسد براى انجام پژوهشهاى علمى و کسب آگاهى از احوال ملتها و اقوام دور دست بار سفر ببندد.

    تحصیلات

    مسعودی آموزشهاى نخستین خود را در بغداد فرا گرفت. بغداد آن روز یکى از بزرگترین مراکز تمدن و دانش در جهان بود و به سبب وجود ورّاقان, کتابخانه ها, فقها, قرّاء, ادبا و پیشوایان متعدّد دانش, زبانزد و شهره جهان بوده است و مسعودى از آن بهره برده است.

    مسعودى آن هنگام که کودک و جوان بود انواع دانشها و معارف دینى, ادبى و لغوى را از دانشمندان نامدار بغداد و بصره آموخته و به هنگامى که به سفرهاى تحقیقاتى دور و دراز دست یازید نیز از خرمن افکار و اندوخته عالمان فراوان در نقاط مختلف جهان بهره‌مند گردید.

    اساتید

    1. ابوالعباس احمد بن سریج (متوفای306ق)
    2. محمد بن خلف بن حیان, ملقب به وکیع (متوفای306ق)
    3. ابوالحسن احمد بن سعید دمشقى اموى (متوفای حدود 307ق)
    4. زجاج (متوفای311ق)
    5. ابن درید (متوفای321ق)
    6. ابن انبارى (م328ه)
    7. ابوالقاسم جعفر بن همدان موصلى (متوفای 323ق)
    8. قاضى عبدالله بن زبیر دمشقى
    9. صولى (متوفای حدود 335ق)
    10. طاهر بن یحیى بن حسن بن جعفر بن عبدالله بن حسین بن على بن ابى طالب(ع)
    11. ابوالحسین طوسى

    سفرهاى علمى

    مسعودى علاوه بر بهره‌گيرى از علوم مختلف مانند لغت، ادبيات، فقه، تاريخ، جغرافيا و فلسفه به زبان‌هاى فارسى، هندى، يونانى، رومى و سريانى آشنا شد. كسب دانش بيشتر و آشنايى بهتر با فرهنگ‌هاى مختلف، او را براى سفر به نقاط مختلف جهان علاقه‌مند كرد. با اينكه در آن زمان دولت‌هاى مستقل حكومت داشتند، ولى وحدت اسلامى همچنان بر مرزهاى سياسى چيره بود و در مجموع مملكتى به نام «مملكت اسلام» را تشكيل مى‌دادند كه هر مسلمانى مى‌توانست آزادانه در محدودۀ جغرافيايى اين مملكت از نقطه‌اى به نقطۀ ديگر سفر كند.

    دليل ديگرى كه مسعودى را به ترك بغداد وادار كرد، اوضاع نابسامان سياسى بغداد و تسلط تركان بر خلفاى عباسى بود. او در طىّ اين سفرها مى‌توانست آزادانه و به دور از چالش‌هاى سياسى، تاريخ خلفاى عباسى را تدوين كند و به همين منظور به فارس، کرمان، اصطخر، هند، ملتان و منصوره سفر كرد و از آنجا به كنبايه، صيمور، بومباى و سيلان رفت و سپس سفر دريايى خود را به شهرهاى چين آغاز كرد و پس از بازديد از مداگاسكار و زنگبار به عمان بازگشت. او همچنين سفرى به آذربايجان و گرگان و از آنجا به مناطق شام و فلسطين كرد. با ديدارى از مرزهاى شام به بصره آمد و دوباره به شام بازگشت و براى مدتى در دمشق اقامت نمود.

    با اينكه مسعودى به زادگاه خود عشق مى‌ورزيد، شهرهاى عراق را مى‌ستود و ويژگى‌هاى آنها را يادآور مى‌شد ولى مصر را به دو دليل براى اقامت برگزيد: يكى چالش‌هاى سياسى بغداد كه دستاورد سلطۀ نيروهاى غير عرب بود و ديگرى امنيت، آسايش و نهضت علمى-فرهنگى مصر كه محصول حكومت اخشيدى‌ها به شمار مى‌آمد.

    مسعودى كتاب «مروج الذهب» را در مصر منتشر كرد و تا پايان عمر در آنجا زيست. او بيان داشته كه تأليف كتاب «مروج الذهب» را در سال 332ق شروع كرده و در سال 336ق. در فسطاط به پايان رسانده است. همچنين يادآور شده كه در سال 342ق. نسخۀ اول كتاب «التنبيه و الاشراف» را تدوين نموده و در سال 345 ق. بر آن كتاب اصلاحات و اضافاتى داشته است.

    مذهب مسعودى

    شرح حال نگاران شيعه «مسعودى» را از اصحاب اماميه دانسته و به تشيع وى تصريح كرده‌اند. بحث و بررسى او در موضوع امامت نشان از اهتمام و علاقۀ ويژۀ وى بدان موضوع و بيانگر تمايلات مذهبى اوست. عناوين کتاب‌هاى وى در موضوع امامت عبارتند از:-الاستبصار فى الامامة -الانتصار فى الامامة -حدائق الاذهان فى اخبار آل محمد(ص)-مزاهر الاخبار و ظرائف الاثار للصفوة النورية -الصفوة فى الامامة.

    پرداختن وى به نظريه «وصايت شيعى» در آغاز كتاب «مروج الذهب» و پى‌گيرى آن در طول تاريخ و اعتقاد بر اينكه «خداوند هيچگاه زمين را از حجت خالى نمى‌گذارد» و ذكر حديثى از پيامبر(ص) خطاب به على(ع) كه «انت و اثنا عشر من ولدك ائمه الحق» مى‌تواند نشان از تشيع بارز وى باشد.

    مسعودى اهتمام بسيارى براى ثبت زندگانى حضرت على(ع) و ذكر مناقب و فضائل آن حضرت كرده است. «ابن حجر» سخن مسعودى درباره امتناع بعضى صحابه از بيعت با على(ع) و بيعتشان با يزيد بن معاويه و «تقدم حضرت على(ع) بر ديگر صحابه» در ديدگاه مسعودى را بهترين نشانه بر تشيع او دانسته است.

    مقدم كردن آراء و نظريات شيعه به هنگام ذكر آراى مختلف فرق درباره مسئله‌اى، مى‌تواند حاكى از تمايلات مذهبى وى باشد.

    وفات

    ايشان در جمادى‌الآخر سال 346ق در شهر فُسطاط (قاهره قدیم) مصر در گذشت و پیکرش در قبرستان معروف آن شهر به خاک سپرده شد.

    آثار

    از کتاب‌هاى متعددى كه مسعودى تألیف كرده،

    کتب موجود

    2 كتاب باقى مانده است.

    1. مروج الذهب و معادن الجوهر
    2. التنبيه و الإشراف (آخرين كتابى است كه تأليف كرده است)

    بعضی، کتاب اثبات الوصیة را نوشته او می‌دانند؛ اما برخی در آن تردید کرده‌اند.

    کتب مفقود

    1. اخبار الزمان و من اباده الحدثان من الامم الماضيه و الأجيال الخالية و الممالك الداثرة
    2. الكتاب الاوسط
    3. فنون المعارف و ما جرى فى الدهور السؤالف
    4. ذخائر العلوم و ما كان فى سالف الدهور
    5. الاستذكار لما جرى فى سالف الأعصار
    6. نظم الجواهر فى تدبير الممالك و العساكر
    7. الاخبار المسعوديات
    8. وصل المجالس بجوامع الاخبار و مختلط الآثار
    9. تقلب الدول و تغير الآراء و الملل
    10. راحة الأرواح
    11. كتاب المبتدأ
    12. المقالات فى اصول الديانات.
    13. خزائن‌الدين و سر العالمين.
    14. الاسترجاع فى الكلام.
    15. الابانة عن اصول الديانة
    16. الانتصار
    17. نظم الادلة فى اصول الملة
    18. نظم الأعلام فى اصول الاحكام
    19. المسائل و العلل فى المذاهب و الملل
    20. الواجب فى الفروض اللوازم
    21. الاستبصار فى الامامة
    22. الصفوة فى الامامة.
    23. حدائق الاذهان فى اخبار اهل‌بيت النبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌و‌سلم و تفرقهم فى البلدان: در اين كتاب از فضائل و مناقب حضرت على(ع) سخن گفته.
    24. مزاهر الاخبار و طرائف الاثار: اين كتاب در اخبار آل البيت عليهم‌السلام است.
    25. رسالة البيان فى أسماء الائمة القطعية من الشيعة: اين كتاب درباره زندگانى ائمه اثنا عشرية نوشته شده است.
    26. الزاهى: در اين كتاب از اسلام حضرت على(ع) سخن گفته است.
    27. سر الحياة
    28. القضايا و التجارب.
    29. الزلف
    30. المبادئ و التراكيب.
    31. طب النفوس
    32. النهى و الكمال
    33. الرؤوس السبعة من السياسة الملوكية و مللها الطبیعیة.
    34. الدعاوى السنيعة.
    35. مقاتل فرسان العجم.
      نام تمامى اين کتاب‌ها در مروج الذهب و التنبيه و الاشراف آمده است. افزون بر اين كتب «ابن نديم» به دو كتاب ديگر در الفهرست اشاره كرده است:
    36. التاريخ فى اخبار الامم من العرب و العجم.
    37. كتاب الرسائل.

    منابع مقاله

    1. ر.ک. شکوری، ابوالفضل، «روش تاریخنگاری مسعودی معرفی و نقد»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: آینه پژوهش خرداد و تير 1375 - شماره 38 (‎13 صفحه -از 2 تا 14).
    2. مرکز تخصصی حدیث

    وابسته‌ها

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=مسعودی،_علی_بن_حسین&oldid=689988»