البداية و النهاية (دارالفکر): تفاوت میان نسخه‌ها

البدایة و النهایة (دار الفکر)
البدایة و النهایة (دار الفکر)
پدیدآوران	ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (نویسنده) شحاده، خلیل (اعداد)
ناشر	دار الفکر
مکان نشر	بیروت - لبنان
چاپ	1
موضوع	اسلام - تاریخ - سال شمار تاریخ جهان - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	عربی
تعداد جلد	15
کد کنگره	‏DS‎‏ ‎‏35‎‏/‎‏63‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏27‎‏ب‎‏4‎‏ ‎‏1357
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf
	v; t; e;

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۷ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۱۵

برای دیگر کاربردها، البداية (ابهام‌زدایی) را ببینید.

البداية و النهایة، مهم‌ترین و معروف‌ترین اثر ابن کثیر دمشقی (701774ق)، در تاریخ عمومى و اسلام از آغاز تا عصر مؤلف و از گسترده‌ترین منابع تاریخ اسلام است. به نظر می‌رسد که قصد مؤلف، نگاشتن اثری با هدف تاریخ‌نگاری نبوده است و آن‌گونه که ترکیب موضوع اثر و روش مؤلف در گزینش اخبار مندرج در آن نشان می‌دهد، بیان دیدگاه و نگرش اسلامى درباره آغاز و انجام آفرینش و خلقت انسان موردنظر بوده است.

ساختار

نگارش این کتاب بر اساس حولیات (سال‌نگاری) تنظیم شده است. شروع آن از آغاز خلقت و اتمام آن به سرانجام تاریخ و منتهی شدن به قیامت، چهره‌ای خاص به تاریخ وی بخشیده است. نویسنده در بخش رخدادهای مرتبط به خلقت، انبیاء و گذشتگان سعی نموده ضمن رعایت ترتیب سیر حوادث تاریخی با ذکر آیات قرآن و احادیثی که توسط راویان مختلف بیان گردیده است به شرح حوادث بپردازد. در این بخش به دلیل آن‌که سال رویدادها نامشخص است، روال نگارش مبتنی بر سال‌شماری نیست؛ اما از عصر نبوی به بعد به‌صورت سال‌شمار و گاه همراه با ذکر ماه و روز حوادث را نقل می‌نماید^[۱].

گزارش محتوا

مؤلف در دیباچه کتاب، محتوای آن را به سه بخش تقسیم می‌کند: «بدایه»: از آفرینش تا پایان زندگى پیامبر اسلام(ص)؛ «خلافت یا تاریخ اسلام»: از وفات پیامبر(ص) تا عصر مؤلف؛ «نهایه»: در حوادث بزرگ آخر زمان یعنى «فِتَن و مَلاحِم»^[۲].

روش ابن کثیر در بخش نخست، استناد به قرآن و احادیث قابل‌اعتماد است و چنانکه خود گفته، تنها به آنچه موافق شرع و سنت رسول خداست، استناد کرده است. مؤلف در قسمت اول این بخش، بیشتر به سرگذشت پیامبران و امت‌های پیشین یادشده در قرآن پرداخته است. قسمت دوم بخش نخست (بدایه) مربوط به سیرت پیامبر اسلام(ص) و از مفصل‌ترین بخش‌های کتاب است. در این بخش اتکای عمده ابن کثیر بر سیره ابن اسحاق بوده، بااین‌همه فقط به همین مأخذ قناعت نکرده است، زیرا گذشته از رجوع به دیگر کتاب‌های مغازی و سِیَر، به قرآن و حدیث نیز بسیار استناد کرده است. کتاب‌های جامع حدیث، نوشته‌های متأخر در سیره پیامبر(ص) مانند دلائل النبوة ابونعیم اصفهانى و ابوبکر بیهقى، مآخذ مربوط به زندگی‌نامه صحابه و تابعین مانند معجم طبرانى، معجم الصحابه ابونعیم اصفهانى، اسدالغابه ابن اثیر و آثار متأخرتری چون تهذیب مزی، آثار ذهبى، ابن عساکر، سهیلى و ابن سیدالناس^[۳].

در بخش دوم، به شیوه معمول مورخان گذشته، حوادث تاریخى پس از اسلام را سال‌به‌سال به‌صورت متوالى یاد کرده و مطالب مربوط به هر سال را به ترتیب در دو قسمت حوادث و وفیات آورده است. وفیات این بخش قسمت قابل‌ملاحظه‌ای را تشکیل می‌دهد. این بخش نیز خود دو قسمت متمایز دارد: قسمت اول از آغاز خلافت تا پایان قرن 7ق /13م و قسمت دوم از آغاز قرن 8ق /14م به بعد.

در قسمت اول بخش دوم، ابن کثیر افزون بر مآخذ بخش نخست، از نوشته‌های مورخان معروف مانند تاریخ طبری، تاریخ بغداد خطیب، تاریخ دمشق ابن عساکر و ذیل ابوشامه بر آن، المنتظم ابن جوزی، الکامل ابن اثیر، مرآة الزمان سبط ابن جوزی و ذیل یونینى بر آن، دول الإسلام ذهبى و بسیاری دیگر بهره شایان برده است. دوره پس از مغول در این قسمت بیشتر به تاریخ شام و دمشق اختصاص یافته است. ابن کثیر در این قسمت برخى مآخذ مهم تاریخ منطقه را نادیده گرفته است. ابن کثیر با وجود استنادهای مکرر به وفیات ابن خلکان، این مؤلف را به سبب مجامله و تسامح در برابر شعرا و کسانى که از نظر عقیده مبغوض وی بوده‌اند، نکوهش کرده است. البته باید یادآور شد که البدایه، خود از استشهادات شعری خالى نیست^[۴].

قسمت دوم بخش دوم، یعنى دوره حیات ابن کثیر مانند دوره اخیر قسمت نخست این بخش ناظر بر تاریخ شام و دمشق و خود در دو بخش است: بخش اول متکى بر ذیل برزالى بر تاریخ ابوشامه است و بخش دوم بیان دیده‌ها و شنیده‌های خود ابن کثیر؛ این قسمت مأخذ باارزشى برای تاریخ شهر دمشق شمرده می‌شود. واپسین مطالب بخش دوم به وقایع سال 767ق /1366م مربوط است.^[۵].

وجود تناقض‌های درونی در هر تألیفی از بزرگ‌ترین و قوی‌ترین نقدهایی است که بر آن وارد می‌شود و مؤلف هیچ توجیهی برای آن نمی‌تواند داشته باشد. این مسئله سستی استدلالات و نتیجیری‌های مؤلف را نشان می‌دهد و اعتماد خواننده به دیگر مطالب و ادعاهای نویسنده را کم می‌کند. نمونه اول: او درجایی چنین اظهارنظر می‌کند: صحیح این است که سر امام حسین(ع) به شام فرستاده نشد، درحالی‌که در جای دیگری می‌نویسد: در این زمینه دو قول وجود دارد و اظهر این است که ابن زیاد سر امام حسین(ع) را به‌سوی یزید فرستاد و در این زمینه روایات فراوانی وجود دارد^[۶].

نمونه دوم: مؤلف می‌نویسد: امام حسین(ع) سه چیز از ابن زیاد - و در جایی دیگر می‌گوید: از عمر سعد- خواستند: اینکه رها شوند تا دستشان را در دست یزید بگذارند و به‌حکم یزید گردن نهند؛ یا اینکه به یکی از مرزها بروند و با ترکان بجنگند؛ یا اینکه به حجاز برگردند. ابن کثیر مطلب مزبور را در سه بخش متفاوت از کتاب خود گفته است که در دو جا قطعاً اظهارنظر خود وی است - و نه نقل‌قول- و در جای دیگر هم به‌احتمال‌زیاد، نقل‌قول و روایت نیست و دیدگاه خود را بیان کرده است؛ اما او در بخشی که محل اصلی این بحث است و از منابع تاریخی استفاده می‌کند - در فصل مربوط به شهادت امام حسین(ع)- می‌نویسد: ابومخنف و غیر او روایت کرده‌اند که (نقل به مضمون) امام حسین(ع) و عمر سعد صحبت‌هایی کردند که کسی نفهمید؛ برخی گمان کردند که امام(ع) خواستند با عمر سعد به شام، نزد یزید بروند و دو لشکر را متوقف نگه دارند؛ برخی هم گفتند که خواسته امام(ع) این بود که یا هر دو نزد یزید بروند، یا امام(ع) به حجاز برگردند و یا به مرزها برای جهاد بروند^[۷].

همچنین ابن کثیر این نقل را از عقبة بن سمعان آورده است: من از مکه تا هنگام شهادت حسین(ع) با او بوده‌ام. به خدا قسم، هیچ کلامی در هیچ جایی نگفته است، مگر اینکه من شنیده‌ام. امام(ع) هیچ‌گاه نخواستند که نزد یزید بروند و دستشان را در دستش قرار دهند، یا اینکه به یکی از مرزها بروند، بلکه یکی از دو امر را خواستند: یا از همان‌جا که آمده‌اند برگردند، یا اینکه رها شوند تا در پهنای زمین بروند تا ببینند امر مردم به کدام سو می‌رود^[۸].

ابن کثیر از استاد خود، ابن تیمیه (م 728 ق) - که وهابیت ریشه در اندیشه‌های او دارد- تأثیر فراوان پذیرفته و پیرو مکتب فکری اوست. به سبب این تأثیرپذیری و دلایل دیگر، ابن کثیر مواضع ضد شیعی آشکاری دارد که نمونه‌های آن را در انکار برخی از فضائل امیرالمؤمنین علی(ع)، همچنین حمایت از بنی‌امیه و رفع اتهام از آنان می‌توان مشاهده کرد^[۹].

ابن کثیر در تاریخ‌نگاری خود درباره شیعه، به‌طورکلی سعی دارد تشیع را کم‌اهمیت جلوه دهد و به پیشوایان و بزرگان شیعه نپردازد. او از مسائل مربوط به شیعه به‌ندرت یاد می‌کند، مگر جایی که بخواهد بدگویی کند. برای نمونه، ابن کثیر در هر سال، افراد مهمی را که در آن سال از دنیا رفته‌اند، ذکر کرده و به شرح‌حال آن‌ها -گاه در چند صفحه- می‌پردازد؛ اما در هیچ سالی از امام جواد(ع) و همچنین امام حسن عسکری(ع) ذکری به میان نمی‌آورد. او در شرح‌حال امام صادق علیه‌السلام در سال 148ق، تنها یک سطر مطلب آورده و آن‌هم این است: جعفر بن محمد صادق که کتاب اختلاج الاعضاء به او منسوب است؛ و نسبتی دروغین است. این مسئله وقتی بیشتر تعجب‌آور است که بدانیم ابن کثیر برای برخی همسران شاهان و زنادیق، چند صفحه اختصاص داده است.^[۱۰].

وضعیت کتاب

نخستین بار البدایه (فقط دو بخش اول) در 14 جلد در قاهره (1351- 1358ق) چاپ شد. چاپ دیگر آن، در همان حجم، در 1966م در بیروت و بار دیگر در همان‌جا در 1988م به کوشش على شیری و باز در همان‌جا و همان سال به تصحیح احمد ابوملحم و دیگران صورت گرفت.

بخش سوم این اثر به علت محتوای ویژه آن - که پیوستگى موضوعى ظاهری با بخش نخستین ندارد - در چاپ‌های کتاب یا فروگذاشته شده، یا به‌صورت‎های جداگانه به طبع رسیده است. این بخش (با عنوان النهایه) یک‌بار به کوشش اسماعیل انصاری در ریاض (1388ق) در دو جلد و بار دیگر در قاهره (1981م)، در یک مجلد (شامل دو جزء) منتشر و اخیراً با عنوان النهایه فى الفتن و الملاحم به تصحیح احمد عبدالشافى در بیروت (1988م) طبع شده است. چاپ دیگری از این بخش با عنوان النهایه (الفتن و الملاحم) به کوشش محمد زینى در مصر در یک مجلد (شامل دو جزء) انتشار یافته است.

نسخه حاضر به چاپ سنگی در دارالفکر بیروت منتشر شده است. در پایان هر جلد فهرست مطالب ذکر شده است. تمامی جلد پانزدهم به فهرست اعلام، شعوب و قبایل اختصاص یافته است.

پانویس

منابع مقاله

وابسته‌ها

البدایة و النهایة

البداية و النهاية (دارالکتب العلمیه)

[1] حضرتی، حسن؛ شریعت‌جو، منیره، ص164

[2] رحیم‌لو، یوسف، ص515

[3] همان، ص515

[4] همان

[5] همان

[6] میرجانی، وحید؛ صفری، نعمت‌الله، ص70

[7] همان، ص71

[8] همان

[9] میرجانی، وحید؛ صفری، نعمت‌الله، ص64

[10] میرجانی، وحید؛ صفری، نعمت‌الله، ص66

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-<div class='wikiInfo'>
+{{جعبه اطلاعات کتاب
-[[پرونده:NUR02351J1.jpg|بندانگشتی|البدایة و النهایة (دار الفکر)]]
+| تصویر =NUR02351J1.jpg
-{| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"
+| عنوان =البدایة و النهایة (دار الفکر)
-|+ |
+| پدیدآوران =
-|-
+[[ابن کثیر، اسماعیل بن عمر]] (نویسنده)
-! نام کتاب!! data-type='bookName'|البدایة و النهایة (دار الفکر)
-|-
-|نام های دیگر کتاب
-|data-type='otherBookNames'|
-|-
-|پدیدآورندگان
-|data-type='authors'|[[ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر]] (نويسنده)
 [[شحاده، خلیل]] (اعداد)
-|-
+| زبان =عربی
-|زبان
+| کد کنگره =‏DS‎‏ ‎‏35‎‏/‎‏63‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏27‎‏ب‎‏4‎‏ ‎‏1357
-|data-type='language'|عربی
+| موضوع =
-|-
+اسلام - تاریخ - سال شمار
-|کد کنگره
-|data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏DS‎‏ ‎‏35‎‏/‎‏63‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏27‎‏ب‎‏4‎‏ ‎‏1357
-|-
-|موضوع
-|data-type='subject'|اسلام - تاریخ - سال شمار
 تاریخ جهان - متون قدیمی تا قرن 14
-|-
+| ناشر =
-|ناشر
+دار الفکر
-|data-type='publisher'|دار الفکر
+| مکان نشر =بیروت - لبنان
-|-
+| سال نشر =
-|مکان نشر
-|data-type='publishPlace'|بیروت - لبنان
-|-
-|سال نشر
-|data-type='publishYear'|
-|-class='articleCode'
-|کد اتوماسیون
-|data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE2351AUTOMATIONCODE
-|}
-</div>
-تأليف عمادالدين اسماعيل بن كثير دمشقى (774-701 ه.ق) از تاريخنامه هاى عمومى مشهور و رايج اسلامى همچون المنتظم و الكامل كه در شام نگاشته شد.مجلدات مربوط به حوادث پيش از قرن هشتم بر آثار قدما متكى است، اما در بخشهاى مربوط به حوادث عصر [[ابن کثیر، اسماعیل بن عمر|ابن كثير]] از منابع معتبر به شمار مى‌رود. صراحت لهجه و مهارت [[ابن کثیر، اسماعیل بن عمر|ابن كثير]] در انتخاب و ذكر وقايع مهم و شكل موجز نقل آنها از امتيازات اين كتاب است. آنچه اعتماد خواننده را بيشتر برمى‌انگيزد آن است كه نويسنده اين اثر بزرگ را به دستور يا خواهش كسى پديد نياورده و از اين رو هر چه را به نظرش درست مى‌آمده نوشته است. اين كتاب بويژه براى بررسى اوضاع شام در عصر مماليك و روابط آنها با ايلخانان مهم است.
-==محتواى كتاب==
+| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE02351AUTOMATIONCODE
-مقدمه كتاب مشتمل است بر داستان آفرينش با استناد به آيات قرآنى و احاديث نبوى و روايات اهل كتاب. فصولى نيز به تفسير معانى لوح محفوظ و كرسى و هفت آسمان اختصاص يافته است. متن كتاب با تاريخ بنى اسرائيل آغاز شده و پس از ذكر انبيا و ملوك اين قوم به ذكر داستان زندگى عيسى(ع) پرداخته است. همين مطالب است كه به سبب تكيه بر منابع اهل كتاب يا اسرائيليات مورد طعن سخاوى واقع گشته هر چند بخش قصص الانبياء و سيره نبوى به لحاظ اظهار نظرهاى مؤلف و برخورد وى با اسرائيليات قابل توجه است. ذكر انساب و اخبار عرب پيش از اسلام تا ولادت پيامبر(ص) ماحصل اطلاعات و رواياتى است كه در اين باره در منابع متقدم آمده است و در مورد سيره پيامبر(ص) و معجزات ايشان با تفصيل بيشترى وارد شده است و در ادامه تاريخ خلفاى نخست، اموى، عباسى، فاطمى، ايوبى و مماليك را آورده است. در مجموع، كتاب البداية، تلخيصى از آثار گذشته به حساب مى‌آيد، بخشهايى با توجه به [[طبری آملی، محمد بن جریر|طبرى]] و در ادامه با نگاه به آثار [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزى]] و [[ابن اثیر، علی بن محمد|ابن اثير]] نوشته شده است و در نهايت از تاريخ ابوشامه كه حوادث را تا سال 665 آورده استفاده كرده است. پس از آن از ذيل آن با عنوان "المقتفى لتاريخ ابى شامة" بهره برده است.اهميت كتاب البداية مربوط به آخرين جلد آن يعنى تاريخ مماليك و آخرين دوره‌هاى جنگهاى صليبى و يورش مغول و مدافعه سلاطين مملوك بويژه تراجم احوال و وفيات جمع كثيرى از دانشمندان قرن هفتم و هشتم هجرى است كه اطلاعات ما درباره بعضى از آنها مستند به همين كتاب است.مؤلف در تكميل البداية كتابى با نام النهاية نگاشته كه مشتمل بر نقلهاى مربوط به ملاحم و فتن و اخبار آينده و پايان جهان است.
+| چاپ =1
+| تعداد جلد =15
+| کتابخانۀ دیجیتال نور =02351
+| کتابخوان همراه نور =02351
+| کد پدیدآور =
+| پس از =
+| پیش از =
+}}
-==روش تأليف==
+{{کاربردهای دیگر|البداية (ابهام‌زدایی)}}
-روش [[ابن کثیر، اسماعیل بن عمر|ابن كثير]] را مى‌توان در موارد زير برشمرد:1. تاثير پذيرى [[ابن کثیر، اسماعیل بن عمر|ابن كثير]] در بخش مربوط به آفرينش و تاريخ قديم و بخش پايانى كتاب (النهاية) از قرآن، سنت نبوى و روايات برگزيده و همچنين استفاده از برخى اسرائيليات موجود در اين زمينه.2. حوادث مربوط به پس از هجرت پيامبر(ص)، همچنين اخبار مربوط به دولتهاى اسلامى پس از پيامبر(ص) بر اساس سال شمار مرتب شده است، هر چند در برخى موارد همچون شمايل و معجزات پيامبر(ص)، روش موضوعى در پيش گرفته است.3. [[ابن کثیر، اسماعیل بن عمر|ابن كثير]] علاوه بر استفاده از كتب تاريخى از كتابهاى تاليف شده در تفسير، حديث و اصول فقه بهره برده است.4. به دليل مهارت در بيشتر علوم اسلامى، تحقيقات و نظريات قاطعى در حوادث اسلامى ابراز كرده و علاوه بر نقد و بررسى اخبار، نظرات خود را با صراحت و شهامت بيان كرده است.5. بهره‌گيرى [[ابن کثیر، اسماعیل بن عمر|ابن كثير]] از اشعار چشم گير است به گونه‌اى كه فهرست اشعار كتاب وى حدود 103 صفحه است.6. او در كنار گزارشهاى تاريخى به برخى مباحث و مسايل فقهى مانند نسخ حكم تاخير نماز در حالت جنگ، ولايت داشتن پسر بر مادرش، نشانه‌هاى بلوغ، مسايل حج، ازدواج موقت و... پرداخته است.
+'''البداية و النهایة'''، مهم‌ترین و معروف‌ترین اثر [[ابن کثیر، اسماعیل بن عمر|ابن کثیر دمشقی]] (701774ق)، در تاریخ عمومى و اسلام از آغاز تا عصر مؤلف و از گسترده‌ترین منابع تاریخ اسلام است. به نظر می‌رسد که قصد مؤلف، نگاشتن اثری با هدف تاریخ‌نگاری نبوده است و آن‌گونه که ترکیب موضوع اثر و روش مؤلف در گزینش اخبار مندرج در آن نشان می‌دهد، بیان دیدگاه و نگرش اسلامى درباره آغاز و انجام آفرینش و خلقت انسان موردنظر بوده است.
+==ساختار==
+نگارش این کتاب بر اساس حولیات (سال‌نگاری) تنظیم شده است. شروع آن از آغاز خلقت و اتمام آن به سرانجام تاریخ و منتهی شدن به قیامت، چهره‌ای خاص به تاریخ وی بخشیده است. نویسنده در بخش رخدادهای مرتبط به خلقت، انبیاء و گذشتگان سعی نموده ضمن رعایت ترتیب سیر حوادث تاریخی با ذکر آیات قرآن و احادیثی که توسط راویان مختلف بیان گردیده است به شرح حوادث بپردازد. در این بخش به دلیل آن‌که سال رویدادها نامشخص است، روال نگارش مبتنی بر سال‌شماری نیست؛ اما از عصر نبوی به بعد به‌صورت سال‌شمار و گاه همراه با ذکر ماه و روز حوادث را نقل می‌نماید<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/46603/164 حضرتی، حسن؛ شریعت‌جو، منیره، ص164]</ref>.
+==گزارش محتوا==
+مؤلف در دیباچه کتاب، محتوای آن را به سه بخش تقسیم می‌کند: «بدایه»: از آفرینش تا پایان زندگى پیامبر اسلام(ص)؛ «خلافت یا تاریخ اسلام»: از وفات پیامبر(ص) تا عصر مؤلف؛ «نهایه»: در حوادث بزرگ آخر زمان یعنى «فِتَن و مَلاحِم»<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/7434 رحیم‌لو، یوسف، ص515]</ref>.
+روش [[ابن کثیر، اسماعیل بن عمر|ابن کثیر]] در بخش نخست، استناد به قرآن و احادیث قابل‌اعتماد است و چنانکه خود گفته، تنها به آنچه موافق شرع و سنت رسول خداست، استناد کرده است. مؤلف در قسمت اول این بخش، بیشتر به سرگذشت پیامبران و امت‌های پیشین یادشده در قرآن پرداخته است. قسمت دوم بخش نخست (بدایه) مربوط به سیرت پیامبر اسلام(ص) و از مفصل‌ترین بخش‌های کتاب است. در این بخش اتکای عمده ابن کثیر بر سیره ابن اسحاق بوده، بااین‌همه فقط به همین مأخذ قناعت نکرده است، زیرا گذشته از رجوع به دیگر کتاب‌های مغازی و سِیَر، به قرآن و حدیث نیز بسیار استناد کرده است. کتاب‌های جامع حدیث، نوشته‌های متأخر در سیره پیامبر(ص) مانند [[دلائل النبوة (ابونعيم)|دلائل النبوة]] [[ابونعیم، احمد بن عبدالله|ابونعیم اصفهانى]] و [[بیهقی، احمد بن حسین|ابوبکر بیهقى]]، مآخذ مربوط به زندگی‌نامه صحابه و تابعین مانند معجم [[طبرانی، سلیمان بن احمد|طبرانى]]، [[معرفة الصحابة|معجم الصحابه]] [[ابونعیم، احمد بن عبدالله|ابونعیم اصفهانى]]، [[أسد الغابة في معرفة الصحابة|اسدالغابه]] [[ابن اثیر، علی بن محمد|ابن اثیر]] و آثار متأخرتری چون تهذیب مزی، آثار [[ذهبی، محمد بن احمد|ذهبى]]، [[ابن عساکر، علی بن حسن|ابن عساکر]]، سهیلى و [[ابن سیدالناس، محمد بن محمد|ابن سیدالناس]]<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/7434 همان، ص515]</ref>.
+در بخش دوم، به شیوه معمول مورخان گذشته، حوادث تاریخى پس از اسلام را سال‌به‌سال به‌صورت متوالى یاد کرده و مطالب مربوط به هر سال را به ترتیب در دو قسمت حوادث و وفیات آورده است. وفیات این بخش قسمت قابل‌ملاحظه‌ای را تشکیل می‌دهد. این بخش نیز خود دو قسمت متمایز دارد: قسمت اول از آغاز خلافت تا پایان قرن 7ق /13م و قسمت دوم از آغاز قرن 8ق /14م به بعد.
+در قسمت اول بخش دوم، ابن کثیر افزون بر مآخذ بخش نخست، از نوشته‌های مورخان معروف مانند تاریخ طبری، تاریخ بغداد خطیب، تاریخ دمشق ابن عساکر و ذیل ابوشامه بر آن، المنتظم ابن جوزی، الکامل ابن اثیر، مرآة الزمان سبط ابن جوزی و ذیل یونینى بر آن، دول الإسلام ذهبى و بسیاری دیگر بهره شایان برده است. دوره پس از مغول در این قسمت بیشتر به تاریخ شام و دمشق اختصاص یافته است. ابن کثیر در این قسمت برخى مآخذ مهم تاریخ منطقه را نادیده گرفته است. ابن کثیر با وجود استنادهای مکرر به وفیات ابن خلکان، این مؤلف را به سبب مجامله و تسامح در برابر شعرا و کسانى که از نظر عقیده مبغوض وی بوده‌اند، نکوهش کرده است. البته باید یادآور شد که البدایه، خود از استشهادات شعری خالى نیست<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/7434 همان] </ref>.
+قسمت دوم بخش دوم، یعنى دوره حیات ابن کثیر مانند دوره اخیر قسمت نخست این بخش ناظر بر تاریخ شام و دمشق و خود در دو بخش است: بخش اول متکى بر ذیل برزالى بر تاریخ [[ابوشامه، عبدالرحمن بن اسماعیل|ابوشامه]] است و بخش دوم بیان دیده‌ها و شنیده‌های خود ابن کثیر؛ این قسمت مأخذ باارزشى برای تاریخ شهر دمشق شمرده می‌شود. واپسین مطالب بخش دوم به وقایع سال 767ق /1366م مربوط است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/7434 همان]</ref>.
+وجود تناقض‌های درونی در هر تألیفی از بزرگ‌ترین و قوی‌ترین نقدهایی است که بر آن وارد می‌شود و مؤلف هیچ توجیهی برای آن نمی‌تواند داشته باشد. این مسئله سستی استدلالات و نتیجیری‌های مؤلف را نشان می‌دهد و اعتماد خواننده به دیگر مطالب و ادعاهای نویسنده را کم می‌کند. نمونه اول: او درجایی چنین اظهارنظر می‌کند: صحیح این است که سر امام حسین(ع) به شام فرستاده نشد، درحالی‌که در جای دیگری می‌نویسد: در این زمینه دو قول وجود دارد و اظهر این است که ابن زیاد سر امام حسین(ع) را به‌سوی یزید فرستاد و در این زمینه روایات فراوانی وجود دارد<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/60558/70 میرجانی، وحید؛ صفری، نعمت‌الله، ص70]</ref>.
+نمونه دوم: مؤلف می‌نویسد: امام حسین(ع) سه چیز از ابن زیاد - و در جایی دیگر می‌گوید: از عمر سعد- خواستند: اینکه رها شوند تا دستشان را در دست یزید بگذارند و به‌حکم یزید گردن نهند؛ یا اینکه به یکی از مرزها بروند و با ترکان بجنگند؛ یا اینکه به حجاز برگردند. ابن کثیر مطلب مزبور را در سه بخش متفاوت از کتاب خود گفته است که در دو جا قطعاً اظهارنظر خود وی است - و نه نقل‌قول- و در جای دیگر هم به‌احتمال‌زیاد، نقل‌قول و روایت نیست و دیدگاه خود را بیان کرده است؛ اما او در بخشی که محل اصلی این بحث است و از منابع تاریخی استفاده می‌کند - در فصل مربوط به شهادت امام حسین(ع)- می‌نویسد: ابومخنف و غیر او روایت کرده‌اند که (نقل به مضمون) امام حسین(ع) و عمر سعد صحبت‌هایی کردند که کسی نفهمید؛ برخی گمان کردند که امام(ع) خواستند با عمر سعد به شام، نزد یزید بروند و دو لشکر را متوقف نگه دارند؛ برخی هم گفتند که خواسته امام(ع) این بود که یا هر دو نزد یزید بروند، یا امام(ع) به حجاز برگردند و یا به مرزها برای جهاد بروند<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/60558/71 همان، ص71]</ref>.
+همچنین ابن کثیر این نقل را از عقبة بن سمعان آورده است: من از مکه تا هنگام شهادت حسین(ع) با او بوده‌ام. به خدا قسم، هیچ کلامی در هیچ جایی نگفته است، مگر اینکه من شنیده‌ام. امام(ع) هیچ‌گاه نخواستند که نزد یزید بروند و دستشان را در دستش قرار دهند، یا اینکه به یکی از مرزها بروند، بلکه یکی از دو امر را خواستند: یا از همان‌جا که آمده‌اند برگردند، یا اینکه رها شوند تا در پهنای زمین بروند تا ببینند امر مردم به کدام سو می‌رود<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/60558/71 همان]</ref>.
+ابن کثیر از استاد خود، [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] (م 728 ق) - که وهابیت ریشه در اندیشه‌های او دارد- تأثیر فراوان پذیرفته و پیرو مکتب فکری اوست. به سبب این تأثیرپذیری و دلایل دیگر، ابن کثیر مواضع ضد شیعی آشکاری دارد که نمونه‌های آن را در انکار برخی از فضائل [[امام على(ع)|امیرالمؤمنین علی(ع)]]، همچنین حمایت از بنی‌امیه و رفع اتهام از آنان می‌توان مشاهده کرد<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/60558/64 میرجانی، وحید؛ صفری، نعمت‌الله، ص64]</ref>.
+ابن کثیر در تاریخ‌نگاری خود درباره شیعه، به‌طورکلی سعی دارد تشیع را کم‌اهمیت جلوه دهد و به پیشوایان و بزرگان شیعه نپردازد. او از مسائل مربوط به شیعه به‌ندرت یاد می‌کند، مگر جایی که بخواهد بدگویی کند. برای نمونه، ابن کثیر در هر سال، افراد مهمی را که در آن سال از دنیا رفته‌اند، ذکر کرده و به شرح‌حال آن‌ها -گاه در چند صفحه- می‌پردازد؛ اما در هیچ سالی از امام جواد(ع) و همچنین [[امام حسن عسکری(ع)|امام حسن عسکری(ع)]] ذکری به میان نمی‌آورد. او در شرح‌حال امام صادق علیه‌السلام در سال 148ق، تنها یک سطر مطلب آورده و آن‌هم این است: جعفر بن محمد صادق که کتاب اختلاج الاعضاء به او منسوب است؛ و نسبتی دروغین است. این مسئله وقتی بیشتر تعجب‌آور است که بدانیم ابن کثیر برای برخی همسران شاهان و زنادیق، چند صفحه اختصاص داده است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/60558/66 میرجانی، وحید؛ صفری، نعمت‌الله، ص66]</ref>.
+==وضعیت کتاب ==
+نخستین بار البدایه (فقط دو بخش اول) در 14 جلد در قاهره (1351- 1358ق) چاپ شد. چاپ دیگر آن، در همان حجم، در 1966م در بیروت و بار دیگر در همان‌جا در 1988م به کوشش على شیری و باز در همان‌جا و همان سال به تصحیح احمد ابوملحم و دیگران صورت گرفت.
+بخش سوم این اثر به علت محتوای ویژه آن - که پیوستگى موضوعى ظاهری با بخش نخستین ندارد - در چاپ‌های کتاب یا فروگذاشته شده، یا به‌صورت‎های جداگانه به طبع رسیده است. این بخش (با عنوان النهایه) یک‌بار به کوشش اسماعیل انصاری در ریاض (1388ق) در دو جلد و بار دیگر در قاهره (1981م)، در یک مجلد (شامل دو جزء) منتشر و اخیراً با عنوان النهایه فى الفتن و الملاحم به تصحیح احمد عبدالشافى در بیروت (1988م) طبع شده است. چاپ دیگری از این بخش با عنوان النهایه (الفتن و الملاحم) به کوشش محمد زینى در مصر در یک مجلد (شامل دو جزء) انتشار یافته است.
+نسخه حاضر به چاپ سنگی در دارالفکر بیروت منتشر شده است. در پایان هر جلد فهرست مطالب ذکر شده است. تمامی جلد پانزدهم به فهرست اعلام، شعوب و قبایل اختصاص یافته است.
+==پانویس==
+<references/>
+==منابع مقاله==
+# مقدمه و متن کتاب.
+#[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/7434 رحیم‌لو، یوسف، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج 11، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1381].
+#[[:noormags:1076283|میرجانی، وحید؛ صفری، نعمت‌الله، «نقد تاریخ‌نگاری ابن کثیر در کتاب «البدایه و النهایه» در زمینه تاریخ تشیع»، تاریخ اسلام در آینه پژوهش، سال دهم، شماره اول، پیاپی 34، بهار و تابستان 1392، شماره 34]].
+#[[:noormags:878580|حضرتی، حسن؛ شریعت‌جو، منیره، «نقد درونی و بیرونی تاریخ‌نگاری ابن کثیر در البدایة و النهایة»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله تاریخ اسلام، بهار 1388، شماره 37، ص149تا 186]].
+==وابسته‌ها==
+{{وابسته‌ها}}
+[[البدایة و النهایة]]
+[[البداية و النهاية (دارالکتب العلمیه)]]
-==اشكالات موجود در كتاب==
-اما كتاب اشكالاتي نيز دارد كه عبارتند از عدم توازن در ذكر مطالب، به گونه‌اى كه برخى مطالب بسيار طولانى و برخى، مختصر بيان شده است. همچنان كه نقص مربوط به كتبى كه بر اساس سالشمار تنظيم شده‌اند را نيز مى‌توان در اين كتاب ديد، زيرا به دليل پراكنده بودن مطالب، براى پى گيرى حادثه‌اى خاص بايد چندين جاى كتاب را مطالعه كرد.
-== پیوندها ==
-[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/13951 مطالعه کتاب البدایة و النهایة (دار الفکر) در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور]
 [[رده:کتاب‌شناسی]]
-[[رده:تاریخ (عمومی)]]
+[[رده: تاریخ (عمومی)]]
-[[رده:تاریخ آسیا]]
+[[رده: تاریخ آسیا]]