تاج العروس من جواهر القاموس

تاج العروس من جواهر القاموس

نام کتاب	تاج العروس من جواهر القاموس
نام های دیگر کتاب	القاموس المحیط. شرح تاج العروس فی شرح القاموس شرح تاج العروس من جواهر القاموس
پدیدآورندگان	شیری، علی (محقق) فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (نويسنده) مرتضی زبیدی، محمد بن محمد (نويسنده)
زبان	عربی
کد کنگره	‏PJ‎‏ ‎‏6620‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏4‎‏ت‎‏2
موضوع	زبان عربی - واژه نامه‎ها
ناشر	دار الفکر
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1414 هـ.ق یا 1994 م
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE640AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

«تاج العَروس من جواهر القاموس» اثر سيد مرتضى حسينى زبيدى واسطى، فرهنگ عربى به عربى و شرحى نقاد بر القاموس فيروزآبادى است؛ چرا كه در جاى‌جاى كتاب نقدهاى مختلفى ديده مى‌شود كه عمده آن بر قاموس المحيط است. اين معجم در شمار آخرين معجم‌هاى مفصل است كه حاوى بيش از 120 هزار لغت بوده و در 20 جلد منتشر شده است.

ساختار

كتاب 28 باب، و هر باب 28 فصل به شماره‌ى حروف الفبا دارد. البته در برخى از بابها، شماره‌ى فصول به 28 نمى‌رسد، مانند باب حاء، سين، شين و ظاء. مولف در تنظيم واژه‌ها همچون فيروزآبادى، روش پايانى الفبايى را كه همان «روش قافيه‌اى» يا «روش باب و فصل» بود، برگزيد. در اين روش با توجه به حرف پايانى كلمه، آن را بر اساس ترتيب الفبايى در باب مخصوص آن حرف جاى مى‌دهند. سپس با رعايت حرف اول و دوم و سوم و چهارم واژه، آن را در فصلى كه درون اين باب قرار دارد، مى‌نهند.

گزارش محتوا

زبيدى 29ساله بود (1174ق) كه به تاليف كتاب اقدام نمود و چهارده سال در پاى آن زحمت كشيد. در اين كار، وى حدود 500منبع را پيش روى داشت.هاشم طه شلاش تنها به استناد منابع ذكر شده در متن تاج، سعى كرده است اين كتابها را استخراج و بر اساس موضوع، تقسيم‌بندى كند كه از جمله مى‌توان به اين موارد اشاره كرد: حدود 26 كتاب لغت، 15 معجم خاص، 27 كتاب درباره‌ى اسماء و صفات، 16 كتاب درباره‌ى مثلثات، اضداد، نوادر و فروق، 6 كتاب معرب و دخيل، 23 كتاب در علم نحو، 18 كتاب در علم صرف و 24 كتاب در باب پژوهشهاى لغوى.

مولف علاوه بر زبان مادرى‌اش، به زبانهاى فارسى و تركى نيز آگاهى داشت. به همين سبب، در بسيارى از جايها به ريشه‌يابى لغات معرب پرداخته است. از جمله منابع وى در اين زمينه مى‌توان به المعرب جواليقى، شفاءالغليل خفاجى، برهان قاطع و ديوان سنايى اشاره كرد. همچنين اعتقاد بر اين است كه سه‌چهارم تاج برگرفته از لسان‌العرب است.

زبيدى در مقدمه‌ى پرتكلف و مسجع خود كه بيشتر الفاظ غريب را در آن به‌كار برده، با برشمردن ده هدف، به علل تأليف كتابش اشاره كرده است كه از آن جمله مى‌توان به نواقص كار فيروزآبادى و گستردگى زبان عربى اشاره كرد.

وى علاوه بر توضيح مصطلحات پزشكى، ذكر اسامى خاص، استفاده از نشانه‌هاى اختصارى، ضبط دقيق واژگان و تفاوت گذاشتن ميان حرف عله‌ى واوى و يايى خود نيز حدود 20 هزار واژه به كتابهاى لغوى پيشينيان چون المحيط ابن‌عباد، العباب صغانى، المحكم ابن‌سيده و البحر المحيط و النهر الماد اندلسى و الصحاح جوهرى افزده است.

در جلد اول كتاب سه مقدمه از ناشر، محقق، و مولف ارائه شده است. در مقدمه محقق، در ضمن ده مقصد به مباحثى درباره زبان شناختى و فقه اللغه، آداب لغوى، انگيزه تاليف، شرح حال مولف و اساتيد او پرداخته شده است. در ادامه شرح مبسوطى از خطبه مصنف ذكر شده سپس متن كتاب آغاز شده و در هر يك از مجلدات تعدادى از حروف ذكر شده است.

بعد از اتمام تاج العروس اين كتاب از استقبال بسيارى برخوردار شد؛ مثلاً بزرگانى چون سلطان دارفور، پادشاه مغرب و روم يك نسخه از كتابش را درخواست كردند و علماى غزه، دمشق، حلب، آذربايجان، تونس، ديار بكر و... خواستار اجازه‌ى روايت شدند؛ همچنين، در وصف آن اشعارى چند سروده شده است. پژوهشگران معاصر نيز گاه به تاج‌العروس‌عنايت داشته‌اند؛ از جمله عطاردى خبوشانى، نام همه‌ى كسانى را كه زبيدى به آنها استناد كرده، در دو جلد به نام الرجال فى تاج العروس گرد آورده است. همچنين شوقى معرى در پايان‌نامه‌ى دكترى خود، همه‌ى مسائل مربوط به دستور زبان كتاب را به نام معجم مسائل النحو و الصرف فى تاج العروس استخراج كرده است. هاشم طه شلاش نيز در تز دكترى خود به نام الزبيدى فى كتابه تاج العروس، بعد از پرداختن به زندگى‌نامه‌ى مؤلف، سعى كرده است به تفصيل چگونگى كار زبيدى را در تاج العروس بررسى كند.

وضعيت كتاب

تاج العروس نخستين بار در 1286-1287ق به طور ناقص در پنج مجلد به چاپ رسيد. سپس در 1307ق در ده مجلد به طور كامل چاپ شد؛ اما اين چاپ نيز كاستى‌هاى فراوانى داشت، تا آنكه چاپخانه‌ى دارالفكر در بيروت به سرپرستى جواد على اين كتاب را به شكلى مقبول به چاپ رساند و آن را به انگليسى ترجمه كرده، و مد القاموس (بيروت، 1980م) نام نهاده است. عاصم افندى نيز اين كتاب را به تركى ترجمه كرده است. يكى از جديدترين چاپ‌ها توسط دارلهداية در 25 جلد به چاپ رسيده است.

منابع مقاله

1-مقدمه و متن كتاب

2-دايره المعارف بزرگ اسلامى، واژه تاج العروس

پیوندها

مطالعه کتاب تاج العروس من جواهر القاموس در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور