تحفة الأبرار في مناقب الأئمة الأطهار علیهم‌السلام

تحفة الأبرار في مناقب الأئمة الأطهار علیهم السلام

نام کتاب	تحفة الأبرار في مناقب الأئمة الأطهار علیهم السلام
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	طبرسی، حسن بن علی (نويسنده) جهرمی، مهدی (محقق)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏223‎‏/‎‏6‎‏ ‎‏/‎‏ط‎‏2‎‏ت‎‏3
موضوع	امامت - متون قدیمی تا قرن 14 شیعه - دفاعیه‎ها و ردیه‎ها علی بن ابی طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - اثبات خلافت نثر فارسی - قرن 7ق.
ناشر	دفتر نشر ميراث مکتوب، آينه ميراث
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1376 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE919AUTOMATIONCODE

معرفی اجمالی

تحفة الابرار فی مناقب الأئمة الأطهار، تألیف عمادالدین حسن بن علی طبری (زنده در 701ق)، اثری فارسی در مقام اثبات امامت و ولایت اهل‌بیت(ع) است. طبری بدون‌ هرگونه‌ تعصب بی‌جا، با استناد به آیات زیادی از قرآن کریم و احادیث منقول از کتاب‌های اهل سـنت و بـا اسـتدلالاتی متین به دفاع‌ از‌ حریم‌ اهل‌بـیت(ع) پرداخته و بـه شبهات مخالفین شیعه پاسخ گفته است <ref> ر.ک: شمس، فرزانه، ص54.

این اثر به قولی‌ در سال 698ق، برای عزالدین محمّد بن محمّد رازی فریومدی وزیر تـألیف شـده و در سال‌ 700‌ق در دست تـألیف بـوده اسـت<ref> ر.ک: مایل هروی، نجیب، ص114.

کتاب با تصحیح و تحقیق سید مهدی جهرمی به زیور طبع آراسته شده است.

ساختار

مقدمه مصحح در شرح حال مؤلف و آثار او، معرفی کتاب و روش تصحیح کتاب است. مطالب نویسنده نیز مشتمل بر مقدمه‌ای در پنج فصل و متن اثر در ده باب است که هر باب نیز مشتمل بر فصولی است.

مؤلف سعی بر آن داشته که پس از عقل و قرآن به کتب اهل سنت استناد جسته و همه شواهد خویش را در آنها بیابد. در متن کتاب نیز مکرراً منابع خویش را نام برده است <ref> مقدمه مصحح، ص23.

گزارش محتوا

کتاب مزبور که به نام‌های «تحفة الأبرار و هدية الأخبار» و «تحفة الأبرار في أصول الدين»‌ نـیز‌ خـوانده شده است، پس از‌ تألیف‌ مورد توجّه قرار گرفته و نسخه‌های زیادی از آن در کتابخانه‌های داخل و خارج از ایـران مـوجود اسـت و نیز بر اثر اهمیت آن‌ کتاب،‌ شیخ علم بن سیف‌ بن‌ منصور نجفی حلی آن را تـعریب کـرده است <ref> ر.ک: مایل هروی، نجیب، ص114.

در تمامی فهارسی که ذکری از تحفة الأبرار به چشم می‌خورد، آن را به‌عنوان کتابی در اصول دین معرفی کرده‌اند؛ حال اینکه این کتاب تنها در مقام اثبات ولایت و امامت امیرالمؤمنین علی(ع) و حقانیت تشیع می‌باشد. اگرچه پاره‌ای مباحث، نظیر غرض از ایجاد انسان، بیان رسول و نبی و محدث، بلاد اسلام و بلاد کفر و... در آن طرح گردیده، اما اینها همگی در راستای وصول به همان مقصد و وضوح همان مطلب می‌باشند<ref> ر.ک: مقدمه مصحح، ص21 .

عماد طبری در مقدمه کتاب طی شش فصل ضمن تمهید مقدمات بحث، سبب تألیف کتاب را تمنای دوستان دانسته، می‌نویسد: «عقلای اولوالالباب که موفق حضرت الوهیت بودند، از مؤلف این کتاب... به سبب آنکه در این باب اندک مهارت غواصی داشت و به فضل ذوالمنن در این فن زیادت یافته، استدعای تألیف کتابی به فارسی کردند در امامت، به غایت وضوح که فردا در قیامت حجت را شاید» <ref> همان، ص22-21.

وی سپس طی ابواب ده‌گانه کتاب، به تبیین ضرورت امامت و چگونگی انتخاب امام و بطلان دیدگاه اهل سنت و نقد پاره‌ای از روایات جعلی آنها و... می‌پردازد. آنچه در این کتاب به‌نحو بارزی جلب نظر می‌کند، روشن‌بینی و دوری مؤلف آن از تعصبات خام و منفی می‌باشد. چنان‌که به‌دور از چنان تعصباتی و بدون توهین و بی‌احترامی به هیچ‌یک از فرق و مذاهب، تنها با استدلال متین و به کمک شواهد برگرفته از کتب مخالفین به راه وصول به مقصد متعالی خویش که دفاع از حریم امامت اهل‌بیت(ع) می‌باشد، قدم نهاده؛ هرچند تحول و تطور مباحث کلامی که خصیصه ذاتی این علم است و از پرده ابهام بیرون افتادن پاره‌ای نکات تاریخی و حتی علمی، امروزه برخی استدلالات مؤلف را در نظر ما ابتدایی و یا حتی سست و بی‌اساس می‌نمایاند، اما نباید از نظر دور داریم که این کتاب در قرن هفتم هجری و مناسب با آگاهی‌های آن زمان تألیف گردیده و با توجه به فضای علمی آن عصر منصفانه آن است که بگوییم به‌خوبی از عهده این مهم برآمده است<ref> همان، ص22.

مؤلف با بهره‌گیری از ادله عقلی و قرآنی و نیز مدد جستن از روایات منقول از کتب اهل سنت، در پاره‌ای موارد به ابداعات و ابتکاراتی نیز دست زده است. او خود می‌گوید: «این اشیا گفته شود به‌تفصیل و هم ممزوج بعضی به بعضی به ترتیب و ترکیب و ضبطی غریب که علما بدین‌ ترتیب و تقریر و تحریر نرسانیده باشند و بر این نوع وضعی ننهاده، اگرچه طریق معروف است که آن عقل است و قرآن و اخبار و اجماع، اما وجه استدلال و استنباط غریب افتاده و خاص لدنی مرا آمد بی‌اقتدا به کسی و ذلك من فضل الله» و در موارد دیگری به لطافت و حسن بیش ار حد مطالب خویش اشاره می‌کند<ref> همان.

از جمله ایرادات مهم وارد بر این نسخه از تحفة الأبرار که با نگاهی‌ بـه آیـات کتاب متوجه می‌شویم، اغلاط و اشتباهاتی‌ است که در هنگام تصحیح یا حروفچینی، بـدان‌ها‌ راه یـافته است. فرزانه شمس در مقاله‌ای مواردی را ذکر کرده که از آن جمله است:

1. افتادگی کلمه، مانند: }}متن قرآن| إن السمع‌ و البصر‌ و الفؤاد كل اولئك كان عنه مسئولا| سوره= اسـراء| آیه= 36}}، که در ص46 تحفة الأبرار، کلمه «عنه»، ساقط شده است.
2. اضافه شدن کلمه یا کلماتی، مانند: أولوا الأرحام بـعضهم أولی بـبعض فـي كتاب الله ^{[انفال–75]} ‎

، که در ص83، بعد از «الله»، عبارت «من‌ المؤمنين و المهاجرين» افزوده شده است.

1. اغلاطی کـه احـیاناً در برخی کلمات دیده می‌شود، مانند: يصطفی من الملائكه رسلا ^[حج–75] ‎

، که در ص60‌ کتاب، به‌صورت «اصطفی» درج شده‌ است.

1. برخی اغلاط در‌ رابطه‌ با ذکر آدرس آیات در پاورقی‌ها وجود دارد، مانند: ص42، پاورقی 1، که شماره 18 غلط است<ref> شمس، فرزانه، ص55-54.

وضعیت کتاب

شیخ علم بن سیف بن منصور نجفی این اثر را به عربی ترجمه کرده است<ref> ر.ک: مایل هروی، نجیب، ص114.

تصحیح کتاب با بررسی هفت نسخه خطی فراهم آمده که مشخصات کامل آنها در مقدمه مصحح ذکر شده است<ref> مقدمه مصحح، ص26-24. در تصحیح کتاب کوشش بر آن بوده تا به‌منظور حفظ امانت، چیزی از متن اصلی کاسته و یا بر آن افزوده نگردد؛ ازاین‌رو چنانچه کاتبان نسخه‌ها پاره‌ای کلمات و اسامی را به‌غلط ضبط کرده بودند و یا کلماتی به‌اشتباه تکرار گردیده بود، ضمن تصحیح در متن، عین آن سهو و خطا در پاورقی درج شده است. همچنین با توجه به تفاوت سبک نگارش عصر مؤلف و شیوه نوشتاری آن دوران به‌منظور ایجاد یک‌نواختی و روانی قرائت و سهولت فهم مطالب، تغییراتی بدین شرح در متن ایجاد شده است:

1. هر جا که همزه، «ای» خوانده می‌شد، مانند «نامه» به‌صورت «نامه [ای]» آمده است.
2. هر جا که همزه انتهای کلمه ممدود، مکسور بود، همزه به «ی» بدل شده است، مانند: انبیاء عظام: انبیای عظام.
3. کلماتی که به هاء غیر ملفوظ ختم می‌شوند، در جمع بستن، هاء غیر ملفوظ آنها حذف شده بود، مانند: خانها که به‌صورت: خانه‌ها، نوشته شده است.
4. در جاهایی هاء غیر ملفوظ حذف گردیده بود که اضافه شده، مانند: بلک: بلکه، چنانک: چنانکه.
5. برخی جملات و عبارات نیز یا به‌لحاظ سبک نگارش و یا به سبب سهو و نسیان کاتبان، نامفهوم می‌نمود که کلمات و به‌ندرت جملاتی بر آنها افزوده شده است. همه این اضافات در بین دو قلاب [ ] آمده است<ref> همان، ص24-23.

فهرست مطالب در ابتدا و فهارس آیات، احادیث، نام‌ها، گروه‌ها، قبایل، مذاهب، زمان‌ها، وقایع، اشعار، کتاب‌ها و منابع و مآخذ در انتهای کتاب ذکر شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. شمس، فرزانه، «تحفة الأبرار»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله کتاب ماه دین، آبان و آذر 1380، شماره 49 و 50، صفحه 54 تا 55، به آدرس اینترنتی

http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/33675

1. مایل هروی، نجیب، «اربعین طبری»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله مشکو‌ة، پاییز و زمستان 1365، شماره 12 و 13، صفحه 110 تا 140، به آدرس اینترنتی

http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/58525

وابسته‌ها

تحفة الأبرار في مناقب الأئمة الأطهار (تعریب)

پیوندها