ترجمه و شرح مصباح الأنس(ناییجی)

ترجمه و شرح مصباح الانس(ناییجی)

نام کتاب	ترجمه و شرح مصباح الانس(ناییجی)
نام های دیگر کتاب	مفتاح الغیب الجمع و الوجود مفتاح الغیب. شرح مصباح الانس. فارسی
پدیدآورندگان	نائیجی، محمد حسین (محقق) فناری، محمد بن حمزه (نويسنده)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏283‎‏ ‎‏/‎‏ق‎‏9‎‏ ‎‏م‎‏70422
موضوع	صدر الدین قونیوی، محمد بن اسحاق، 607 - 673ق. مفتاح الغیب - نقد و تفسیر عرفان فلسفه اسلامی فناری، محمد بن حمزه، 751 - 834ق. مصباح الانس - نقد و تفسیر
ناشر	آيت اشراق
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1388 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE14161AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

ترجمه و شرح مصباح‌الأنس، اثر استاد محمدحسين نائيجى (1338ش) كه به زبان فارسى رقم خورده است، نخستين شرحى است كه بر آن كتاب نوشته شده است.

آن كتاب، به علت فخامت شأن و سنگينى مطلب، از افق فهم دانش‌پژوهان به دور بود و آنان دامن خويش را از فهم آن كنار مى‌كشيدند؛ ازاين‌روى، شارح ارجمند، همّت بر آن نهاده تا با بر هم زدن كلمات اساطين اهل عرفان، دروازه معرفت بدان كتاب را به روى طالبان بگشايد.

اين شرح، در سال 1428ق، مصادف با 1386ش، پس از ده سال زحمت شارح، به سرانجام رسيده است.

شارح، به ترجمه «مصباح الأنس» همت گمارده و به شرح تفصيلى هر قسمت پس از ترجمه آن، روى آورده است.

اين ترجمه، ترجمه‌اى روان و سليس بر اساس ادبيات روز است كه در معادل‌يابى واژگان، راه اعتدال را پيموده است؛ يعنى نه آنكه به تفريط گرايد و از كلمات عربى به‌وفور استفاده كند تا در تفاوت عربيت با ترجمه فارسى به مانند «است» و «نيست» بسنده شود و نه آنكه به افراط رود و دست به معادل‌يابى براى اصطلاحات فنى بزند؛ دامى كه افتادگان در آن، كم نيستند؛ ازاين‌روى، ترجمه‌اى مورد پسند ذوق محققين رقم خورده است.

شارح ارجمند، به همان رويه ابن فنارى، به شرح «مصباح الأنس» پرداخته است.

ايشان مطابق تفاسيرى كه در كتاب‌هاى ديگر قونوى در موضوعات مطروحه در اين كتاب آمده و نيز با بهره‌گيرى از شارحان «فصوص» و شاگردان قونوى، به شرح و بسط «مصباح» پرداخته است و پرده از مشكلات آن برداشته است.

از امتيازات اين شرح، مى‌توان موارد ذيل را نام برد:

1. حل و فصل آيات و روايات معرفتى: شارح ارجمند به تبع استادش، علامه حسن‌زاده آملى، به شرح و بسط آيات و رواياتى كه در باب معارف موجود است، روى آورده است.

   ايشان، در شرح، از 493 آيه قرآن و 277 روايت - با حذف مكررات - استفاده نموده‌اند و كسانى كه يك دوره همنشين اين شرح باشند، در آخر درمى‌يابند كه عمده آيات و روايات اين باب از معارف براى آنها حل و فصل شده است.

2. اولين شرح مصباح الأنس: در فضيلت اين شرح همين بس كه پس از گذشت 594 سال از وفات ابن فنارى (م 834ق)، اولين شرحى است كه بر اين كتاب وزين، رقم خورده و با اين ترجمه و شرح، «مصباح» درخششى دوباره در حوزه فلسفه و عرفان پيدا نموده است.
3. اهتمام خاص به آثار جناب قونوى (قدس سره): از آنجا كه مرحوم قونوى (قدس سره) باب حل معارف ذوقى است و به فرموده خود او در وصيت‌نامه:

   «تنها كلمات ابن عربى و خود اوست كه باعث حل مشكلات شده و مشكلات لاينحل را بعد از ايشان احدى حل نخواهد كرد، مگر آنكه ادراك محضر حضرت «م ح م د»، مهدى(ع) را كند».

   ازاين‌روى است كه ابن فنارى و نائيجى، اهتمام خاص به تراث جناب قونوى دارند؛ تا آنجا كه در شرح فارسى، 111 مورد از «اعجاز البيان» و 70 مورد از «نفحات الهيه» و 36 مورد از «نصوص» و ديگر تراث قونوى استفاده شده است.

4. تفسير مصباح به مصباح: يكى ديگر از امورى كه شارح در دستور كار قرار داده است، ارجاع جاى جاى كتاب به همديگر است كه صدر و ذيل «مصباح»، خود، گوياى مطالب هستند و براى كشف اين ارتباطات براى هر مبحثى، يك بار كل كتاب را وارسى كرده است؛ تا آنجا كه بر اساس تتبع ما، 28 مورد آدرس‌دهى‌هاى اين‌چنينى وجود دارد كه براى استفاده در پاورقى آدرس‌دهى مى‌شود [1].
5. بهره‌گيرى از كتب درسى: از آنجا كه «مصباح الأنس»، محور تدريس مرحوم اشكورى و محل توجه مرحوم قمشه‌اى و مورد تدريس مكرر مرحوم رفيعى قزوينى قرار گرفته است و با مطرح شدن آن توسط علامه حسن‌زاده آملى و تدريس مكرر ايشان به‌طور جدى، به‌عنوان آخرين كتاب سير درسى عرفان نظرى قرار گرفته است و هم‌اكنون تنى چند از شاگردان ايشان اين كتاب را در حال تدريس هستند.

بر اين اساس، يكى از امتيازات اين شرح، بهره‌گيرى وافر از كتب درسى فلسفه و عرفان است، چرا كه اين پژوهش، «مصباح الأنس» را در راستاى كتب درسى قرار داده و دانش‌پژوهان با آن بياناتى كه تاكنون انس داشته‌اند، به واكاوى مطالب بالاتر مى‌پردازند.

وضعيت كتاب

اين كتاب، در 3696 صفحه، در پنج مجلد قطور با جلد گالينگور، از سوى انتشارات آيت اشراق به منصه ظهور رسيده است.

در آخر مجلد پنجم، فهرست‌هاى فنى ارائه گرديده كه عبارت است از:

1. نمايه آيات؛
2. نمايه احاديث؛
3. نمايه اشعار؛
4. نمايه اماكن؛
5. نمايه كتب؛
6. نمايه اصطلاحات.

در آدرس‌دهى در پاورقى‌ها، مشى واحدى وجود ندارد؛ گاه، نام ناشر آمده و گاه، نيامده. گاه، نوبت چاپ ذكر گرديده و گاه، ذكر نگرديده. گاه، آدرس‌دهى با نام مؤلف شروع شده و در بيشتر اوقات، با نام كتاب. گاه، آدرس در متن كتاب آمده است كه بايد تصحيح شود.

منابع مقاله

نائيجى محمدحسين (1388)، ترجمه و شرح مصباح الأنس، چاپ اول، قم، انتشارات آيت اشراق.

[1] صفحات 63، 65، 147، 172، 337، 916، 434، 503، 691، 704، 725، 730، 796، 801، 823، 836، 841، 859، 1078، 1101، 1574، 1578، 1588، 1949، 2288، 2783، 2926، 3122