عجايب هند/ترجمه

عجايب هند/ترجمه

نام کتاب	عجايب هند/ترجمه
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	ملک زاده، محمد (مترجم) رامهرمزی، بزرگ بن شهریار (نويسنده)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏DSR‎‏ ‎‏409‎‏ ‎‏/‎‏ر‎‏2‎‏
موضوع	جغرافیای قرون وسطا هند - سیر و سیاحت
ناشر	بنياد فرهنگ ايران
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1348 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE11426AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

«عجايب هند»، كتابى است به زبان فارسى كه از روى متن عربى آن با عنوان «عجائب‌الهند برّه و بحره و جزائره»، به فارسى برگردانده شده و به موضوع سفرنامه دريايى يكى از ناخدايان قديم ايرانى اختصاص يافته است.

تاريخ نگارش كتاب را حدود سال342ق. و داستان‌هايى را كه نويسنده از ناخدايان، دريانوردان و بازرگانان ديگر آورده، وابسته به سال‌هاي 288-342ق. دانسته‌اند.

ساختار

كتاب؛ مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم مترجم است و مطالب آن در دو قسمت اصلى بيان گرديده است: قسمت اول؛ مشتمل بر77 داستان و قسمت دوم؛ مشتمل بر59 داستان و حكايت شگفت است. بنابراين كل كتاب حاوى يكصد و سى و شش داستان كوتاه و بلند است.

گزارش محتوا

ابن شهريار، آن چه در سفرهاي دريايى خود درباره پديده‌ها و موجودات شگفت‌انگيز ديده، و نيز داستان‌هايى را كه از ديگر ناخدايان، دريانوردان و بازرگانان مورد اعتمادش شنيده بود، در اين كتاب گرد آورده است. برخى از محققان به دلايلى معتقدند كه بزرگ بن شهريار اين داستان‌ها را از دريانوردان و بازرگانان شنيده، و در كتاب خود گردآورده است. اين دريانوردان و بازرگانان به ويژه از مردم سيراف، بندر طاهري كنونى، و برخى نيز از مردم بصره و عمان بوده‌اند.

نام‌گذاري كتاب را مى‌توان برخاسته از باور نويسنده درباره عجايب هند دانست، كه در آغاز كتابش تصريح كرده و آورده است كه خداوند همه شگفتى‌هاي جهان را به ده بخش تقسيم كرده، و نه بخش آن را به مشرق گيتى بخشيده، و از ميان آنها نيز يك بخش را ويژه چين و هند قرار داده است.

برخى بدون سند متقن معتقدند؛ كتاب عجائب‌الهند در اصل به زبان فارسى بوده كه از ميان رفته است و دانسته نيست كه در چه زمانى به عربى برگردانيده شده است.

بزرگ، افزون بر بيان رويدادها و شگفتى‌هاي درياها و كرانه‌هاي سرزمين‌هايى؛ چون افريقاي شرقى، شبه جزيره عربى، جزاير درياي هند و چين، جاوه، زنگبار و جزيره‌هايى كه امروزه ژاپن ناميده مى‌شوند، سال‌هاي وقوع برخى از رويدادها را نيز ذكر مى‌كند. برخى با توجه به سنوات مذكور در كتاب، معتقدند كه ناخدا بزرگ، اگر چه نخستين نويسنده عجائب‌الهند است، ولى پس از او يك يا چند شخص ديگر داستان‌هايى نو از دريانوردي بدان افزوده‌اند.

در اين مجموعه با يك قصه منظم سروكار نداريم، بلكه تعدادى داستان‌هاى پراكنده است كه درازى و كوتاهى آنها متفاوت است. يك جا وصف كوتاه ماهى يا گياه يا اعجوبه‌اى است و جاى ديگر گزارش يك حادثه خشكى يا دريايى است. برخى داستان‌هاى اين كتاب گر چه با گزافه‌گويى همراه است؛ ولى جزئيات واقعى آنها بر پايه درستى قرار دارد. توصيف مؤلف از پديده‌ها و رويدادهاي شگفت‌انگيز گاه شكل داستانى ماجراجويانه و گاهى شكل نمايشى اخلاقى به خود مى‌گيرد كه با مهارت هنري فراوان عرضه شده است. با نگرشى اجمالى مى‌توان دريافت كه اين داستان‌ها آفريده سخن‌پردازي هنرمندند كه به سبكى زنده و روان ارائه شده‌اند. از اين‌رو، مى‌توان كتاب بزرگ بن شهريار را يك اثر برجسته ادبى نيز به شمار آورد كه ارزش آن از بهترين قسمت‌هاى «سندباد» كمتر نيست و گاه برتر از آن است. اگر چه نگارش داستان‌هاي دريايى همواره و در طى سده‌هاي دراز در ادبيات عرب عهد اسلامى سابقه داشته، ولى هرگز اثر برجسته‌اي؛ همانند اين كتاب پديد نيامده است. افزون بر اين‌ها، بزرگ بن شهريار علاوه بر آگاه ساختن خوانندگان كتابش از زندگانى دريايى روزگار خود، از اوضاع و احوال سرزمين‌هاي خاوري اطلاعات فراوانى به دست داده، و براي نخستين بار در دنياي اسلام، از موجودات ناشناخته متعلق به هند و خاور دور و اسطوره‌هاي وابسته به آن سخن رانده است.

برخى از دانشمندان اهميت كتاب بزرگ بن شهريار را بسيار فراتر از يك اثر جغرافيايى دانسته‌اند. در واقع نيز اين كتاب، تأثيري آشكار در پيشرفت دانش جغرافيا داشته است و از سوي ديگر نمايانگر كوشش‌هايى است كه دريانوردان ايرانى در گشت و گذار دريايى خود از سيراف تا هند، سيلان سرانديب، جاوه، زنگبار، جزيره‌هاي دريايى هند و چين نشان داده‌اند.

وضعيت

كتاب عجائب الهند نخستين بار در 1883 - 1886م.توسط دانشمند فرانسوي وان درليت، به دستياري گروهى از خاورشناسان، تصحيح و به وسيله مارسل دويك به فرانسه ترجمه شد و همراه متن عربى در ليدن به چاپ رسيد. اين كتاب را محمد ملك‌زاده در 1348ش. به فارسى برگردانيد. ترجمه انگليسى آن نيز از روي ترجمه فرانسوي دويك، به قلم پيتركوينل در1928م. در لندن منتشر شده است.

نسخه حاضر در برنامه برگردان فارسى كتاب از روى متن عربى آن است كه توسط آقاى محمد ملك زاده انجام گرفته و به همراه پاورقى‌هاى وى و فهرست اماكن و نيز فهرست اعلام، منتشر شده است.

منابع:

1- دائره المعارف بزرگ اسلامى، ج12.

2- مقدمه مترجم.

3- وانديك، ادوارد، اكتفاء القنوع بما هو مطبوع، بيروت: دار صادر، ص59.

4- كراچكوفسكى، ايگناتى يوليانوويچ، تاريخ نوشته‌هاى جغرافيايى در جهان اسلامى، ص116.