۶۱٬۱۸۹
ویرایش
جز
جایگزینی متن - ' ابو ' به ' ابو'
جز (جایگزینی متن - 'شيخ حرّ عاملى' به 'شيخ حرّ عاملى ') |
جز (جایگزینی متن - ' ابو ' به ' ابو') |
||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
[[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] در مقدمۀ التبيان، با اشاره به انگيزۀ خويش از نوشتن اين تفسير، مىگويد كه هيچ يك از علماى شيعه را نديده است كه كتابى در تفسير تمام قرآن و مشتمل بر همۀ انواع علوم و معانى آن نوشته باشد؛ تنها برخى از ايشان به ذكر روايات موجود در كتب حديثى پرداختهاند، بىآنكه استقصا كنند يا در تفسير مبهمات آن بكوشند. | [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] در مقدمۀ التبيان، با اشاره به انگيزۀ خويش از نوشتن اين تفسير، مىگويد كه هيچ يك از علماى شيعه را نديده است كه كتابى در تفسير تمام قرآن و مشتمل بر همۀ انواع علوم و معانى آن نوشته باشد؛ تنها برخى از ايشان به ذكر روايات موجود در كتب حديثى پرداختهاند، بىآنكه استقصا كنند يا در تفسير مبهمات آن بكوشند. | ||
وى عالمان اهل سنّت را در اين موضوع به سه دسته تقسيم مىكند: كسانى چون [[طبری آملی، محمد بن جریر|طبرى]] كه به تطويل هر سخن منقولى را در تفسير قرآن گرد آوردهاند؛ كسانى كه به اختصار تنها به تفسير الفاظ غريب و مشكل قرآن پرداختهاند؛ و كسانى كه راه ميانه پيمودهاند و بيشتر به علومى توجه كردهاند كه خود در آن تبحر داشتهاند؛ مثلا زجّاج و فرّاء به صرف و نحو، مفضّل بن سلمة به واژگان و اشتقاق الفاظ، | وى عالمان اهل سنّت را در اين موضوع به سه دسته تقسيم مىكند: كسانى چون [[طبری آملی، محمد بن جریر|طبرى]] كه به تطويل هر سخن منقولى را در تفسير قرآن گرد آوردهاند؛ كسانى كه به اختصار تنها به تفسير الفاظ غريب و مشكل قرآن پرداختهاند؛ و كسانى كه راه ميانه پيمودهاند و بيشتر به علومى توجه كردهاند كه خود در آن تبحر داشتهاند؛ مثلا زجّاج و فرّاء به صرف و نحو، مفضّل بن سلمة به واژگان و اشتقاق الفاظ، ابوعلى جبّائى به كلام و ابوالقاسم بلخى به فقه توجه كردهاند. طوسى فقط تفسير ابومسلم محمد بن بحر اصفهانى (متوفى 320) و على بن عيسى رمّانى (متوفى 384)، هر دو از علماى معتزله، را بهترين مىداند؛ اما تذكر مىدهد كه ايشان نيز گاه به امور غير ضرورى پرداختهاند (براى موارد نقل [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] از تفسير ابومسلم غياثى کرمانى، جاهاى متعدد؛ براى تشابه ميان بخشهايى از تفسير التبيان و تفسير رمّانى آيت اللّه زاده شيرازى، ج 2، ص 486-488). | ||
بنابراين وى مىكوشد كه تفسيرش به اختصار همۀ فنون و علوم قرآنى را در بر گيرد، متشابهات قرآن را توضيح دهد، مباحث كلامى در رد مجبّره و مشبّهه و مجسّمه و جز ايشان را بيان و ادلۀ علماى شيعه بر حقانيت اصول و فروع مذهبشان را با استناد به آيات قرآن بازگو كند (التبيان، ج 1، مقدمه، ص 1-2). | بنابراين وى مىكوشد كه تفسيرش به اختصار همۀ فنون و علوم قرآنى را در بر گيرد، متشابهات قرآن را توضيح دهد، مباحث كلامى در رد مجبّره و مشبّهه و مجسّمه و جز ايشان را بيان و ادلۀ علماى شيعه بر حقانيت اصول و فروع مذهبشان را با استناد به آيات قرآن بازگو كند (التبيان، ج 1، مقدمه، ص 1-2). | ||
| خط ۹۰: | خط ۹۰: | ||
از تفسير التبيان دو منتخب بر جاى مانده است. نخستين آنها را ابن ادريس حلّى (543-598) تهيه كرده و المنتخب من تفسير القرآن و النّكت المستخرجة من كتاب التّبيان ناميده است. اين كتاب را «مختصر التبيان» يا «منتخب التبيان» نيز ناميدهاند (آقا بزرگ طهرانى، ج 20، ص 184؛ ابن ادريس حلّى، ج 1، مقدمۀ رجائى، ص 11). [[شهيد ثانى]] و [[حر عاملی، محمد بن حسن|شيخ حرّ عاملى]] ، كتاب ديگرى با عنوان التعليقات على التبيان به ابن ادريس نسبت دادهاند و آن را حواشى و ايرادات ابن ادريس بر تفسير التبيان دانستهاند (حرّ عاملى، قسم 2، ص 244؛آقا بزرگ طهرانى، ج 4، ص 225). اين انتساب صحيح نيست، زيرا هر دو كتاب يكى است و مراد از «تعليقات» اشكالات و ايرادات نيست، بلكه معناى لغوى آن؛ يعنى مسائل مرتبط با تفسير التبيان، است (قس آقا بزرگ طهرانى، ج 20، ص 185). ابن ادريس آغاز و پايان هر بخش كتاب المنتخب را «تعليق» ناميده است (براى نمونه ج 1، ص 140-141، 230-231، 330-331). وى با آنكه نخستين كسى است كه با بسيارى از آراى فقهى و اصولى [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] مخالفت كرده، در اين كتاب با هيچ يك از آراى تفسيرى وى مخالفت نكرده است (بحر العلوم، ج 3، ص 229). | از تفسير التبيان دو منتخب بر جاى مانده است. نخستين آنها را ابن ادريس حلّى (543-598) تهيه كرده و المنتخب من تفسير القرآن و النّكت المستخرجة من كتاب التّبيان ناميده است. اين كتاب را «مختصر التبيان» يا «منتخب التبيان» نيز ناميدهاند (آقا بزرگ طهرانى، ج 20، ص 184؛ ابن ادريس حلّى، ج 1، مقدمۀ رجائى، ص 11). [[شهيد ثانى]] و [[حر عاملی، محمد بن حسن|شيخ حرّ عاملى]] ، كتاب ديگرى با عنوان التعليقات على التبيان به ابن ادريس نسبت دادهاند و آن را حواشى و ايرادات ابن ادريس بر تفسير التبيان دانستهاند (حرّ عاملى، قسم 2، ص 244؛آقا بزرگ طهرانى، ج 4، ص 225). اين انتساب صحيح نيست، زيرا هر دو كتاب يكى است و مراد از «تعليقات» اشكالات و ايرادات نيست، بلكه معناى لغوى آن؛ يعنى مسائل مرتبط با تفسير التبيان، است (قس آقا بزرگ طهرانى، ج 20، ص 185). ابن ادريس آغاز و پايان هر بخش كتاب المنتخب را «تعليق» ناميده است (براى نمونه ج 1، ص 140-141، 230-231، 330-331). وى با آنكه نخستين كسى است كه با بسيارى از آراى فقهى و اصولى [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] مخالفت كرده، در اين كتاب با هيچ يك از آراى تفسيرى وى مخالفت نكرده است (بحر العلوم، ج 3، ص 229). | ||
منتخب ديگر تفسير التبيان را | منتخب ديگر تفسير التبيان را ابوعبداللّه محمد بن هارون، معروف به ابن كال (متوفى 597) با عنوان مختصر التبيان تهيه كرده است (حرّ عاملى، قسم 2، ص 311؛آقا بزرگ طهرانى، ج 4، ص 245). | ||
التبيان فى تفسير القرآن نخستين بار به همت ميرزا على آقا شيرازى و مساعدت فقيه معاصر، مرحوم سيد محمد حجّت كوه كمرى (متوفى 1372)، در قطع رحلى و در دو مجلد در سالهاى 1362 و 1365 (1322-1325ش) در تهران چاپ سنگى شد، سپس به تصحيح احمد حبيب قصير عاملى و مقدمۀ آقا بزرگ طهرانى ميان سالهاى 1376 و 1382 در ده مجلد در نجف منتشر شد (ايرانى قمى، ص 39-40). اين چاپ، كه بارها در جاهاى مختلف افست شده است، فهرستهاى مفيدى چون فهرست احاديث، ردّيههاى كلامى، آيات، مَثلها و مباحث لغوى دارد. اين تفسير به همت مؤسسه النشر الاسلامى تصحيح شده است (قم، 3 جلد نخست 1413-1417) كه جلد نخست آن علاوه بر مقدمۀ آقا بزرگ طهرانى، داراى «تاريخچهاى از تفسير قرآن نزد شيعه» به قلم جعفر سبحانى است (ج 1، ص 97-253). | التبيان فى تفسير القرآن نخستين بار به همت ميرزا على آقا شيرازى و مساعدت فقيه معاصر، مرحوم سيد محمد حجّت كوه كمرى (متوفى 1372)، در قطع رحلى و در دو مجلد در سالهاى 1362 و 1365 (1322-1325ش) در تهران چاپ سنگى شد، سپس به تصحيح احمد حبيب قصير عاملى و مقدمۀ آقا بزرگ طهرانى ميان سالهاى 1376 و 1382 در ده مجلد در نجف منتشر شد (ايرانى قمى، ص 39-40). اين چاپ، كه بارها در جاهاى مختلف افست شده است، فهرستهاى مفيدى چون فهرست احاديث، ردّيههاى كلامى، آيات، مَثلها و مباحث لغوى دارد. اين تفسير به همت مؤسسه النشر الاسلامى تصحيح شده است (قم، 3 جلد نخست 1413-1417) كه جلد نخست آن علاوه بر مقدمۀ آقا بزرگ طهرانى، داراى «تاريخچهاى از تفسير قرآن نزد شيعه» به قلم جعفر سبحانى است (ج 1، ص 97-253). | ||
| خط ۹۷: | خط ۹۷: | ||
علاوه بر قرآن؛ آقا بزرگ طهرانى؛ محمد حسن آل ياسين، «منهج الطوسى فى تفسير القرآن»، در يادنامۀ شيخ الطائفه | علاوه بر قرآن؛ آقا بزرگ طهرانى؛ محمد حسن آل ياسين، «منهج الطوسى فى تفسير القرآن»، در يادنامۀ شيخ الطائفه ابوجعفر محمد بن حسن طوسى، ج 2، مشهد 1350ش؛ مرتضى آيت اللّهزاده شيرازى، «عرض لا تجّاه اللّغوى فى تفسير التّبيان»، در يادنامۀ شيخ الطائفه ابوجعفر محمد بن حسن طوسى؛ ابن ادريس حلّى، المنتخب من تفسير القرآن و النّكت المستخرجة من كتاب التّبيان، چاپ مهدى رجائى، قم 1409؛ سعيد احمد اكبر آبادى، «الشيخ الطوسى و منهجه فى تفسير القرآن»، در يادنامۀ شيخ الطائفه ابوجعفر محمد بن حسن طوسى؛ اكبر ايرانى قمى، روش [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] در تفسير تبيان، تهران 1371ش؛ محمد مهدى بن مرتضى بحر العلوم، رجال السيد بحر العلوم: المعروف بالفوائد الرّجاليّة، چاپ محمد صادق بحر العلوم و حسين بحر العلوم، تهران 1363ش؛ خضيّر جعفر، الشّيخ الطّوسى مفسّرا، قم 1378ش؛[[حر عاملی، محمد بن حسن|محمد بن حسن حرّ عاملى]] ، امل الامل، چاپ احمد حسينى، قسم 2، قم 1362ش؛ حسن عيسى حكيم، الشيخ الطوسى ابوجعفر محمد بن الحسن: 385-460ق، نجف 1975/1395؛ ابوالقاسم خوئى، البيان فى تفسير القرآن، بيروت 1987/1408؛ محمد بن بهادر زركشى، البرهان فى علوم القرآن، چاپ محمد ابوالفضل ابراهيم، بيروت 1988/1408؛ حسن صدر، تأسيس الشّيعة لعلوم الاسلام، [بغداد 1370]، چاپ افست تهران[بىتا.]؛ محمد حسين طباطبائى، قرآن در اسلام، تهران 1350ش؛ طبرسى؛ [[طبری آملی، محمد بن جریر|طبرى]]، جامع؛ محمد بن حسن طوسى، التبيان فى تفسير القرآن، چاپ احمد حبيب قصير عاملى، بيروت[بىتا.]؛ همان، قم 1413-؛ همو، عدّة الاصول، چاپ محمد مهدى نجف، قم 1983/1403؛ همو، الفهرست، چاپ الويس اسپرنگر، هندوستان 1853/1271، به كوشش محمود راميار، چاپ افست مشهد 1351ش؛ محمدرضا غياثى کرمانى، بررسى آراء و نظرات تفسيرى ابومسلم اصفهانى، قم 1374ش؛ محمود فاضل، «مقدمهاى بر آراء و نظريات كلامى [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] در تفسير تبيان»، در يادنامۀ شيخ الطائفه ابوجعفر محمد بن حسن طوسى، ج 3، به كوشش محمد واعظ زاده خراسانى، مشهد 1354ش. | ||