اصول دین (مقدس اردبیلی)

اصول دين
پدیدآوران	مقدس اردبيلي، احمد بن محمد (نويسنده) صادقي، محسن(محقق)
ناشر	بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	1387ش
چاپ	4
شابک	‎978-964-548-594-6
موضوع	1.شيعه - اصول دين 2.شيعه - عقايد
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏216‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏7‎‏الف‎‏6

اصول دین، یکی از آثار فارسی مقدس اردبیلی است که مؤلف در آن، به مبحث اثبات واجب الوجود و صفات ثبوتی و سلبی او، مبحث نبوت، امامت و معاد پرداخته است. این کتاب توسط محسن صادقی، تصحیح و تحقیق شده است. شرح‌حال‌نگاران و فهرست‌نگاران برای محقق اردبیلی کتاب‌هایی با عنوان‌های «اثبات واجب»، «اصول دین» و «اثبات امامت» یاد کرده‌اند که به نظر مصحح، اینها همه نام‌های یک کتاب و آن هم همان «اصول دین» است . البته خود محقق اردبیلی نامی برای این کتاب انتخاب نکرده است، اما در دیگر تألیفاتش، با عناوین «اثبات واجب»، «اثبات امامت»، «رساله فارسیه» و «بعض الرسائل» از آن یاد کرده و گاهی از آن مطالبی نقل کرده است .

ساختار

کتاب با دو مقدمه از مصحح و نویسنده آغاز و مطالب در چهار باب تنظیم شده است.

گزارش محتوا

مصحح در مقدمه خود، ضمن شرح حال مقدس اردبیلی، به نسخه‌های کتاب در کتابخانه‌های جهان پرداخته است . در مقدمه نویسنده، اشاره کوتاهی به اهمیت دانستن اصول دین شده است . اثر حاضر، از کتاب‌های معروف مقدس اردبیلی است. در فهرست مرکزی دانشگاه‌ تهران،‌ ج3/578‌ در وصف آن آمده است: «رساله در کلام به روش شیعی و بیشتر در‌ امامت‌ است و در چهار باب و از کشاف و تفسیر طبری و کتاب‌های‌ اخبار‌ و اصول چهارگانه شیعی و از ابن ابی‌الحدید و سعد تفتازانی و قوشچی و شاه‌ اسماعیل یاد می‌کند…» . در فهرست نسخه‌های خطی فارسی، ج2/879 آمده است: «اصول‌ دین=‌ اثبات‌ واجب= ترجمه العقائد از ملا احمد مقدس اردبیلی… در چهار باب: 1. اثبات واجب و صفات‌ ثبوتیه و سلبیه‌اش در 3 فصل؛ 2. پیامبری؛ 3. امامت؛ 4. معاد.‌ در‌ بحث امامت بسیار سخن رفته... و در آن سرگذشت‌ چند‌ تن‌ از دانشمندان شیعه و نگارش‌های آنان را آورده است و در «حديقه‌ الشيعه»، از کتابی به نام «إثبات الواجب» یاد شده است» . همچنین در «کشف الحجب»، ص228، آمده است: «رسالة‌ في‌ إثبات الواجب الوجود بالفارسية لمولانا أحمد بن محمد الأردبيلي... أولها: بدان هداك‌ الله‌ تعالی که چون آدمی قابل تکلیف است‌ الخ)‌ و به تبع «کشف الحجب»، در «مرآة الكتب»،‌ ج2،‌ ص8، نیز آمده است: «إثبات الواجب و هي رسائل متعددة لجماعة من الفضلاء... ‌منهم‌ المقدس الأردبيلي أوله: بدان هداك‌ الله...» .

کتاب در چهار باب تنظیم شده است: باب اول، در بیان اثبات واجب الوجود است. از جمله مباحث مطرح‌شده در این باب، می‌توان به معانی «من عرف نفسه فقد عرف ربه»؛ صفات ثبوتی خداوند مانند مختار، عالم، حی، مرید، مدرک، سرمدی، متکلم، صادق؛ صفات سلبی مانند شریک ندارد، مرکب نیست، جسم و جوهر و عرض نیست، محل حوادث نیست، دیدنی نیست و... . باب دوم، در بیان نبوت بوده (همان، ص49) و باب سوم، که بیشترین حجم مطالب را به خود اختصاص داده، در بیان امامت می‌باشد. از جمله مباحث این باب عبارتند از: دلیل عقلی و نقلی از قرآن بر امامت امیرالمؤمنین(ع)؛ اخبار دال بر امامت امیرالمؤمنین(ع)؛ اعمال خلیفه اول و دوم و سوم؛ دلایل شیعه بر افضلیت امیر مؤمنان(ع) از نظر اهل سنت؛ امامت نزد شیعه؛ روایت اهل سنت درباره دوازده امام(ع)؛ اعتقاد به امامت حضرت صاحب(عج) . آخرین باب درباره معاد بوده و در آن، از حقیقت ما جاء به النبي، معاد، سؤال قبر و حشر و نشر سخن به میان آمده است . علت اینکه از این کتاب به «اثبات امامت» هم تعبیر شده - چنان‌که خود اردبیلی هم در «حديقة الشيعة» به آن تعبیر کرده - شاید این باشد که بیشتر مطالب این کتاب را بحث امامت آن تشکیل می‌دهد و نیز علت اشتهار این کتاب به «اثبات واجب»، ممکن است این باشد که باب اول آن، در اثبات واجب تعالی است و این نوع اسم‌گذاری رایج است .

وضعیت کتاب

فهرست مطالب، به‌همراه فهرست آیات، احادیث، آثار، اعلام معصومان(ع) و اشخاص و کتب مذکور در متن و نیز فهرست منابع مورد استفاده محقق، در انتهای کتاب آمده است. در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع ، به توضیح برخی از مطالب متن پرداخته شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. زمانی‌نژاد، علی‌اکبر، «کتاب‌شناسی محقق اردبیلی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: آینه پژوهش، شماره 39، مرداد و شهریور 1375 (30 صفحه، از 93 تا 122)، به آدرس:

http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/30500