تاريخ القرآن (نولدکه)

تاريخ القرآن(نولدکه، تئودور)
پدیدآوران	نولدکه، تئودور (نويسنده) تامر، جورج (مترجم) شفالی، فریدریش ( مصحح)
ناشر	الجمل ** موسسة کونراد - أدناور
مکان نشر	عراق - بغداد
سال نشر	2008م
چاپ	4
شابک	‎-
موضوع	قرآن - تاریخ - قرآن - جمع و گردآوری - قرآن - رسم الخط و کتابت - قرآن - قرائت - قرآن - نسخه‎های خطی
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‎‏/‎‏ن‎‏9‎‏ت‎‏2 72 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تاريخ القرآن، نوشته تئودور نولدکه (۱۸۳۰-۱۹۳۰م)، قرآن‌پژوه و خاورشناسان برجسته آلمانی است. این اثر، توسط جورج تامر به عربی ترجمه شده است.

موضوع کتاب

این کتاب، یکی از مهم‌ترین و گسترده‌ترین آثار آلمانی قرن بیستم است که به تحقیق جامع و بررسی کامل قرآن کریم پرداخته است و در آن گردآوری و تدوین تاریخی قرآن و بررسی مراحل مختلف شکل‌گیری متن آن مورد توجه قرار گرفته است. همچنین شامل پژوهش‌های ادبی - تاریخی است که می‌کوشد تا متن قرآن را تاریخ‌گذاری نموده و آن را به‌مثابه سندی از اسناد تاریخ اسلامی بررسی ‌کند.

هدف و انگیزه نگارش

انگیزه نگارش این کتاب، تحقیق عمیق و جامع در مورد جمع‌آوری و تدوین تاریخی قرآن کریم است. نویسنده تصریح نموده است که هدف از تلاش علمی که نتایجش در این کتاب گنجانده شده، پایین آوردن شأن و منزلت قرآن کریم و پیامبر محمد(ص) نیست، بلکه این کار، یک تلاش علمی صادقانه است برای کاوش مضامین مهم در کتاب عزیز (قرآن) از طریق پیوند وثیق آن با شخصیت پیامبر(ص) و حیات و پویایی دعوت او.

ساختار

کتاب، شامل چند مقدمه، سه جزء همراه با فصل‌های مرتبط و یک ملحق، به‌اضافه فهرست‌های فنی آخر کتاب است.

گزارش محتوا

• جزء اول، با عنوان «في أصل القرآن»، در مورد ریشه و منشأ قرآن است. نویسنده در نخستین موضوع، به نبوت محمد(ص) و وحی می‌پردازد و مفهوم نبوت را به تجربه‌های درونی روحی پیوند می‌زند؛ هرچند مستقیماً آن را رد نمی‌کند. در این بخش از کتاب، آیات و سوره‌های قرآنی مورد بررسی دقیق زبان‌شناختی قرار می‌گیرند تا بر اساس آن، ترتیبی زمانی برای سوره‌ها استخراج شود که با ترتیب نزول آن‌ها از منظر میراث اسلامی متفاوت است. مؤلف علاوه بر زبان‌شناسی، بر رویدادهای تاریخی که برخی سوره‌ها و آیات به آن‌ها اشاره دارند، تکیه می‌کند و آن‌ها را به یکدیگر مرتبط می‌سازد تا به تشکیل قاعده‌ای تاریخی دست یابد. اما درعین‌حال، او اعتراف می‌کند که ترتیب پیشنهادی‌اش تنها یک ترتیب تخمینی است؛ چراکه دلایل تاریخی محکمی در دسترس نیست.

مؤلف در این بخش، تقسیم‌بندی متعارف قرآن به مکی و مدنی را مبنا قرار می‌دهد، اما سوره‌های مکی را با تکیه بر ویژگی‌های سبکی و محتوایی که در هر گروه مشترک است، به سه دوره تقسیم می‌کند.

• جزء دوم، به فرایند جمع‌آوری و تدوین تاریخی قرآن کریم اختصاص یافته است. نویسنده در این راستا بر روایت‌های به‌دست‌رسیده تکیه می‌کند و به مقایسه آنها با یکدیگر پرداخته است. همچنین از نخستین جمع‌آوری قرآن و نسخه‌های قرآن پیش از نسخه گردآوری شده توسط عثمان بحث کرده است. سپس با بررسی دقیق روایات تاریخی، به شکل‌گیری مصحف عثمان می‌پردازد. او ترتیب قرارگیری سوره‌ها را ارائه داده، مواردی مانند بسمله و فواتح سور (حروف مقطعه) را تحلیل می‌کند. همچنین به ادعاهای مربوط به تحریف در برخی قسمت‌ها اشاره کرده و سپس سوره‌ جعلی «النورين» را مطرح نموده و محتوای آن را مورد بحث قرار می‌دهد. این بخش با یک پیوست مفصل به پایان می‌رسد که در آن کتب سیره، حدیث، تفسیر و همچنین آخرین پژوهش‌های منتشرشده در اروپا درباره این منابع، ارائه شده‌ است.

• جزء سوم کتاب، به تاریخ متن قرآن می‌پردازد و مهم‌ترین ویژگی‌های رسم‌الخط در مصحف عثمان را مورد بحث قرار می‌دهد و آن را با رسم و قرائت‌های غیر عثمانی مقایسه می‌کند. سپس به‌تفصیل نظام‌های قرائت و مشهورترین قاریان را بررسی می‌کند و مهم‌ترین منابعی را که به این موضوع می‌پردازند، عرضه می‌دارد.

در نهایت، این کتاب با ارائه مهم‌ترین نسخه‌های خطی قرآن در آن زمان، که برای پژوهشگران شناخته‌شده بوده‌اند، به پایان می‌رسد.

ویژگی کتاب

این کتاب، با توجه به اصل قرار دادن قرآن و تکیه پژوهش بر آن، مورد ستایش قرار گرفته است و علی‌رغم اشکالاتی که در محتوای آن وجود دارد، اثری مبتنی بر مطالعه متن‌شناسانه از متن قرآن کریم دانسته شده، که هیچ انگیزه‌ای جز عشق به معرفت و ارضای تمایل به دانش در آن دیده نمی‌شود.

بااین‌وجود، نقدهایی بر کتاب وارد شده است. گفته شده است از اشکالات آن دوقطبی‌سازی است. نویسنده، به‌ویژه در جزء دوم، بر اساس رسم و عادت زمانه‌اش، پژوهش‌های علمی تولیدشده توسط محققان اروپایی را "پژوهش‌های مسیحی " توصیف می‌کند و آن‌ها را در مقابل "پژوهش‌های محمدی یا اسلامی" قرار می‌دهد و درحالی‌که به‌صراحت برتری پژوهش‌های اروپایی را از نظر روش‌شناسی ذکر می‌کند، از توجه به تمایز پژوهشگران مسلمان عرب نسبت به دیگران در زمینه‌هایی که همتایان آن‌ها در غرب نمی‌توانند با ایشان رقابت کنند، غفلت نکرده است.

برخی از ناقدان کتاب نیز بر این باورند که نویسنده با پیش‌فرض‌های نادرست و با استناد به برخی از احادیث ضعیف و گاه جعلی که بیشتر در منابع نامعتبر اهل سنت یافت می‌شوند و همچنین برخی احادیث ضعیف که دستاویز غالیان شیعه است و عدم درک تناسب و مفهوم برخی آیات قرآن و مطالب مستفاد از برخی منابع روایی، تفسیری و تاریخی، به طرح این آراء مبادرت ورزیده‌اند. آراء و شبهات، با استفاده از همان منابع و روش ایشان و ایضاح مفهوم حقیقی آیات، روایات و برخی اصطلاحات تخصصی، بررسی و مورد نقد جدی قرار گرفته است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. ابراهیم اقبال، فرزاد دهقانی و علی شریفی، «نقد تحلیلی شبهات وارده در تاریخ قرآن نولدکه پیرامون تحریف به نقصان قرآن»، دوفصلنامه الهیات قرآنی )با رویکرد کلامی)، سال ششم، شماره 4، پاییز و زمستان1397، صفحات 13 الی 39.