کانون دین زرتشتی در ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

این کتاب با مقدمه‌ای کوتاه دربارۀ پیشینۀ تاریخ دین زرتشت و توضیح روشنی دربارۀ چرایی حضور زرتشتیان در شهرهای حاشیۀ کویر آغاز می‌شود. هر چند که تاریخ‌نگاران، پیروزی اعراب مسلمان در 639 و 642 میلادی بر یزدگرد سوم را پایان رسمی شاهنشاهی ساسانی در نظر می‌گیرند، فرایند فتح ایران و تبدیل اسلام به دین رسمی ایران‌زمین، نه یک‌شبه که زمانی در حدود سه سده به درازا کشید. در طی این زمان، زرتشتیانی که دست از دین اجدادی خود نکشیدند و ایران را نیز به مقصد وطن جدیدشان هند، ترک نکردند، به مرور به طرف شرق و به سمت حاشیۀ کویر رانده شدند و نهایتا در حوالی یزد و کرمان سکنی گزیدند. به نظر می‌رسد که آنان آتش بهرام مقدس فارس یعنی «آذر فَرنَبغ» و آتش بهرام مقدس شاهی استخر را با خود به ترک‌آباد میبد آوردند، محلی که از سدۀ یازدهم تا هژدهم میلادی و سپس به شریف‌آباد، که از سدۀ نوزدهم میلادی تا زمان جنگ جهانی دوم، به عنوان مراکز مهم اقامت موبدان‌موبد و دیگر دستوران بزرگ، اهمیت زیادی پیدا کرده بودند. سدۀ بیستم میلادی اما آغاز افول دودمان‌های بزرگ، کم‌شدن ناگهانی جمعیت زرتشتیان و به ویژه موبدان و کم‌رنگ شدن نقش آیین‌های سنتی در زندگی روزمرۀ زرتشتیان ایران بود. تنها در شهر یزد، از دویست موبد زرتشتی در سال‌های دهۀ 1930 میلادی، کمتر از ده موبد در سال 1964 میلادی باقی مانده بودند.

بخش مهم و بزرگ کتاب به شرح آیین‌ها و مناسک زرتشتی اختصاص دارد. شرح دقیق و زندۀ برای مثال آیین تطهیر طولانی و پیچیدۀ «برشنوم نُه‌شَبه» در شریف‌آباد نه‌تنها تصویر زنده و روشنی از اجرای این مراسم در ایران آن عصر به دست می‌دهد، بلکه اهمیت ثبت آن وقتی بیشتر آشکار می‌شود که به یاد بیاوریم که از اجرای این آیین، در زمانی کمتر از یک دهه بعد از مشاهدات [[بویس، مری|بویس]]، وقتی انسان‌شناس آمریکایی مایکل فیشر که در سال‌های 1970 و 1971 در یزد به کار و پژوهش مشغول بود، جز خاطره‌ای باقی نمانده بود.

گزارش پرارزش [[بویس، مری|بویس]]، سند مهمی از چگونگی تاثیر همدینان پارسی و فشار آنان برای مجبور کردن زرتشتیان ایران به ترک آیین‌های قربانی گاو در زیارتگاه پارس‌بانو یا منع پیشکش چربی حیوانی به آتش مقدس است. سندی بر اینکه سنت زرتشتی ایرانی در مقایسه با سنت پارسی، بسیار دست‌نخورده‌تر باقی‌مانده بود. شاهد دیگر این مدعا، پژوهش‌های جدید نسخه‌شناسی اوستا است که تصور روشنی از زنده بودن و تنوع آیین‌هایی است که تنها در نسخه‌های ایرانی اوستا در دسترس هستند.