میراث مکتوب شیعه در پنج قرن نخست: تبیین سر شکلگیری و تحول آثار شیعیان در حوزههای حدیثی بر اساس دو فهرست نجاشی و شیخ طوسی: تفاوت میان نسخهها
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'کتاب ها' به 'کتابها') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - ' .' به '.') |
||
| (۳۳ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
|زبان | |زبان | ||
| زبان = | | زبان = | ||
| کد کنگره = | | کد کنگره =Z۷۸۳۵/الف۵ر۳ ۱۳۹۹ | ||
| موضوع = | | موضوع =شیعه,Shi'ah, -- سرگذشتنامه و کتابشناسی, -- Bio-bibliography,a01,a01,نویسندگان شیعه -- کتابشناسی | ||
|ناشر | |ناشر | ||
| ناشر =نگاه معاصر | | ناشر =نگاه معاصر | ||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''میراث مکتوب شیعه در پنج قرن نخست: تبیین سر شکلگیری و تحول آثار شیعیان در حوزههای حدیثی بر اساس دو فهرست نجاشی و شیخ طوسی''' تألیف ابوالفضل رجائی | '''میراث مکتوب شیعه در پنج قرن نخست: تبیین سر شکلگیری و تحول آثار شیعیان در حوزههای حدیثی بر اساس دو فهرست نجاشی و شیخ طوسی''' تألیف [[رجائی فرد، ابوالفضل|ابوالفضل رجائی فرد]]؛ در این پژوهش با تکیه بر جنبههای کتابشناسی دو [[رجال النجاشي|فهرست نجاشی]] و [[فهرست كتب الشيعة و أصولهم و أسماء المصنفين و أصحاب الأصول|شیخ طوسی]] چند هدف پیگیری میشود. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
این کتاب مشتمل بر یک مقدمه و چهار فصل است. مقدمه بیانگر مفاهیم و | این کتاب مشتمل بر یک مقدمه و چهار فصل است. مقدمه بیانگر مفاهیم و پیشینهی فهرست نگاری و مروری اجمالی بر دو [[رجال النجاشي|فهرست نجاشی]] و [[فهرست كتب الشيعة و أصولهم و أسماء المصنفين و أصحاب الأصول|شیخ طوسی]] است. | ||
فصل اول: | فصل اول: عمدهترین حوزههای میراث مکتوب شیعه در پنج قرن نخست- مفصلترین قسمت کتاب و دربرگیرندهی هشت بخش است که به سیر و تبیین کلی نگاشتههای عمدهترین حوزههای تألیفات شیعیان میپردازد. | ||
فصل دوم: عوامل تنوع | فصل دوم: عوامل تنوع حوزههای میراث مکتوب شیعه- به بیان علل و انگیزههای تألیفات شیعیان اختصاص دارد. | ||
فصل سوم: راویان مؤثر در انتقال آثار و پرتألیف ترین مؤلفان شیعه در پنج | فصل سوم: راویان مؤثر در انتقال آثار و پرتألیف ترین مؤلفان شیعه در پنج سدهی نخست- در دو بخش سامان یافته است. بخش اول به معرفی مؤثرترین راویان در انتقال میراث مکتوب عالمان پرداخته شده است و در بخش دوم پرتألیف ترین عالمان شیعه در پنج قرن نخست معرف شدهاند. | ||
فصل چهارم: کارکرد دو فهرست نجاشی و شیخ طوسی در شناسایی و بازسازی منابع جوامع روایی- به بحث چگونگی بازسازی آثار از دست رفته و شناسایی منابع جوامع روایی بر اساس روش فؤاد سزگین اشاره و نقش دو فهرست نجاشی و شیخ طوسی در تکمیل این روش تبیین شده است. | فصل چهارم: کارکرد دو [[رجال النجاشي|فهرست نجاشی]] و [[فهرست كتب الشيعة و أصولهم و أسماء المصنفين و أصحاب الأصول|شیخ طوسی]] در شناسایی و بازسازی منابع جوامع روایی- به بحث چگونگی بازسازی آثار از دست رفته و شناسایی منابع جوامع روایی بر اساس روش [[سزگین، فؤاد|فؤاد سزگین]] اشاره و نقش دو [[رجال النجاشي|فهرست نجاشی]] و [[فهرست كتب الشيعة و أصولهم و أسماء المصنفين و أصحاب الأصول|شیخ طوسی]] در تکمیل این روش تبیین شده است. | ||
==معرفی کتاب== | ==معرفی کتاب== | ||
در این پژوهش با تکیه بر | در این پژوهش با تکیه بر جنبههای کتابشناسی دو [[رجال النجاشي|فهرست نجاشی]] و [[فهرست كتب الشيعة و أصولهم و أسماء المصنفين و أصحاب الأصول|شیخ طوسی]] چند هدف پیگیری میشود. شناسایی عمدهترین حوزههای میراث مکتوب شیعه درپنج قرن نخست؛ تبیین کلی سیر شکلگیری و تحول نگاشتههای علمی در زمینههای مختلف در حوزههای حدیثی؛ تحلیل علل تنوع میراث مکتوب شیعیان با در نظر گرفتن دو مؤلفهی زمان و مکان؛ شناسایی تأثیر گذارترین راویان در انتقال میراث و نیز فعالترین عالمان شیعه در نگارش آثار؛ تحلیل نقش و تأثیر دو [[رجال النجاشي|فهرست نجاشی]] و [[فهرست كتب الشيعة و أصولهم و أسماء المصنفين و أصحاب الأصول|شیخ طوسی]] در شناسایی و بازسازی منابع جوامع روایی شیعه تا قرن پنجم. | ||
حدیث بعد ازقرآن، | حدیث بعد ازقرآن، مهمترین نقش و جایگاه را در حوزههای مختلف دین اسلام اعم از عقاید، احکام و اخلاق دارد. از این رو، مسلمانان همواره در نقل، حفظ، ثبت و ضبط حدیث کوشیدهاند. شیعیان که هرگز به منع حکومتی نقل و کتابت حدیث در دورهی پس از رحلت پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم وقعی ننهادند، به رغم محدودیتها و خطرهای فراوانی که پیوسته با آن روبه رو بودند، در حفظ این میراث گرانقدر هم به شکل شفاهی و هم به شکل مکتوب همت گماردند. شکلگیری دفاتر حدیثی از سماع شفاهی محدثان، تصنیف کتابها از دفاتر حدیثی و سرانجام تألیف جوامع روایی، نشانگر روند تحول این آثار مکتوب در طی سالیان دراز و گویای تلاشهای مستمر محدثان است. آنچه که ما را با این تلاشها و تحولات در طول اعصار مختلف آشنا میکند، کتابهای فهارس است که نام هزاران کتابی را در خود جای داده است که طی قرون متمادی در شرایط زمانی و مکانی متفاوت و با انگیزهها و اهداف گوناگون در حوزههای مختلف علوم از تفسیر و فقه گرفته تا کلام، تاریخ و سایر حوزهها به رشتهی تحریر درآمدهاند و به عبارت دیگر فهارس نشانگر تاریخ اندیشه در علوم مختلف اند که از رهگذر آنها میتوان با شکلگیری و تحول اندیشهها در حوزههای مختلف آشنا شد. فهرستنگاری در میان شیعیان پیشینهای طولانی دارد. آثار موجود بیانگر این مدعا و همچنین نشانگر وجود فهرستهایی پیش از دو [[رجال النجاشي|فهرست نجاشی]] و [[فهرست كتب الشيعة و أصولهم و أسماء المصنفين و أصحاب الأصول|شیخ طوسی]] است. اگرچه امروزه این فهارس در دسترس نیست ولی نقلهای [[رجال النجاشي|نجاشی]] و [[فهرست كتب الشيعة و أصولهم و أسماء المصنفين و أصحاب الأصول|شیخ طوسی]] از آنها، گواه وجود این فهرستها تا دوران این دو مفهرس است. از میان فهرستهای متقدمان دو [[رجال النجاشي|فهرست نجاشی]] و [[فهرست كتب الشيعة و أصولهم و أسماء المصنفين و أصحاب الأصول|شیخ طوسی]] از جایگاه ویژهای برخوردارند. این دو فهرست در نیمهی اول قرن پنجم تألیف شدهاند. البته قرائن و شواهد بر تقدم [[فهرست كتب الشيعة و أصولهم و أسماء المصنفين و أصحاب الأصول|شیخ طوسی]] بر نجاشی در تألیف الفهرست دلالت دارد. ناقص و ناتمام بودن فهرستهای پیشین، همچنین پاسخ به اتهامات گروهی از مخالفان شیعه که مدعی عدم پیشینهی علمی برای شیعیان بودند، مهمترین دلایلی است که [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] و [[نجاشی، احمد بن علی|نجاشی]] را به نوشتن این دو فهرست ترغیب کرد. [[نجاشی، احمد بن علی|نجاشی]] و [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] در تألیف آثار خود از اساتیدی چون [[مفید، محمد بن محمد|شیخ مفید]]، [[ابن عبدون، عبدالمجید بن عبدالله|ابن عبدون]]، [[غضائری، حسین بن عبیدالله|غضائری]] و دیگران بهره بردهاند. ارائهی اطلاعات فراوان دربارهی مؤلفان همچون نام مؤلف، نسب، کنیه، محل زندگی، مذهب، طبقه و عصر نویسندگان، نام بردن از آثار به طور صریح یا با به کارگیری تعابیری چون «له کتاب»، «له اصل»، «له نسخة»، توجه به انتساب کتاب به مؤلف، توجه به محتوا و کیفیت آثار و بیان طریق به آثار مؤلفان از جمله مطالبی است که [[نجاشی، احمد بن علی|نجاشی]] و [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] بدان پرداختهاند. از سوی دیگر تنظیم و تدوین این دو فهرست بر اساس نام راویان و نیز جرح و تعدیل روایان، این دو کتاب رادر زمرهی کتابهای رجالی قرار داده و حتی باعث شده است که [[رجال النجاشي|فهرست نجاشی]] به [[رجال النجاشي|رجال نجاشی]] مشهور شود. در این پژوهش با تکیه بر جنبههای کتابشناسی این دو فهرست چند هدف پیگیری میشود: شناسایی عمدهترین حوزههای میراث مکتوب شیعه درپنج قرن نخست؛ تبیین کلی سیر شکلگیری و تحول نگاشتههای علمی در زمینههای مختلف در حوزههای حدیثی؛ تحلیل علل تنوع میراث مکتوب شیعیان با در نظر گرفتن دو مؤلفهی زمان و مکان؛ شناسایی تأثیر گذارترین راویان در انتقال میراث و نیز فعالترین عالمان شیعه در نگارش آثار؛ تحلیل نقش و تأثیر دو [[رجال النجاشي|فهرست نجاشی]] و [[فهرست كتب الشيعة و أصولهم و أسماء المصنفين و أصحاب الأصول|شیخ طوسی]] در شناسایی و بازسازی منابع جوامع روایی شیعه تا قرن پنجم.<ref> [https://historylib.com/books/2693 ر.ک: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران] </ref> | ||
==پانويس == | ==پانويس == | ||
| خط ۵۴: | خط ۵۴: | ||
[[رده:کتابشناسی]] | [[رده:کتابشناسی]] | ||
[[رده:کتاب (کلیات)، نویسندگی، نسخهشناسی، صنایع کتاب و تجارت، کتابخانهها]] | |||
[[رده:مقالات جدید(بهمن) باقی زاده]] | [[رده:مقالات جدید(بهمن) باقی زاده]] | ||
[[رده:مقالات بازبینی | [[رده:مقالات بازبینی شده2 اسفند 1402]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۹ دسامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۳:۲۶
| میراث مکتوب شیعه در پنج قرن نخست: تبیین سر شکلگیری و تحول آثار شیعیان در حوزههای حدیثی بر اساس دو فهرست نجاشی و شیخ طوسی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | رجائی فرد، ابوالفضل (نویسنده) |
| ناشر | نگاه معاصر |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۳۹۹ |
| شابک | 5-19-7028- 622-978 |
| موضوع | شیعه,Shi'ah, -- سرگذشتنامه و کتابشناسی, -- Bio-bibliography,a01,a01,نویسندگان شیعه -- کتابشناسی |
| کد کنگره | Z۷۸۳۵/الف۵ر۳ ۱۳۹۹ |
میراث مکتوب شیعه در پنج قرن نخست: تبیین سر شکلگیری و تحول آثار شیعیان در حوزههای حدیثی بر اساس دو فهرست نجاشی و شیخ طوسی تألیف ابوالفضل رجائی فرد؛ در این پژوهش با تکیه بر جنبههای کتابشناسی دو فهرست نجاشی و شیخ طوسی چند هدف پیگیری میشود.
ساختار
این کتاب مشتمل بر یک مقدمه و چهار فصل است. مقدمه بیانگر مفاهیم و پیشینهی فهرست نگاری و مروری اجمالی بر دو فهرست نجاشی و شیخ طوسی است.
فصل اول: عمدهترین حوزههای میراث مکتوب شیعه در پنج قرن نخست- مفصلترین قسمت کتاب و دربرگیرندهی هشت بخش است که به سیر و تبیین کلی نگاشتههای عمدهترین حوزههای تألیفات شیعیان میپردازد.
فصل دوم: عوامل تنوع حوزههای میراث مکتوب شیعه- به بیان علل و انگیزههای تألیفات شیعیان اختصاص دارد.
فصل سوم: راویان مؤثر در انتقال آثار و پرتألیف ترین مؤلفان شیعه در پنج سدهی نخست- در دو بخش سامان یافته است. بخش اول به معرفی مؤثرترین راویان در انتقال میراث مکتوب عالمان پرداخته شده است و در بخش دوم پرتألیف ترین عالمان شیعه در پنج قرن نخست معرف شدهاند.
فصل چهارم: کارکرد دو فهرست نجاشی و شیخ طوسی در شناسایی و بازسازی منابع جوامع روایی- به بحث چگونگی بازسازی آثار از دست رفته و شناسایی منابع جوامع روایی بر اساس روش فؤاد سزگین اشاره و نقش دو فهرست نجاشی و شیخ طوسی در تکمیل این روش تبیین شده است.
معرفی کتاب
در این پژوهش با تکیه بر جنبههای کتابشناسی دو فهرست نجاشی و شیخ طوسی چند هدف پیگیری میشود. شناسایی عمدهترین حوزههای میراث مکتوب شیعه درپنج قرن نخست؛ تبیین کلی سیر شکلگیری و تحول نگاشتههای علمی در زمینههای مختلف در حوزههای حدیثی؛ تحلیل علل تنوع میراث مکتوب شیعیان با در نظر گرفتن دو مؤلفهی زمان و مکان؛ شناسایی تأثیر گذارترین راویان در انتقال میراث و نیز فعالترین عالمان شیعه در نگارش آثار؛ تحلیل نقش و تأثیر دو فهرست نجاشی و شیخ طوسی در شناسایی و بازسازی منابع جوامع روایی شیعه تا قرن پنجم.
حدیث بعد ازقرآن، مهمترین نقش و جایگاه را در حوزههای مختلف دین اسلام اعم از عقاید، احکام و اخلاق دارد. از این رو، مسلمانان همواره در نقل، حفظ، ثبت و ضبط حدیث کوشیدهاند. شیعیان که هرگز به منع حکومتی نقل و کتابت حدیث در دورهی پس از رحلت پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم وقعی ننهادند، به رغم محدودیتها و خطرهای فراوانی که پیوسته با آن روبه رو بودند، در حفظ این میراث گرانقدر هم به شکل شفاهی و هم به شکل مکتوب همت گماردند. شکلگیری دفاتر حدیثی از سماع شفاهی محدثان، تصنیف کتابها از دفاتر حدیثی و سرانجام تألیف جوامع روایی، نشانگر روند تحول این آثار مکتوب در طی سالیان دراز و گویای تلاشهای مستمر محدثان است. آنچه که ما را با این تلاشها و تحولات در طول اعصار مختلف آشنا میکند، کتابهای فهارس است که نام هزاران کتابی را در خود جای داده است که طی قرون متمادی در شرایط زمانی و مکانی متفاوت و با انگیزهها و اهداف گوناگون در حوزههای مختلف علوم از تفسیر و فقه گرفته تا کلام، تاریخ و سایر حوزهها به رشتهی تحریر درآمدهاند و به عبارت دیگر فهارس نشانگر تاریخ اندیشه در علوم مختلف اند که از رهگذر آنها میتوان با شکلگیری و تحول اندیشهها در حوزههای مختلف آشنا شد. فهرستنگاری در میان شیعیان پیشینهای طولانی دارد. آثار موجود بیانگر این مدعا و همچنین نشانگر وجود فهرستهایی پیش از دو فهرست نجاشی و شیخ طوسی است. اگرچه امروزه این فهارس در دسترس نیست ولی نقلهای نجاشی و شیخ طوسی از آنها، گواه وجود این فهرستها تا دوران این دو مفهرس است. از میان فهرستهای متقدمان دو فهرست نجاشی و شیخ طوسی از جایگاه ویژهای برخوردارند. این دو فهرست در نیمهی اول قرن پنجم تألیف شدهاند. البته قرائن و شواهد بر تقدم شیخ طوسی بر نجاشی در تألیف الفهرست دلالت دارد. ناقص و ناتمام بودن فهرستهای پیشین، همچنین پاسخ به اتهامات گروهی از مخالفان شیعه که مدعی عدم پیشینهی علمی برای شیعیان بودند، مهمترین دلایلی است که شیخ طوسی و نجاشی را به نوشتن این دو فهرست ترغیب کرد. نجاشی و شیخ طوسی در تألیف آثار خود از اساتیدی چون شیخ مفید، ابن عبدون، غضائری و دیگران بهره بردهاند. ارائهی اطلاعات فراوان دربارهی مؤلفان همچون نام مؤلف، نسب، کنیه، محل زندگی، مذهب، طبقه و عصر نویسندگان، نام بردن از آثار به طور صریح یا با به کارگیری تعابیری چون «له کتاب»، «له اصل»، «له نسخة»، توجه به انتساب کتاب به مؤلف، توجه به محتوا و کیفیت آثار و بیان طریق به آثار مؤلفان از جمله مطالبی است که نجاشی و شیخ طوسی بدان پرداختهاند. از سوی دیگر تنظیم و تدوین این دو فهرست بر اساس نام راویان و نیز جرح و تعدیل روایان، این دو کتاب رادر زمرهی کتابهای رجالی قرار داده و حتی باعث شده است که فهرست نجاشی به رجال نجاشی مشهور شود. در این پژوهش با تکیه بر جنبههای کتابشناسی این دو فهرست چند هدف پیگیری میشود: شناسایی عمدهترین حوزههای میراث مکتوب شیعه درپنج قرن نخست؛ تبیین کلی سیر شکلگیری و تحول نگاشتههای علمی در زمینههای مختلف در حوزههای حدیثی؛ تحلیل علل تنوع میراث مکتوب شیعیان با در نظر گرفتن دو مؤلفهی زمان و مکان؛ شناسایی تأثیر گذارترین راویان در انتقال میراث و نیز فعالترین عالمان شیعه در نگارش آثار؛ تحلیل نقش و تأثیر دو فهرست نجاشی و شیخ طوسی در شناسایی و بازسازی منابع جوامع روایی شیعه تا قرن پنجم.[۱]
پانويس
منابع مقاله
کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران