مجموع رسائل اليواقيت في علوم الحديث: تفاوت میان نسخه‌ها

ابو داود گزارشی از انواع حدیث‌های کتابش می‌دهد به اینکه، برخی از احادیث یک باب، إسناد استوارتری دارند و برخی دیگر از  کسانی است که حافظه قویتری داشته‌اند. توضیحات دیگر او عبارتند از: اختصار احادیث طولانی برای درک موضع فقهی آن‌ها؛ احتجاج به احادیث مرسل؛ ترک احادیث کسانی که متروک الحدیث اند؛ تبیین حدیث منکر؛ چرایی نقل‌نکردن برخی احادیث؛ ادعای استقصای احادیث؛ اصول احادیث مرسل؛ مشهور بودن بیشتر احادیث سنن و متصل نبودن برخی دیگر از آن‌ها؛ ترک برخی احادیثی که معنایشان پوشیده است؛ تعداد کتاب‌هایی که در سنن آمده است؛ کنارنهادن حدیث معلولی که در پندار خواننده، حدیث متصل است؛ درج احادیث مربوط به احکام؛ پرهیز از احادیث مربوط به زهد و فضایل اعمال.<ref>ر.ک: متن کتاب، ص18-12</ref>‏      

این رساله، نامه‌ای از [[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]] (458-384ق) به [[فخر رازی، محمد بن عمر|امام الحرمین]] (438-380ق) است که با قوّت علمی بالایی نوشته شده است و در آن برخی از پنداشته‌ها و ناراستی‌های جوینی را در اجتهاداتش برمی‌شمرد. او نیز [[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]] را دعای خیر می‌کند. این رساله در «[[مجموعة الرسائل المنیریة]]» و «[[طبقات الشافعیة الکبری]]» آمده است.<ref>ر.ک: همان، ص28</ref>‏  

عبدالوهاب سبکی در باره این نامه این‌گونه توضیح می‌دهد: جوینی کتابی را به نام «المحیط» می‌نویسد و بر آن می‌شود که در احتجاجات آن، به مذهب شافعی مقید نباشد و در این روش، به مورد احادیث بسنده کند و فراتر از آن نرود و نیز از تعصب‌های مذهبی دوری گزیند. [[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]] این روش او را توهمات حدیثی می‌داند و متذکر میشود که این شافعی است که در اخذ حدیث، توقف کرده است و احادیثی را که جوینی در کتابش می‌آورد و شافعی به آنها اعتنایی نداشته است، ناشی از نقصان‌ها و ضعف‌های آن‌ها است و کسانی که روش محدثان را می‌شناسند، بدان آگاهند.<ref>ر.ک: همان، ص24</ref>‏[[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]] با احتجاج به گفته‌های شافعی، ضعف حدیث‌ها و مجهول‌بودن راویان را وامی‌نماید.<ref>ر.ک: همان، ص39-30</ref>‏

[[سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر|سیوطی]] سپس، اصح أسانید اهل بیت(ع)، ابوبکر، عمر، ابو هریرة، ابن عمر، عایشه، زهری، ابن مسعود، انس بن مالک، مکیّین، اهل مدینه، یمانیّین، شامیّین، مصریّین و خراسانیّین را برمی‌شمرد و داوری برخی از عالمان را در باره صحیحترین اِسنادها ذکر می‌کند.<ref>ر.ک: همان، ص88-79</ref>‏او از برخی دیگر از اسانید با عنوان «أوهَی الأسانید» یاد می‌کند.<ref>ر.ک: همان، ص92-88</ref>‏[[سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر|سیوطی]] در ادامه، اصح أسانیدی را که برخی از  عالمان و محدثان بزرگی مانند ذهبی، [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر]] و دیگران اختیار کرده‌اند، ارائه می‌نماید.<ref>ر.ک: همان، ص97-92</ref>‏  

این اثر برگرفته‌شده از کتاب «[[البحر الذی زخر بشرح ألفیة الأثر]]» [[سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر|سیوطی]] (911-849) است. او خود بر این قسمت، عنوان «توضیح المدرک ...» را نهاده است.   

مباحث این منظومه عبارتند از: سند عالی ما در حدیث اولیه؛ روایات پنج‌گانه موجود در حدیث اولیه بدان‌گونه که در فهرست سراج موجود است؛ سند ما در «[[موطأ الإمام مالك|موطأ]]» [[مالک بن انس|مالک]] و شاگردش (یحیی بن یحیی)؛ سند ما در [[صحيح البخاري|صحیح بخاری]]؛ روایت از سلسله علمای مشرق؛ سند ما برای [[صحيح مسلم|صحیح مسلم]]؛ سند ما در سنن [[ابوداود، سلیمان بن اشعث|ابو داود سجستانی]] و [[الجامع الصحیح و هو سنن الترمذي|سنن ترمذی]] و [[المجتبی من السنن (المشهور بسنن النسائی)|سنن احمد بن شعیب نسائی]] و [[سنن ابن ماجه]] و [[مسند الدارمي المعروف ب: (سنن الدارمي)|مسند ابو محمد عبدالله دارمی سمرقندی]].<ref>ر.ک: همان، ص191-163</ref>‏  

نویسنده، سه «تنبیه» را نیز در رساله‌اش آورده است؛ نخست اینکه، اگر گفته می‌شود که حدیث ضعیف بهتر از اعتماد به «رأی» است، منظور از آن «حدیث متروک» نیست بلکه مراد، «حدیث حسَن» است؛ دوم اینکه، اگر علت ضعف در حدیث ضعیف بیان نشود، زیان بزرگی را به همراه می‌آورد؛ سوم اینکه، باید هنگامی که یک حدیث ضعیف نقل می‌شود، از آوردن عبارت‌هایی مانند «قال رسول الله و مانند آن»، «روی ابوهریره و مانند آن»، و همچنین از تصریح به نام یکی از تابعین پرهیز شود، بلکه باید آن حدیث به گونه «تمریضی»، که ضعف آن را نشان می‌دهد، نقل گردد؛ مثلا از عبارت‌هایی مانند «رُوی عنه، نُقل، ذُکر، حُکی، جاء عنه، بلغنا عنه و...» بهره گرفته شود. این نکته‌ای است که بسیاری از مصنفان به آن توجه ندارند.<ref>ر.ک: همان، ص278-277</ref>‏