سخن أنا الحق و عرفان حلاج

سخن انا الحق و عرفان حلاج
پدیدآوران	ماسینیون، لویی (نويسنده) دهشیری، ضیاءالدین (مترجم)
ناشر	جامى
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1374ش
چاپ	1
شابک	‎-
موضوع	حلاج، حسین بن منصور، 234 - 309ق. - عارفان - سرگذشت‌نامه
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‎‏/‎‏م‎‏2‎‏ق‎‏9 278/4 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

سخن أنا الحق و عرفان حلاج، تألیف لویی ماسینیون (۲۵ ژوئیه ۱۸۸۳-۳۱ اکتبر ۱۹۶۲) شرق‌شناس و اسلام‌شناس فرانسوی است. این کتاب که ترجمه فارسی چهار فصل از کتاب لویی ماسینیون، به قلم سید ضیاءالدین دهشیری (معاصر) است، به بررسی ژرف عبارت "أنا الحق" و عرفان حسین بن منصور حلاج، صوفی و عارف نامدار، می‌پردازد و ابعاد مختلف زندگی و اندیشه او را کاوش می‌کند.

انگیزه نگارش

این اثر با هدف آشکار ساختن خطوط مشخصه زندگی حلاج و بررسی نفوذ تاریخی و شهرت او پس از مرگ به رشته تحریر درآمده است. لویی ماسینیون بر این باور بود که حیات حقیقی یک فرد بشر با مرگ جسمانی پایان نمی‌یابد و هستی او، ورای اعمال و تأثیرات دوردستش و همچنین ثمرات پس از مرگ او که سرمشق برای دیگران است، قابل فهم و درک است. بنابراین، نویسنده کوشیده تا اصالت بی‌نظیر و شخصیت راستین و جاودان حلاج و نیز تأثیر تدریجی و فزاینده سرمشق‌های او را درک کند .

اهمیت کتاب

1. جامعیت و عمق تحلیل: این کتاب به بررسی دقیق و بنیادین اعمال و منابع فکری و معنوی حلاج می‌پردازد.
2. نشان‌دهنده شخصیت ماندگار: این اثر، شخصیت منحصربه‌فرد و ابدی حلاج را به تصویر می‌کشد و به درک تأثیرگذاری او به‌عنوان یک الگو کمک می‌کند.
3. رویکرد علمی و بی‌طرفانه: کتاب با تکیه بر تحقیقات دقیق تاریخی، جغرافیایی و علمی و با استفاده از تمثیلات و استعارات، درک عمیقی را از اندیشه‌های حلاج ارائه می‌دهد و از هرگونه جانب‌داری پرهیز می‌کند.

ساختار

کتاب با مقدمه کوتاهی تحت عنوان «اطلاعات مقدماتی» آغاز شده و مطالب اصلی، دربردارنده چهار فصل (یازدهم و دوازدهم و سیزدهم و چهاردم) از کتاب لویی ماسینیون است.

سبک نگارش

1. تحلیلی و تطبیقی: نگارش کتاب با مقایسه اندیشه‌های حلاج با مکاتب دیگر حکمت الهی و فلسفی معاصر، به تعیین جایگاه او در تفکر اسلامی کمک می‌کند.
2. رویکرد پژوهشی و مستند: مؤلف بر پایه منابع تاریخی و استفاده از اصطلاحات قرآنی، تلاش کرده است تا تحلیلی دقیق و روشن از موضوعات ارائه دهد.
3. اجتناب از سوگیری: نویسنده سعی دارد با استفاده از تمثیلات و استعارات، مفاهیم پیچیده را بدون تعصب بیان کند.
4. تأکید بر تجربه درونی: کتاب نه‌تنها به جنبه‌های نظری، بلکه به ابعاد تجربی و حسی عرفان حلاج نیز می‌پردازد.
5. روشنگری و تبیین: هدف کتاب، تبیین و شفاف‌سازی مبانی فکری و اعتقادی حلاج است تا خواننده درک عمیق‌تری از آنها پیدا کند.

گزارش محتوا

در مقدمه، به معرفی کتاب و ارائه نمایی کلی از مطالب آن، پرداخته شده است.

فصل یازدهم (حکمت عرفانی حلاج): این فصل، به تحلیل عمیق ابعاد عرفانی و تجربی اندیشه حلاج می‌پردازد. روش عرفانی او بر کشف و کاوش درونی فکر و روح استوار است و برای درک و بیان حالات نفسانی حضرت محمد(ص) از اصطلاحات قرآنی بهره می‌گیرد. مسیر عرفانی حلاج بر شریعت اسلامی استوار است و او بر مفهوم "اتحاد عرفانی" و تفسیر وجود، ظهور و ادراک ذات و صفات الهی تأکید می‌ورزد. "عین الجمع" به‌عنوان محور عرفان حلاج، به معنای حضور خداوند در انسان است که به انسان امکان درک ذات و صفات الهی را می‌دهد. در این فصل، نقش "نفس" (روح) انسان و تحول آن تحت تأثیر فیض الهی بررسی می‌شود. "عشق" به‌عنوان راهی برای درک حقایق الهی و شناخت خداوند مورد تأکید قرار گرفته و حالات و اقوال حلاج در این مسیر شرح داده می‌شود. جمله مشهور "أنا الحق" به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تجلیات عرفانی حلاج و دیدگاه او درباره فنا (نیستی) و بقا (پایداری) در ارتباط با ذات الهی، به‌دقت کاوش می‌شود. همچنین، این فصل به بررسی "حالات روحی" (مراحل نخستین کار حلاج) و "مشرب حلاج" (دیدگاه عرفانی او) می‌پردازد و چگونگی تأثیر متقابل جسم و روح را از دیدگاه حلاج و معاصرانش تحلیل می‌کند .

فصل دوازدهم (علم کلام): این فصل، به مبانی الهیاتی و فلسفی اندیشه حلاج می‌پردازد و شامل سه بخش اصلی است:

1. بررسی نکات مسلّمه مابعدالطبیعه مورد استفاده: در این بخش، مطالبی همچون: «مقصد، شناخت خدا، راه‌های آن»، «انواع امور و اشیاء لایتغیر (اعیان ثابته)» و «امکانات زبان عربی» مطرح می‌گردد.

مباحث جزیی‌تر این بخش عبارت است از: دیدگاه‌های مختلف فلسفی و عقلی درباره وجود، قدرت و اراده خداوند، خلقت عالم، ماهیت قدرت و اراده الهی و طبیعت کلام الهی در ارتباط با موجودات و افعال انسان، مفهوم "عین الجمع" و اهمیت آن، رابطه پیچیده صفات الهی و افعال انسان و مسئله جبر و اختیار، محدودیت قدرت انسان و وابستگی آن به قدرت الهی و...

1. تکوین (قدر، عدل): موضوعات کلی این قسمت عبارت است از: «صورت خدا»، «خلق اعمال بشر» و «تکوین خلقت (بدع الخلق)» و مباحث جزیی‌تر آن عبارت است از: «مشرب‌ها، عشق "ذات الذات الهی" به عقیده حلاج»، «عهد الست (میثاق)»، «اسناد اعمال بشر به خدا»، «اسناد آنها به انسان» و «رفتار خدا با افراد بشر».
2. مبحث خدا و عدل و وجود (توحید، صفات): موضوعات مطرح در این بخش عبارت است از: «اعتراف سلبی تقدس الهی»، «عقیده حلاج در باب صفات الهی» و «علم و قدرت».
3. رستاخیز و سرای دیگر (وعد، وعید): این بخش به دیدگاه حلاج درباره معاد، پاداش و کیفر در آخرت بر اساس آیات قرآن و روایات می‌پردازد. اهمیت توبه و ایمان برای رستگاری و رسیدن به سعادت اخروی تشریح می‌شود. مباحثی درباره ماهیت ایمان (ظاهری و قلبی) و نقش آن در اعمال صالح مطرح می‌گردد. مفهوم شفاعت و نقش آن در آمرزش گناهان بررسی می‌شود. همچنین بر اهمیت "تخلّق به اخلاق الله" و تطبیق رفتار انسان با صفات الهی به‌عنوان راهی برای تقرب به خداوند تأکید می‌شود. این بخش نهایتاً به مقصد نهایی و سرنوشت انسان در آخرت می‌پردازد.

فصل سیزدهم (نتایج قضایی (فقهی) و ایرادهای وارده بر این مشرب): این فصل، به بررسی خصوصیات آداب دینی ویژه عارفان، تمثیلات آداب دینی، حقایق غایی در آداب دینی، نقد حلاج بر شهادت، نقدهای کلی و عام بر قاعده زندگانی و... می‌پردازد.

در فصل چهاردهم، چگونگی و نحوه سفرهای حلاج، توضیح داده شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.