سیر تاریخی عرفان و تصوف در گیلان

سیر تاریخی عرفان و تصوف در گیلان
پدیدآوران	پناهی، عباس (نویسنده)
ناشر	فرهنگ ایلیا
مکان نشر	رشت
سال نشر	1393
چاپ	اول
شابک	‎978-964-190-297-3
موضوع	تصوف -- ایران -- گیلان -- تاریخ -- عرفان اسلامی -- گیلان -- تاریخ
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	DSR ۲۰۴۹/ی۸۵د۲ (۵۸)

سیر تاریخی عرفان و تصوف در گیلان تألیف عباس پناهی؛ این کتاب به بررسی ریشه‌های تاریخی عرفان و تصوف در گیلان و سرچشمه‌های آن می‌پردازد و تحولات جریان‌های صوفیانه را از قرون اولیه اسلامی تا دوره قاجار در این منطقه تحلیل می‌کند.

ساختار

این کتاب از یک پیش‌گفتار و پنج فصل اصلی تشکیل شده است.

گزارش کتاب

کتاب «سیر تاریخی عرفان و تصوف در گیلان» اثر عباس پناهی، پژوهشی است که به بررسی تاریخی عرفان و تصوف در منطقه گیلان می‌پردازد. نویسنده در این اثر با استفاده از متون تاریخی، ادبی و عرفانی، داده‌های مربوط به تصوف و عرفان گیلان را جمع‌آوری و پس از تجزیه و تحلیل، به تدوین آنها پرداخته است.

در فصل اول با عنوان «تصوف در ایران و اسلام»، نویسنده به بررسی پیشینه تصوف در ایران و چگونگی امتزاج آن با اندیشه‌های اسلامی پس از ورود اسلام به ایران می‌پردازد. اگرچه گیلان به دلیل وجود کوه‌های مرتفع در بسیاری از عرصه‌های حیاتی از سرزمین اصلی ایران جدا بود، اما در حوزه عرفان اسلامی از تصوف رایج در ایران تأثیر پذیرفته و خاستگاه برخی از جریان‌های صوفیانه بوده است.

فصل دوم با عنوان «آیین‌های تصوف و کارکردهای اجتماعی آن» به بررسی عملکرد و نقش اجتماعی تصوف در جامعه گیلان اختصاص دارد. نویسنده در این فصل به تحلیل کارکردهای اجتماعی تصوف و تأثیر آن بر حیات اجتماعی مردم گیلان می‌پردازد.

در فصل سوم با عنوان «صوفیان نخستین در گیلان»، نویسنده به معرفی نخستین نمایندگان برجسته تصوف در گیلان می‌پردازد. شیخ عبدالقادر گیلانی به عنوان نخستین نماینده مهم تصوف گیلان در قرن پنجم هجری معرفی شده است. پس از وی، جریان تصوف تا زمان صفویه با قدرت در گیلان حضور داشته است. در قرن ششم، عین‌الدوله دیلمی ظهور می‌کند که اشعار و فهلویات معدود وی از رنگ و حال صوفیانه‌ای برخوردار است.

فصل چهارم با عنوان «شیخ زاهد گیلانی و صوفیان قرن‌های هشتم و نهم قمری» به بررسی روند روبه‌رشد افکار و اندیشه‌های عرفان و تصوف در گیلان تا سده هشتم قمری می‌پردازد. پیش از به قدرت رسیدن کیاییان، به جهت شرایط سیاسی و اجتماعی جامعۀ ایران، تصوف از کنج خانقاه‌ها خارج شد و وارد حیات سیاسی و اجتماعی جامعۀ ایران گردید. از قرن هشتم به بعد جریان‌های صوفیانه در گیلان رونق بسیاری یافتند. در بخش غربی گیلان شاهد شکل‌گیری نفوذ طرفداران نوربخشیه، نقطویه و رفت و آمد صوفیان برجسته‌ای نظیر شاه قاسم انوار و شمس مغربی بوده‌ایم.

فصل پنجم با عنوان «تصوف گیلان از عصر صفوی تا دورۀ قاجار» به بررسی تحولات تصوف در این دوره می‌پردازد. پس از تصرف گیلان توسط حکومت صفویه، نمایندگان برجستۀ تصوف از نفوذ خود جهت پایان‌دادن به قدرت صفویه در گیلان اقدام کردند که از مهم‌ترین این نمایندگان می‌توان به شیخ زمان در قیام غریب شاه گیلانی اشاره کرد. تصوف در عصر افشاریه، زندیه و قاجاریه همچنان به حیات خود در قالب فرقه‌های گوناگون ادامه داد، اما از این زمان به بعد گیلان شاهد پیدایش و ظهور جریان‌های قدرتمند صوفیانه و طریقتی نبود. نویسنده تضعیف مقام و موقعیت تصوف در عصر صفویه را یکی از مهم‌ترین دلایل این امر می‌داند.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات