دیوان منجیک ترمذی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[منجيک ترمذي، علي بن محمد]] (نويسنده)

| زبان =فارسي

| موضوع =شعر فارسي - قرن 4ق.

| ناشر =مرکز پژوهشي ميراث مکتوب

| کتابخانۀ دیجیتال نور =

'''‏دیوان منجیک ترمذی'''، مجموعه اشعار پراکنده [[منجيک ترمذي، علي بن محمد|منجیک ترمذی]] در قالب‎های گوناگون شعری اعم از قطعه، قصیده، رباعی و... است. این مجموعه به اهتمام [[شواربي مقدم، احسان|احسان شورابی مقدم]]، گردآوری و تصحیح شده است.

مصحّح کتاب، درباره دیوان پیش رو، بیان می‎دارد که در این کتاب، اشعار [[منجيک ترمذي، علي بن محمد|منجیک ترمذی]] شامل اشعار پیوسته و ابیات پراکنده از منابع چاپی و خطی متعددی، جمع‎آوری شده و با یکدیگر مورد مقابله قرار گرفته‎اند. ازآنجاکه هیچ نسخه کامل و مستقلی از دیوان منجیک باقی نمانده، در تصحیح این اشعار نسخه اساس تعیین نشده و این کار با توجه به درستی ضبط موجود در منابع که عمدتا با قدمت آنها نیز مطابق بوده، صورت گرفته است. این اشعار در سه بخش شامل ابیات پیوسته (قصاید، غزلیات، قطعات و ابیات باقی‎مانده از مثنوی بحر هزج)، ابیات پراکنده مرتبط (ابیات پراکنده‎ای که دارای وزن و قافیه یکسان بوده و احتمالا متعلق به یک شعر هستند) و ابیات پراکنده گردآوری شده‎اند<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، صفحه ‎چهل‎وچهار</ref>.

در مورد سبک اشعار [[منجيک ترمذي، علي بن محمد|منجیک]] باید گفت: وی از شعرای حاذق و توانای عصر خویش بوده؛ چنان‎که عوفی شعر او را «شعری غریب و الفاظی خوب و معانی بکر و عباراتی بلیغ و استعاری نادر» خوانده و این اوصاف، همه در شعر [[منجيک ترمذي، علي بن محمد|منجیک]] صادقند. دیگر تذکره‎نویسان نیز چنین اوصافی را در باب اشعار وی به قلم آورده‎اند؛ همچون اوحدی بلیانی که نوشته: «جگر فصحا از صلابت کلام او خون گشته و اشک بلغا از غیرت بیانش گلگون شده. نیش اهاجی او دل فلک را خستی و سنگ مهازلتش سر عیوق شکستی. ملاحت و فصاحت، متانت و رزانت، حلاوت و طراوت، عذوبت و رطوبت بسیار در کلام اوست. نمک سخنش بر زخم شوریدگان مرهم و نقد کلامش در کیسه ادراک به‎منزله درهم است. لطافت بیان، نزاکت ادا، در جمیع فنون سخن، الخاص هزل و هجا و مطایبه او را مسلم است؛ چه سوزن رشک او در دل سوزنی خلیده». همچنین امین احمد رازی چنین نوشته: «نگارخانه نثر او رونق خورنق شکسته و تصاویر نظم او از کار ارژنگ ننگ داشته. این اشعار که نور معانی او بر روشنی روز طعنه زده، بر متانت گفتار و حلاوت اشعار او دلیلی واضح و برهانی روشن است». لیکن از این «نگارخانه نثر»، چیزی در دست نیست و بعید می‎نماید که نگارنده هفت اقلیم نیز نثری از [[منجيک ترمذي، علي بن محمد|منجیک]] دیده باشد و احتمالا این عبارت پرداخته ذهن امین احمد است. استعارات، کنایات و اغراق‎های زیبا و بدیع او در شعر فارسی بی‎نظیر است و شاید به‎ندرت بتوان اشعاری هم‎طراز اشعار منجیک را در دوره وی و حتی در قرون بعد از او یافت.

«در شعر او، همان گونه که استعاره، برروی‎هم جای تشبیه را گرفته، نشانه کوششی ارجمند برای جانشین کردن نوعی از صفات به‎جای موصوف قابل یادآوری است و این کار پس از او تا دوره‎های متأخر کمتر مورد نظر شاعران بوده است»<ref>ر.ک: همان، صفحه ‎هفده - ‎هجده</ref>.

دیوان منجیک در قرن پنجم اهمیت زیادی داشته و بسیار مورد توجه شعرا بوده است؛ چنان‎که ناصرخسرو در سفرنامه‎اش می‎نویسد: «و در تبریز قطران‎نام شاعری را دیدم؛ شعری نیک می‎گفت، اما زبان فارسی نیکو نمی‎دانست. پیش من آمد؛ دیوان منجیک و دیوان دقیقی بیاورد و پیش من بخواند و هر معنی که او را مشکل بود از من بپرسید. با او بگفتم و شرح آن بنوشت و اشعار خود بر من بخواند».

در حال حاضر دیوان منجیک باقی نمانده و فقط ابیاتی از او در برخی جنگ‎ها، تذکره‎ها، فرهنگ‎ها و کتب بلاغی پراکنده است و بخش‎هایی از چند قصیده او در ابحار مضارع، مجتث، هزج، متقارب و منسرح باقی مانده است.

شعر [[منجيک ترمذي، علي بن محمد|منجیک]] از حیث بلاغت و فصاحت، او را به یکی از شعرای ممتاز عصر خویش مبدل کرده است و از مهم‎ترین ویژگی‎های اشعار وی استفاده از صنایعی چون استعاره، کنایه و مبالغه به شیوه‎ای بدیع است. برخی از صنایع ادبی موجود در شعر او از این قرار است:

{{ب|''طور است به نوبت اندرون زرین ''|2=''طیر است به زحمت اندرون پران''}}{{پایان شعر}}<ref>ر.ک: همان، صفحه ‎هجده - ‎نوزده</ref>.

{{ب|''ار انگبین‎لبی سخن تلخ مر چراست ''|2=''ور یاسمن‎بری تو به دل چون که آهنی''}}

در ابیات فوق، شاعر از تشبیه مکنی (کنایت) بهره برده و در این نوع تشبیه، چنان‎که آن را مکنی نامیده‎اند، شاعر قادر به حذف ادات تشبیه است و در ابیات فوق، لب به انگبین، بر به یاسمن، دل به آهن، رو به ماه و قد به سرو مشبه است و دو تشبیه اخیر، در اشعار منجیک بارها استفاده شده‎اند.

{{ب|''جور من از آن زلف بلاجوی ازیراک ''|2='' همگونه زاغ آمد و هم‎پیشه قابیل''}}{{پایان شعر}}

{{ب|''خرم‎بهار خواند عاشق تو را که تو''|2=''لاله‎رخ و بنفشه‎خط و یاسمن‎تنی''}}

{{ب|''ما را جگر به تیر فراق تو خسته گشت ''|2=''ای صبر بر فراق بتان، نیک‎جوشنی''}}{{پایان شعر}}

در میان اشعار منجیک، می‎توان ابیاتی را یافت که از اشعار پیشینیان تأثیر پذیرفته یا به اشعار شعرای پس از منجیک اثر گذاشته است. از آن جمله می‎توان به بیت زیر از منجیک اشاره کرد:

در حال حاضر بسیاری از اشعار منجیک از بین رفته و بلندترین قصیده باقی‎مانده از دیوان منجیک قصیده لامیه است که تاکنون 45 بیت از آن در تذکره‎ها، جنگ‎ها و قاموس‎ها یافت شده است. این قصیده در مدح امیر ابوالمظفر احمد چغانی بوده و در بحر مجتث سروده شده است و سوزنی سمرقندی قصیده‎ای به همین وزن و قافیه و به تقلید از این قصیده منجیک سروده است<ref>ر.ک: همان، صفحه ‎بیست‎وچهار</ref>.

در پاورقی‎ها آدرس و توضیح برخی مطالب ذکر شده است.

در انتهای کتاب، فهرست‎هایی شامل لغات دشوار، ترکیبات و اصطلاحات، اشخاص، جای‎ها، کتاب‎ها، اقوام و ایام و ملل و نحل، گیاهان، جانوران، اصطلاحات نجومی، اصطلاحات موسیقی، عبارات عربی و اشعار منجیک در منابع گنجانده شده است.

<references />

== وابسته‌ها ==