تذکره هزار مزار (ترجمه)

تذکره هزار مزار (ترجمه)

نام کتاب	تذکره هزار مزار (ترجمه)
نام های دیگر کتاب	ملتمس الاحباء (هزار مزار) ترجمه شدالازار (مزارات شیراز) شد الازار فی حط الاوزار عن زوار المزار. فارسی
پدیدآورندگان	نورانی وصال، عبدالوهاب (محقق) جنید شیرازی، جنید بن محمود (نويسنده) ابن جنید شیرازی، عیسی بن جنید (مترجم)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏DSR‎‏ ‎‏2097‎‏ ‎‏/‎‏ی‎‏75‎‏ ‎‏ج‎‏94041
موضوع	زیارتگاه‏های اسلامی - ایران - شیراز شیراز - آرامگاه‏ها شیراز - سرگذشت نامه
ناشر	کتابخانه احمدی
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1364 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE10870AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

تذكره هزار مزار يا مزارات شيراز، ترجمه‌اى است از «شدّ الازار فى حطّ الاوزار عن زوّار المزار»، اثر معين‌الدين جنيد شيرازى كه به اهتمام پسر وى آقاى عيسى بن جنيد شيرازى صورت گرفته است.

«تذكره نويسى»: تذكره نويسى، در اصطلاح به معنى تاليف و تدوين مجموعه يا كتابى كه در آن شرح احوال شاعران، نويسندگان، عارفان، فقيهان و جزء آنها گرد آمده باشد. تذكره‌ها را از جهات مختلف مى‌توان طبقه‌بندى كرد. از جمله از لحاظ موضوع، از لحاظ عموميّت يا خصوصيّت يا تشخص.

تذكره‌ها چند گونه تنظيم شده؛ 1- الفبايى 3- تاريخى 3- جغرافيايى كه زندگى‌نامه شاعران ذيل شهر و ديار آنان آورده شود. كتاب شدّ الازار كه شرح احوال 318 نفر از بزرگان مدفون در شيراز است، هدف مؤلف نه بيان تاريخى، بلكه آگاه كردن برادران دينى از زيارت قبور و ياد كردن اهل قبور است، تا بعضى سيرت، اوصاف و فضائل آنان بيان گردد و نمونه‌اى براى متابعان باشد.به هر حال اين اثر كتابى صوفيانه، و يا هدف كسب ثواب و اجر در احوال عرفاء مشايخ و علماى مشهور و مدفون در شيراز نوشته شده است. و مزارنويسى به عنوان شاخه‌اى از تاريخ‌نگارى محلى به نام مزارات، بايد خاطرنشان كرد كه از ايالت فارس و شهر شيراز از سعدان مقاريضى(509 هجرى) شروع شد، با اينكه بعضى، ابوالحسن ديلمى(371 هجرى) را كه به نحوى اين مساله را مورد توجّه قرار داده بود، مى‌دانند و بالاخره مى‌شود، الازار يا مزارات شيراز را مى‌توان نام برد.

هدف از تاليف اين اثر، همان طور كه بيان شد، ياد و زيارت اهل قبور است. همين انگيزه باعث شد تا فردى از پسر مؤلف بخواهد، براى بهره‌مندى بيشتر آن را به فارسى برگرداند. او نيز به اين تقاضا پاسخ داد و اقدام به ترجمه آن نمود.

روش مؤلف در معرفى بزرگان و آثار آنان در قبرستان‌هاى شيراز، بر تعيين محل و موقعيّت جغرافيايى، دورى و نزديكى مزار به شهر گذاشته شده است نه قدمت تاريخى مقام و منزلت صورى و معنوى صاحبان قبور به طور كامل.

معين‌الدين جنيد ظاهرا كتاب خود را در سال 791 هجرى تاليف نموده و در اواخر همين قرن در حوالى سال 800 هجرى درگذشت.

از آنجا كه اين اثر، تذكره مشاهير، مشايخ صرفيه، علما، زاهدان و حاكمان معروف شيراز است و ترجمه احوال اشخاص، نكات اصلى چون تحصيلات، مشايخ، تاليفات و تاريخ وفات و حتى گاهى ولادت ترجمه را بيان داشته است.

منابع مؤلف؛ همچون موضوع آن بيشتر متكى به تواريخ صوفيّه و مشايخ؛ مانند طبقات الصوفيّه ابو عبدالرحمان سلم و حلية الاولياء ابونعيم اصفهانى است.

در پايان مى‌توان گفت: منظور مؤلف از تاليف اين اثر، تهيه راهنمايى براى زيارت كنندگان قبور نامداران در هفت گورستان شيراز در آن زمان بوده است.

ساختار

اجزاء تركيبى تذكره‌ها را مقدمّه، متن يا اصل تذكره و خاتمه تشكيل مى‌دهد كه اين اثر هم بر همين منوال است، جز اينكه در اوّل كتاب، مقدّمه مصحّح، به آن اضافه شده كه بحث آن در آخر نوشته خواهد آمد.

گزارش محتوا

مقدّمه مؤلف، با حمد خدا و نعمت و منقبت پيامبر(ص)، ائمه(ع) و صحابه شروع و بعد به تفيصل و با استناد به احاديثى دال بر استحباب زيارت و اقدام به آن سخن مى‌گويد. او مى‌گويد زائر بايد به اين اصل معتقد باشد كه ميّت درك و فهم دارد و با اين مساله زيارت معنى پيدا مى‌كند. پس مؤلف از علّت تقسيم كتاب خود به عدد روزهاى هفته به هفت قسمت يا نوبت كه هر قسمت يا نوبت شامل ذكر دفن شدگان يكى از قبرستان‌هاى معروف شيراز است، مى‌پردازد و مى‌گويد: چون مزارت شيراز بسيار است و هر كدام در يك محله و راه‌ها هم دور است... بر همين اساس مزارات را به عدد ايّام تقسيم نموده تا زائر به آسانى بتواند، در هر روز يا در هر شب جمعه به يكى از آنها قيام نموده و انجام دهد.

اين هفت نوبت (قسمت) به اين قرار است.

نوبت اوّل: در ذكر دفن شدگان قبرستان شيخ كبير و جوانى آن (دبيرستان شاهپور سابق و مزار شيخ عبداللّه خفيف در شمال شرقى آن واقع است).

نوبت دوم: در ذكر دفن شدگان قبرستان با هليه و حوالى آن(محله سرباغ و بقعه متبركه شاه منذر از بقاياى آن است). نبوت سوم: در ذكر دفن شدگان گورستان سلم و جوانى آن (قبرستان قديم شيراز كه مشهور بدار السلم است). نوبت چهارم:در ذكر دفن‌شدگان گورستان مشهد ام‌كلثوم و شيرويه و جوانى آن(جايگاه آن معلوم نشد). نوبت پنجم: در ذكر دفن شدگان گورستان باغ و حوالى آن (در حوالى آستانه حضرت سيد علاءالدين حسين واقع بوده است.)

نوبت ششم: در ذكر دفن شدگان گورستان عتيق و حوالى آن(مسجد جامع فعلى كه مشهور به مسجد جمعه است). نوبت هفتم: در ذكر دفن شدگان گورستان مصلى و گرداگرد آن(سمت اعظم آن حال باغ ملّى و مشهد منور على بن حمزه) بعد از اين تقسيم‌بندى، اصل تذكره يا متن مى‌آيد كه در اين قسمت، احول 39 نفر بيان مى‌گردد كه از شيخ كبير (ابوعبد للّه محمد بن خفيف) شروع و بعد شيخ احمد كبير،شيخ ابوعمر و اصطخرى، مولانا سعيدالدين كازرونى، شيخ ابوشجاع، امام ضياءالدين مسعود شيرازى، سيد مرتضى واعظ و...و آخرين اين نوبت شيخ جلال‌الدين محمد سرده است، مى‌آيد.

در نوبت دوم، شرح احوال 32 نفر؛ از جمله استاد سبيويه نحوى، شيخ ابو عبداللّه تعاريضى، شيخ حيدر صوفى، زاهد عفيف‌الدين يعقوب، مولانا شمس‌الدين محمد حكيم، فقيه شمس‌الدين محمد كازرونى، امير يوسف‌الدين يوسف بن عبداللّه و...، شيخ زين‌الدين على كلاه بيان مى‌شود.

نوبت سوم، به شرح اصول 27 نفر از مشايخ و بزرگان كه در قبرستان سلم؛ از جمله نسخ سلم بن عبداللّه صوفى، شيخ ابو عبداللّه بابوئى است، پرداخته مى‌شود.

نوبت چهارم: به شرح احوال 60 نفر از بزرگان و اميران مدفون در گورستان ام‌كلثوم و شيرويه مى‌پردازد؛ از جمله سيده ام‌كلثوم، بى بى غريره، مولانا سراج الدين، فقيه سعدالدين محمد بن حسين، شيخ شيرويه و امير تاج‌الدين على، آخرين اين نوبت سيد روح‌الدين است.

در نوبت پنجم، شرح احوال 50 نفر درج شده كه اوّلين آنها، شيخ منذر بن قيس و آخرين امير يعقوب بن ليث است. در نوبت ششم كه با شرح حال برادر امام هشتم(ع) احمد بن موسى(ع) شروع و در ادامه آن، شرح احوال 45 نفر از بزرگان كه آخرين آنها در اين نوبت قاضى بهاءالدين عثمان بن على است.

نوبت هفتم كه با شرح على بن حمزه بن موسى كاظم(ع) شروع و با شيخ اجل مشرف‌الدين مصلح بن عبداللّه؛ يعنى افصح المتكلمين سعدى شيرازى است، پايان مى‌يابد. در همين كتاب شد الازار است كه نام و كنيۀ شيخ، صحيح و طبق مأخذ قديمى ديگر نوشته شده است كه به غير از اين دو نفر، شرخ فال 62 ديگر گنجانده شده است.

تصحيح اين اثر كه توسط دكتر نورانى وصال صورت گرفته، در مقدّمۀ خود به شرح مختصات كتاب و چگونگى و كيفيّت تصحيح از روى دو نسخه يكى مطبوع كتابخانه احمدى و جهان‌نما كه در سال1320ق انتشار يافته و ديگرى نسخه كتابخانه مدرسه سپهسالار(مطهرى)است، پرداخته و كتاب حاضر نيز بر اساس همين نسخه، فصل بندى گرديده تا هم رعايت امانت شده باشد و هم خواننده چنانچه نارسايى و اشكالى در متن مشاهده نمايد، دسترسى به متن عربى (شد الازار)آسان باشد و به همين جهات، نسخه سپهسالار اساس تصحيح قرار گرفت و در پاورقى‌ها موارد مختلف درج شده است. از طرف ديگر از آنجا كه مترجم، فاقد تسلّط كافى و لازم نبوده كه بتواند من جميع جهات از عهده ترجمه چنين كتابى برآيد و هر جا توان ترجمه را نداشته يا صرف نظر نموده يا به اجمال برگزار ساخته يا احيانا غلط ترجمه كرده است. مصحح تا آنجا كه مقدور بوده، بيشتر موارد اشكال را در پاورقى صفحات يادآور شده و توضيحاتى در حد گنجايش كتاب آورده و گامى هم براى اطلاع بيشتر خواننده، عين عبارت، شد الازار را آورده تا با مقايسه، مطلب شده و نقص ترجمه آشكار گردد.

از ويژگى‌هاى اين ترجمه آن است كه در كنار اثر، چه بسا نكات جالب و گوناگون در ترجمه آمده كه در متن با رجال معروف و مشاهير عرفاست كه اين موارد را در پايان بسيارى از شروح احوال مى‌توان ديد كه اين موارد را كه از خود اضافه كرده است. اين عبارت را قبل از آن آورده «مترجم گويد»؛ ولى اين مطلب در همه جا 1- خاتمه، بيش از چند سطر نيست و مطلب خاصى جزء توجه دادن خوانندگان به احوال و افعال مقرّبان درگاه الهى صادق نيست و مواردى را مى‌توان يافت كه اين جمله درج نشده، من باب مثال حال شيخ عروق بن اسود، مترجم از خود اضافه نموده، بدون آنكه آن جمله درج شده باشد. به همين علّت براى اينكه خوانندگان به واقعيّت مطالب آن طور كه نظر مؤلف بوده، واقف گردند، در پاورقى اين گونه موارد آمده است.

از ويژگى‌هاى ديگر اين كتاب اين است كه، مطالبى كه درون متن احتياج به توضيح داشته، از نوشته‌ها و حواشى علامه قزوينى كه قبلا بر شد الازار نوشته، براى تبين مفاهيم و مندرجات متن ترجمه در پاورقى صفحات با امكانات كامل آورده شده تا مطالعه كنندگان، استفاده بيشترى از ترجمه فوق بردارند و اين موارد را مصحّح در پاورقى‌ها متذكر شده‌اند.

وضعيت كتاب:

در پايان اثر... فهرست‌ها؛ شامل فهرست اعلام اشخاص، فهرست اماكن و جاها فهرست كتب و رسائل كه تمام اينها به ترتيب حروف الفبا نگاشته شده است و در صفحات متعددى هم، تصاوير بقعۀ بزرگان، مشيخ، ضريح و آثار باستانى ديگر اختصاص يافته است. در اول كتاب هم فهرست فصول و اسامى گنجانده شده است.

منابع

مجله، كيان، شماره 42، خدراد و تير 77، نويسنده حسن امداد.

دائرة المعارف بزرگ اسلامى، جلد 14-تذكره نويسى.

سير تاريخ‌نگارى محلى ايالت فارس، مجله زبان و ادبيات، شماره 40، بهار 1384،نويسنده يوسف رحيم‌لو و على سالارى شادى.

پیوندها

مطالعه کتاب تذکره هزار مزار (ترجمه) در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور