دیوان مشرقی کاشانی: تفاوت میان نسخه‌ها

| موضوع =شعر فارسي - قرن 13ق.

[[م‍ش‍رق‍ي‌ ک‍اش‍ان‍ي‌، م‍ح‍م‍دح‍س‍ي‍ن‌ ب‍ن‌ م‍ي‍رزا آق‍اخ‍ان‌|میرزا معزالذین محمدبن احمد بن قاضی عبدالمطلب غفارسی کاشانی]] به لحاظ خوش‌رفتاری و مردم‌داری زبانزد خاص و عام محسوب شده و یگانۀ عصر خویش بود. میرزا معز‌الذین محمد در سال 1162 ق از طرف کریم‌خان به حکومت کاشان، قم و نطنز و جوشقان منصوب گردید. وی توانست با درایت و شایستگی در دوران حکومتش خطۀ کاشان را که در معرض لشکرکشی و تصادمات خونین بود از تجاوزات پی‌درپی مهاجمین و متعدیان مصون نگاه دارد. میرزا محمدحسین مشرقی فرزند دوم معزالدین معروف به میرزاآقاخان بود که وی نیز فرزند دوم میرزااحمد بن معزالدین حاکم کاشان محسوب می‌شد. مشرقی دو زن اختیار نمود. زن اول صاحب سلطان دختر محمدابراهیم ـ عمویش ـ بود که حاصل این ازدواج دو پسر و دو دختر شد. پسرها آقا مظفر و آقا منصور که در جوانی فوت کردند و یک دختر بنام کوکب خانم عیال حسینقلی غفاری و دیگری غذرا خانم عیال شاهزاده موفق السلطنه بود. زن دوم مشرقی دختر سیدمحمدتقی پشت مشهدی بود که از وی یک پسر به نام میرزا علیمحمد ملقب به معتمد العلماء و یک دختر به وجود آمد.

اشعار مشرقی مضامین و درون‌مایه‌ای عرفانی دارد. مدح سلاطین و حکام در دیوان او مشاهده نمی‌شود؛ لیکن وی در مدح ائمه اطهار(ع) و اولیای الهی و عرفانی زمان اشعاری سروده است. استفاده از فنون و صنایع ادبی همچون تشبیه، استعاره، تلمیح، تمثیل و واج‌آرایی در سروده‌های وی بسیار است. مشرقی با استفاده از واژه‌ها و عباراتی ساده و روان درصدد انتقال مفاهیم بر می‌آید. وی به صورت زایدالوصفی تحت تأثیر اشعار و سبک مولانا قرار گرفته است. مشرقی در بسیاری از اشعار از شیوۀ مولوی استفاده نموده به طوری که در برخی موارد به تضمین اشعار مولانا می‌پردازد. کاشانی با بهره‌گیری از قوالب مختلف شعری نظیر قصیده، غزل، مثنوی، قطعه، رباعی و ... اعتقادات خود را بیان می‌نماید. اشعار او با موضوعاتی چون عشق به مبدأ هستی و راه و رسم آن، مدح [[امام علی علیه‌السلام|مولای متقیان علی بن ابی‌طالب(ع)]]، مدح رحمت علیشاه شیرازی، طلب و درد، بیان ناپایداری دنیا و اعراض از آن و ... می‌پردازد.

از ویژگی‌های رسم الخطی خطی دیوان مشرقی می‌توان به تمامی ویژگی‌های رسم الخطی نسخه‌های دورۀ قاجاریه از قبیل چسبیدن حرف «ب» به کلمات بعدی، چسبیدن می به افعال اشاره نمود.

در تصحیح دیوان مشرقی دو نسخه مورد استفاده قرار گرفته است. نسخۀ اول که به نسخۀ (الف) رمزگذاری شده نسخه‌ای خطی است که به سفارش میرزا جلال الدین غفاری از دوستان و نزدیکان مشرقی در سنه 1302 قمری کتابت شده است و به شماره 85662 در کتابخانۀ مجلس نگهداری می‌شود و نسخۀ دوم چاپ سنگی دیوان مشرقی است که در دوران مظفر‌الدین شاه و صدارت امین السلطان با دیباچۀ عبدالحسین بن لسان الملک ثانی تنظیم و به همت و مساعدت مالی بانو طلعت الدوله بنت جلال الدین میرزا و زوجه میرزا نظام مهندس الممالک ابن عم مشرقی به طبع رسیده است و با نسخه (ب) رمزگذاری شده است.