عرفان و معرفت

عرفان و معرفت
پدیدآوران	شریعتی سبزواری، محمدباقر (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	عرفان و معرفت: معرفت‌های ضروری در ادوار مختلف زندگی
ناشر	آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه سلام الله عليها. انتشارات زائر
مکان نشر	ایران - قم
سال نشر	1387ش
چاپ	1
شابک	‎978-964-8567-97-1
موضوع	شناخت - فلسفه - شناخت (فلسفه اسلامی) - عرفان
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	4ش85ع 55 BBR
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

معرفت و عرفان، اثر محمدباقر شریعتی سبزواری (متولد 1319ش) است. این کتاب به بحث گسترده درباره مقوله مهم معرفت و عرفان می‌پردازد و با هدف تبیین مبانی شناخت صحیح و الهی، موانع درونی و بیرونی کسب معرفت را بررسی می‌کند.

ساختار

کتاب شامل یک مقدمه و مطالب در دو بخش اصلی ارائه شده است.

سبک نگارش

نویسنده با پرداختن به‌تفصیل به مباحثی چون ابزارها، موانع و اقسام شناخت، سعی در ارائه یک جهان‌بینی جامع و نظام‌مند دارد. وی در این کتاب، به بررسی و نقد جریان‌های فکری مختلف، از جمله شک‌گرایی فلاسفه و مکتب‌های باطل عرفانی، پرداخته و راه درست معرفت را بر اساس عقل و برهان تبیین می‌کند.

گزارش محتوا

مقدمه به اهمیت مقوله معرفت و عرفان در تمامی مکاتب فکری می‌پردازد. نویسنده توضیح می‌دهد که هدف از نگارش کتاب، ارائه معرفت صحیح برای انسان و تمایز آن از انواع نادرست شناخت است که ریشه در تمایلات نفسانی و شیطانی دارد. او تأکید می‌کند که رسیدن به معرفت صحیح برای سعادت ابدی بشر ضروری است.

بخش اول: معرفت این بخش با تبیین تفاوت انسان و معرفت او از حیوانات آغاز می‌شود؛ حیوانات تنها از غریزه پیروی می‌کنند، درحالی‌که انسان علاوه بر غریزه، از هدایت عقلانی و اراده برخوردار است. سپس به اهمیت علم و معرفت از دیدگاه عقل و دین پرداخته می‌شود و نادانی به‌شدت مورد نکوهش قرار می‌گیرد. پس از آن، ملاک‌ها و معیارهای شناخت حقیقی بررسی شده و حقیقت به انطباق با واقع و نفس‌الامر تعریف می‌شود. در ادامه، ابزارهای منطقی تفکر معرفی می‌گردد و ریشه‌ها و چگونگی خطاهای ذهنی تبیین می‌شود. سپس، منابع و کانون‌های معرفتی شامل علوم طبیعی، تاریخ و علوم نقلی، علوم عقلی (فلسفه و منطق)، و علوم عملی (اخلاق و سیاست) شرح داده می‌شوند. از مهم‌ترین منابع شناخت، عقل و دل و الهام و اشراق معرفی می‌گردند که قرآن نیز بر این منابع تأکید دارد. در این بخش، تفاوت میان مکاشفات رحمانی و شیطانی روشن می‌شود؛ مکاشفات رحمانی مطابق با عقل و شرع است، در حالی که مکاشفات شیطانی ریشه در تخیل و توهم دارد. همچنین به مباحثی مانند سحر و جادو که ابزاری برای کسب معرفت نیستند و در اسلام حرام شمرده می‌شوند، پرداخته شده و فرق آن با معجزه تبیین می‌شود. در ادامه، به‌تفصیل به آفات و موانع معرفت پرداخته شده که رسیدن انسان به اهداف مادی و معنوی را دشوار می‌سازند. این موانع به دو دسته درونی و بیرونی تقسیم می‌شوند. موانع درونی شامل ترس از جان و موقعیت (که مانع تحقیق و انتخاب آزادانه است)، عجب و غرور (مانع درک حقایق)، وابستگی شدید به اشخاص و مادیات (عشق و علاقه مفرط) و کینه و دشمنی (که قضاوت صحیح را مختل می‌کند) هستند. موانع بیرونی نیز بررسی شده که از جمله آن‌ها تأثیر حاکمان ستمگر بر آگاهی مردم (جور حاکم) و پیروی کورکورانه از اکثریت بدون توجه به حق و باطل (اجماع و اکثریت) ذکر شده است. در پایان، این بخش به لزوم تجدیدنظر و بازنگری در مکاتب فکری و اعتقادات انسان در مقابل این موانع تأکید می‌کند. نویسنده لزوم انتخاب یک مکتب صحیح را بر اساس جهان‌بینی الهی و آگاهی از حق و باطل، در برابر انحرافات و مشکلات روحی و اجتماعی بشر، حیاتی می‌داند.

در بخش دوم، ابتدا به تعریف عرفان و بیان تفاوت عرفان عملی و عرفان نظری پرداخته شده و سپس، ضمن تبیین خاستگاه عرفان، به موضوعاتی همچون اصالت عرفان، بنیان‌گذار عرفان اسلامی، ماهیت معرفت عرفانی، گستره معرفت عرفانی، مقام حقیقت و ملاک‌های عرفان مثبت، پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.