آموزگار یگانه، ژاله

ژاله آموزگار
نام کامل	ژاله آموزگار یگانه
لقب	بزرگ‌بانوی مطالعات ایران‌ِ باستان
محل تولد	خوی، ایران
محل زندگی	تهران
دین	اسلام
مذهب	شیعه
پیشه	پژوهشگر، نویسنده، مترجم، استاد دانشگاه
منصب	استاد بازنشسته دانشگاه تهران، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی
اطلاعات علمی
درجه علمی	دکتری
دانشگاه	دانشگاه سوربن
علایق پژوهشی	فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران، اساطیر ایران، متون پهلوی، ادبیات زردشتی
اساتید	پییر دومناش ژیلبر لازار امیل بنونیست
برخی آثار	تاریخ اساطیری ایران زبان پهلوی، ادبیات و دستور آن شناخت اساطیر ایران

ژاله آموزگار یگانه (متولد ۱۲ آذر ۱۳۱۸ش)، پژوهشگر برجسته فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران، اسطوره‌شناس، مترجم و استاد پیشکسوت دانشگاه تهران است. وی دکتری زبان‌های باستانی (زبان‌های ایرانی و ادبیات مزدیسنی) را از دانشگاه سوربن فرانسه دریافت کرد و بیش از ۳۰ سال به تدریس در دانشگاه تهران اشتغال داشت. آموزگار، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی و دارنده نشان شوالیه لژیون دونور از دولت فرانسه است. از مهمترین آثار او می‌توان به "تاریخ اساطیری ایران"، "زبان پهلوی، ادبیات و دستور آن" (با همکاری احمد تفضلی) و ترجمه "شناخت اساطیر ایران" اشاره کرد. وی به‌عنوان پیشاهنگ در مطالعات ایران باستان و بازشناسایی متون پهلوی و اساطیر ایرانی شناخته می‌شود.

ولادت

ژاله آموزگار یگانه در دوازدهم آذرماه سال ۱۳۱۸ هجری شمسی در شهرستان خوی در خانواده‌ای فرهنگی زاده شد. پدرش اهل تبریز و مادرش تهرانی بود، اما به دلیل مأموریت شغلی پدر، ژاله در خوی متولد شد. کانون خانواده او گرم و صمیمی بود و پدر و مادرش تفاوتی بین ژاله و برادرش قائل نبودند و شرایط یکسانی برای تحصیل و آموزش هر دو فراهم می‌کردند.

تحصیلات

بخشی از تحصیلات دبیرستانی خود را در زادگاهش خوی و بخشی دیگر را در تبریز گذراند و دیپلم خود را از دبیرستان ایراندخت تبریز اخذ کرد. سپس وارد دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز شد و در رشته ادبیات فارسی با رتبه اول فارغ‌التحصیل شد. وی بورس تحصیلی برای ادامه تحصیل در خارج از کشور دریافت کرد، اما به دلیل مخالفت خانواده، نتوانست بلافاصله از آن استفاده کند. بین سال‌های ۱۳۳۸ تا ۱۳۴۲ در مدارس تهران، نیشابور و کاشمر به تدریس پرداخت. پس از ازدواج، در سال ۱۳۴۲ به همراه همسر و دخترش به فرانسه رفت و در دانشگاه سوربن پاریس مشغول تحصیل شد. وی دوره دکتری رشته فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران را زیر نظر پروفسور پی‌یر دومناش گذراند و در سال ۱۳۴۷ با دفاع از رساله‌ای با عنوان "صد در نثر و صد در بندهش" با درجه عالی فارغ‌التحصیل شد. از دیگر اساتید او در سوربن می‌توان به ژیلبر لازار و امیل بنونیست اشاره کرد.

فعالیت‌ها

پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۴۸، به عنوان پژوهشگر در بنیاد فرهنگ ایران مشغول به کار شد و همکاری علمی خود را با زنده‌یاد دکتر احمد تفضلی آغاز کرد که به دوستی عمیق و پرباری منجر شد. در سال ۱۳۴۹ به عنوان استادیار گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران استخدام شد و در نهایت با بالاترین درجه استادی در سال ۱۳۸۵ بازنشسته شد، اما همچنان به فعالیت‌های علمی و آموزشی خود ادامه داد. وی سال‌ها در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات نیز تدریس کرده است. از جمله مسئولیت‌ها و عضویت‌های علمی وی می‌توان به: عضویت در شورای عالی علمی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، عضویت پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، عضویت در هیأت گزینش کتاب و جایزه بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار و عضویت در هیأت تحریریه نشریات معتبر علمی اشاره کرد. ژاله آموزگار جوایز متعددی را دریافت کرده است، از جمله: جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران (۱۳۶۹)، نشان شوالیه لژیون دونور از دولت فرانسه (۱۳۹۵)، جایزه سرو ایرانی (۱۳۹۵)، و جایزه نوروز بنیاد میراث پاسارگاد (۱۴۰۳). رویکرد نقادانه در پژوهش و تعهد به آموزش از ویژگی‌های بارز تدریس اوست.

آثار

رساله دکتری

• Pahlavi et Persan: études sur la langue et la littérature mazdéennes, de Sar Dar Nasr et le Sar Dar Bondaheš (1967)

تألیف

• اسطوره زندگی زردشت (با همکاری احمد تفضلی)
• زبان پهلوی، ادبیات و دستور آن (با همکاری احمد تفضلی)
• تاریخ اساطیری ایران
• زبان، فرهنگ، اسطوره (مجموعه مقالات)
• کتاب پنجم دینکرد: آوانویسی، ترجمه، تعلیقات، واژه‌نامه، متن پهلوی (با همکاری احمد تفضلی)
• از گذشته‌های ایران (زبان، فرهنگ، اسطوره)
• تاریخ اساطیری ایران در مجموعه «ایران»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی

ترجمه و تحقیق

• نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایرانیان (اثر آرتور کریستن‌سن، با همکاری احمد تفضلی)
• شناخت اساطیر ایران (اثر جان هینلز، با همکاری احمد تفضلی)
• ارداویراف‌نامه (ارداویرازنامه): حرف‌نویسی، آوانویسی، ترجمه متن پهلوی، واژه‌نامه (اثر فیلیپ ژینیو)
• یادگار زریران: متنی حماسی از دوران کهن
• ایران باستان (اثر ماریان موله)
• کتیبه‌های هخامنشی (اثر پیر لوکوک، با همکاری نازیلا خلخالی)
• تاریخ ادبیات فارسی (اثر ماريا ماتسوخ، با همکاری احمدرضا قائم‌مقامی)
• اوستا کتاب مقدس پارسیان (با همکاری کارل فریدریش گلدنر)
• لشکرکشی اسکندر به ایران (اثر فلاویوس آریانوس، با نظارت ژاله آموزگار)

تصحیح و ویراستاری

• تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام (اثر احمد تفضلی)
• مقالات احمد تفضلی
• مینوی خرد (اثر احمد تفضلی)
• سوتکرنسک و ورشت مانسرنسک از دینکرد 9 (اثر احمد تفضلی)
• پزشکی به روایت کتاب سوم دینکرد (اثر نرجس‌بانو صبوری)
• واژگان آذری و فارسی در زبان مردم تبریز (اثر یحیی ذکاء، با نظارت ژاله آموزگار)

همکاری در تألیف

• دائرةالمعارف زن ایرانی
• خلیج فارس، فرهنگ و تمدن (مجموعه مقالات)
• شناخت هويت زن ايرانی در گستره پيش تاريخ و تاريخ
• جنبش علمی و فرهنگی ايران در سده ششم ميلادی

مقالات در دانشنامه ایرانیکا

• Bahrâm-Paždu
• Čangranhača Nâma
• Anushiravna b. Marzban Ravari
• Congratulation (pers. Tabrik, šâd- bâš)
• Cooking in Pahlavi literature
• Borj- Nāma
• Purdāvud, Ebrāhim

مقالات بین‌المللی

• La magie de la parole dans la mythologie iranienne (Logman, 2003-2004)
• Paymān, the spirit of wisdom [mēnōg xrad] (Essay in Memory of Ahmad Tafazzoli, 2004)
• Le cinquième livre du Denkard (با همکاری احمد تفضلی)

مقالات فارسی (برگزیده)

• ادبیات زردشتی به زبان فارسی
• گوشه‌ای از اساطیر ایران باستان
• درباره میراث مزدیسنی در فلسفه ایرانی
• تأثیر آیین زردشت بر ادیان قدیم
• زن در خانواده ایران باستان
• چرخش ویژگی‌های قهرمانان در شاهنامه
• دو ارداویراف‌نامه
• سنگ‌نوشته‌های پارس هخامنشی
• نوروز در نوروزنامه
• جادوی سخن در اساطیر ایران
• سنت شفاهی در ایران باستان
• خط در اسطوره‌ها
• فرهنگ و تمدن
• خردورزی در آیین زردشت
• زبان شیرین فارسی
• جلوه‌های زن در تاریخ زندگی زردشت
• تخت‌جمشید تنها محل برگزاری نوروز نبود
• پزشکی در فرهنگ ایران باستان
• خویشکاری فردوسی
• یونانیان و بربرها
• دریای پارس از دیرباز
• جم
• زند و پازند
• پهلوی، زبان و ادبیات
• کهن‌ترین اثر مکتوب فارسی میانه
• گزارشی از پازند
• درباره واژه‌نامه مینوی خرد
• هنر خواليگری در فرهنگ كهن ایرانی
• ایزدانی كه با سال نو به زمين بازمی‌گردند
• تكوین عالم و پایان جهان، به روایت بخشی از كتاب دینکرد
• کتیبه‌ای از دوره اردشیر ساسانی؟
• نیایش و نیروی جادویی آن

راهنمایی علمی

• راهنمایی، مشاوره و داوری رساله‌های دکتری و پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران
• راهنمایی، مشاوره و داوری رساله‌های دکتری و پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
• راهنمایی، مشاوره و داوری رساله‌های دکتری و پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات
• راهنمایی، مشاوره و داوری رساله‌های دکتری و پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد در دانشگاه لیون

منابع مقاله

• پایگاه دانشگاه تهران
• فرهنگستان زبان و ادب فارسی
• خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا)
• پایگاه راسخون
• بنیاد میراث پاسارگاد
• خبرگزاری دانشجو

پیوند به بیرون

• مقالات ژاله آموزگار در پایگاه مجلات تخصصی نور(نورمگز)

• فیلم مستند حکایت دل ؛ آموزگار سخن در اساطیر ایران از شبکه مستند جمهوری اسلامی ایران

وابسته‌ها

تاریخ اساطیری ایران

اسطوره زندگی زردشت

زبان پهلوی: ادبیات و دستور آن

یادگار زریران: متنی حماسی از دوران کهن

اسطوره زندگی زردشت

زبان، فرهنگ و اسطوره (مجموعه مقالات)

تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام

مینوی خرد

مقالات احمد تفضلی

تاریخ ایران باستان

ارداويراف نامه (ارداويرازنامه)

تاریخ ادبیات فارسی

ایران باستان

شناخت اساطیر ایران

نمونه‌های نخستين انسان و نخستين شهريار در تاريخ افسانه‌ای ايرانيان