کهربای عشق: عرفان و تصوف در آینه آثار فیض کاشانی

کهربای عشق: عرفان و تصوف در آیینۀ آثار فیض کاشانی
پدیدآوران	چناری، علی اکبر (نویسنده)
ناشر	بنیاد پژوهش‌های اسلامی
مکان نشر	مشهد
سال نشر	1392
چاپ	اول
شابک	‎978-964-971-607-7
موضوع	فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، ۱۰۰۶-۱۰۹۱ق - نقد و تفسیر - عرفان و تصوف
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BBR ١١٢٨ / ٥ / ٧ الف ٩

کهربای عشق: عرفان و تصوف در آیینۀ آثار فیض کاشانی تألیف علی اکبر چناری (متولد 1363ش)؛ پژوهشگر حوزۀ عرفان و تصوف؛ این کتاب به بررسی مبسوط عرفان و تصوف در آثار ملا محسن فیض کاشانی می‌پردازد و ضمن تحلیل آرای عرفانی وی، به مقایسه‌ای میان دیدگاه‌های فیض و غزالی دست می‌زند.

ساختار

این کتاب در چهار بخش و چندین فصل تنظیم شده است.

گزارش کتاب

کتاب «کهربای عشق: عرفان و تصوف در آیینۀ آثار فیض کاشانی» اثر علی اکبر چناری، پژوهشی جامع در مورد جنبه‌های عرفانی و تصوف در آثار ملا محسن فیض کاشانی، عالم برجستۀ دورۀ صفوی است. این کتاب ضمن پرداختن به شرح حال و معرفی آثار فیض در حوزۀ عرفان و تصوف، به بررسی اوضاع سیاسی، تاریخی و اجتماعی روزگار وی می‌پردازد و چگونگی رویکرد فیض به تصوف و عرفان را به طور مبسوط تحلیل می‌کند.

در بخش اول کتاب، نویسنده به زندگی‌نامه و آثار فیض کاشانی پرداخته است. در فصل اول این بخش، زندگی‌نامۀ فیض به تفصیل بررسی شده و در فصل دوم، آثار متعدد وی در شاخه‌های مختلف علوم اسلامی معرفی گردیده است. از مهم‌ترین ویژگی‌های آثار فیض می‌توان به فراوانی و تنوع آثار، هویت‌یابی از معارف اهل بیت(ع)، سطح‌بندی و مخاطب‌محوری در نگارش، و ایجاد تعامل بین شاخه‌های علوم اسلامی اشاره کرد.

بخش دوم کتاب به بررسی اوضاع سیاسی، تاریخی و اجتماعی روزگار ملا محسن اختصاص دارد. در فصل اول این بخش، چگونگی برخورد شاهان صفوی با تصوف تحلیل شده و در فصل دوم، رویارویی حکما و فقها با صوفیان مورد بررسی قرار گرفته است. این تحلیل‌ها به درک بهتر فضای فکری و فرهنگی عصر فیض کمک می‌کند.

در بخش سوم، نویسنده به بررسی تصوف و عرفان در آثار فیض پرداخته است. در فصل اول این بخش، مفهوم‌شناسی تصوف و عرفان صورت گرفته و در فصل دوم، تصوف در آثار فیض به طور ویژه تحلیل شده است. نویسنده در این بخش به نمونه‌هایی از آرای عرفانی فیض در عرفان نظری و تأثیراتی که از دیگران پذیرفته اشاره کرده است. از جمله آثار مهم فیض در زمینۀ عرفان و تصوف می‌توان به «المحاکمه بین الطائفتین من المؤمنین»، «مشواق»، «الفت‌نامه»، «رفع الفتنه»، «شرح صدر»، «الکلمات الطریفه»، «الانصاف فی بیان الفرق بین الحق و الاعتساف»، «عین الیقین»، «قرة العیون فی اعز الفنون»، «الکلمات المکنونة»، «اللئالی»، «الکلمات المخزونه»، «المحجة البیضاء فی احیاء الاحیاء»، «الحقایق»، «الکلمات المضنونة»، «زاد السالک» و «سراج السالکین» اشاره کرد.

یکی از نکات برجستۀ این بخش، تحلیل رسالۀ «مشواق» است که فیض در آن به دفاع از تصوف پرداخته است. در این رساله، فیض ضمن دفاع از عرفان نظری و اشعار صوفیانه، اصطلاحات عرفانی را شرح داده و از شعرای صوفی‌مسلک در برابر اتهامات کفر و زندقه دفاع کرده است. همچنین رسالۀ «الانصاف» به عنوان مهم‌ترین رساله‌ای که فیض در آن به انتقاد از صوفیان و گروه‌های دیگر پرداخته، مورد تحلیل قرار گرفته است.

در بخش چهارم و پایانی کتاب، نویسنده به مقایسۀ آرای عرفانی فیض کاشانی با ابوحامد غزالی پرداخته است. این مقایسه با تکیه بر کتاب‌های «احیاء علوم الدین» غزالی و «المحجة البیضاء» فیض صورت پذیرفته است. در فصل اول این بخش، انگیزه‌های غزالی و فیض در نگارش این کتاب‌ها بررسی شده است. در فصل دوم، شرایط و آداب سیر و سلوک و مجاهدۀ نفس از دیدگاه این دو عارف بزرگ تحلیل گردیده و در فصل سوم، احوال و مقامات عرفانی از منظر هر دو مورد بررسی قرار گرفته است.

این کتاب با رویکردی تحلیلی-توصیفی و با استناد به منابع دست اول، تصویر جامعی از عرفان و تصوف در آثار فیض کاشانی ارائه می‌دهد و گامی مهم در جهت شناخت بهتر این بعد از شخصیت علمی این عالم بزرگ برمی‌دارد.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات