دو قرن سکوت

دو قرن سکوت
پدیدآوران	زرین‌کوب، عبدالحسین (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	سرگذشت حوادث و اوضاع تاریخی ایران در دو قرن اول اسلام از حمله اعراب تا ظهور دولت طاهریان
ناشر	اميرکبير
مکان نشر	[بی جا] - [بی جا]
سال نشر	1336ش
چاپ	2
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

دو قرن سکوت، اثر عبدالحسین زرین‌کوب (۱۳۰۱– ۱۳۷۸ش)، ادیب، مورخ، ایران‌شناس و منتقد ادبی، کتابی است در بیان حوادث و اوضاع تاریخی ایران و بررسی اتفاقات و تحولات سیاسی و اجتماعی آن در دو قرن اول اسلامی است، از حمله عرب‌ها تا ظهور دولت طاهریان.

ساختار

کتاب شامل مقدمه‌هایی درباره مؤلف و چاپ دوم، چند اعتراف از نویسنده و هشت بخش اصلی است.

سبک نگارش

یکی از ویژگی‌های اصلی نگارش این کتاب، تلاش برای تفکیک حقایق تاریخی از قصه‌ها و افسانه‌ها است. نویسنده اذعان می‌دارد که بسیاری از صفحات تاریخ گذشته در هاله‌ای از شک‌وتردید است و سعی می‌کند آنها را بررسی نموده و پاسخ دهد. همچنین، بیان تاریخ با رویکرد تحلیلی و انتقادی نسبت به وقایع، خصوصاً قیام‌ها و کشمکش‌های مهم این دوره (مانند حوادث ابومسلم، بابک، مازیار و افشین)، به چشم می‌خورد.

گزارش محتوا

فرمانروایان صحرا: این بخش به توصیف شرایط جغرافیایی و اجتماعی جزیره‌العرب پیش از اسلام می‌پردازد، از جمله فرمانروایان محلی مانند بنی لخم و پادشاهان حیره. در این فصل، داستان‌هایی درباره امیران حیره و رقابت‌های تجاری و نظامی آنان با ساسانیان و روم، همچنین قصه‌هایی از حمله حبشیان به یمن و ماجراهای سیف ذی یزن و انوشیروان آمده است.

توفان و ریگ: این فصل شامل شرح وقایع مربوط به آغاز فتوحات و سقوط حکومت ساسانی است. مطالبی در خصوص پیام پیامبر(ص) و دعوت او، آیین تازه‌ای که ظهور کرده بود و شکست سپاه ایران در برابر اعراب در نبردهایی چون قادسیه آورده شده است.

آتش خاموش: این بخش با تشریح آغاز فاجعه و مقاومت‌های محلی در برابر اعراب شروع می‌شود. نویسنده به وضعیت موالی (غیرایرانیان مسلمان)، قتل عمر و ستم‌های حجاج می‌پردازد و همچنین به ظهور موالیان ایرانی که خود را برتر از اعراب می‌دانستند، اشاره می‌کند.

زبان گمشده: این فصل بر میراث‌ فرهنگی ایران در دوره سکوت و سرنوشت زبان فارسی تمرکز دارد. به‌رغم تلاش برای خاموش‌کردن زبان ایرانی، اشاراتی به ترانه‌ها و سروده‌های پهلوی و ظهور شعرای پارسی‌گوی و نیز انتقال علوم یونانی و هندی به دست ایرانیان در این دوره وجود دارد.

درفش سیاه: این قسمت به ظهور ابومسلم خراسانی و تبلیغات عباسیان می‌پردازد. شورش‌های اولیه خراسان و نقش ابومسلم در دعوت عباسیان و تضعیف قدرت امویان شرح داده شده است.

در آن‌سوی جیحون: این بخش به حوادث و وضعیت جغرافیایی و سیاسی مناطق ماوراءالنهر می‌پردازد. وقایعی مانند فتح بخارا و سمرقند به دست اعراب، نبرد با ترکان و نقش خاندان‌های ایرانی در این منطقه. همچنین داستان‌های مربوط به قتیبه بن مسلم، اسحاق ترک و پیامبر نقاب‌دار در این ناحیه ذکر شده است.

شهر هزار و یک شب: این فصل به تأسیس بغداد به‌عنوان پایتخت جدید خلافت عباسیان و شکوه و جلال آن می‌پردازد. سقوط خاندان مقتدر برمکیان در دوران هارون‌الرشید و همچنین ماجرای علی بن عیسی و حمزه بن آذرک نیز به‌تفصیل بیان شده است. این مطالب، نفوذ و ضعف ایرانیان در دستگاه خلافت و دوری خلفا از عدالت را نشان می‌دهد.

بانگ رستاخیز: این قسمت به قیام‌های مهم ایرانیان که نشان‌دهنده احیای ایران بود، اختصاص دارد. این بخش شورش‌ها و جنبش‌های ایرانی علیه حکومت عربی در دوران مأمون و پس از آن را در بر می‌گیرد، از جمله قیام‌های بابک، مازیار، و افشین. در نهایت، با ظهور دولت طاهریان و کسب استقلال در بخشی از ایران، این دوره به پایان می‌رسد.

جنگ عقاید: در این بخش، به موضوعاتی مربوط به آیین زرتشت و مانی و مشاجرات فلسفی موجود در آن دوره، پرداخته شده است.

پایان یک شب: در این بخش همچنین به سال‌های آخر دوره سکوت و ظهور وزرای قدرتمند ایرانی که مقدمه استقلال‌های بعدی بودند، اشاره دارد.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.