آثار فتح‌الله خان شیبانی

آثار فتح الله خان شیبانی
پدیدآوران	شیبانی، فتح الله خان (نویسنده) شانظری، علیرضا (محقق)
ناشر	مرکز پژوهشی میراث مکتوب
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۳
چاپ	اول
شابک	‎978-600-203-086-3
موضوع	شعر فارسی - قرن ۱۳ ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	2
کد کنگره	PIR ۱/۵ فا٨ ش ۱۳۹۳

آثار فتح الله خان شیبانی تألیف فتح الله خان شیبانی (۱۲۴۱-۱۳۰۸ ق)، شاعر نامدار دوره قاجار، به کوشش علیرضا شانظری (متولد ۱۳۵۱ش)، محقق؛ این مجموعه دوجلدی شامل تصحیح انتقادی کلیه آثار موجود شیبانی از جمله دیوان اشعار، مقالات سه‌گانه، منظومه فتح و ظفر، زبدة الآثار، فواکه السحر و بیانات شیبانی است که با مقدمه‌ای مفصل در شرح احوال و افکار این شاعر برجسته دوره بازگشت ادبی همراه می‌باشد.

ساختار

این مجموعه دوجلدی دربرگیرنده مقدمه مصحح و هفت بخش اصلی شامل آثار منظوم و منثور فتح الله خان شیبانی است.

گزارش کتاب

کتاب «آثار فتح الله خان شیبانی» به کوشش علیرضا شانظری، نخستین تصحیح منقح و کامل از آثار ابونصر فتح الله خان شیبانی، از شاعران برجسته دوره دوم بازگشت ادبی و پیشگام نهضت مشروطه است. این مجموعه با جمع‌آوری و مقابله نسخه‌های خطی متعدد و با روش تصحیح انتقادی تدوین شده است. شیبانی که از شاعران نامدار عصر قاجاریه محسوب می‌شود، با درآمیختن مدایح با انتقادات اجتماعی و سیاسی از وضع حکومت، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ ادبیات ایران دارد.

در بخش آثار منظوم، دیوان اشعار شیبانی شامل ۴۳۵ قطعه کوتاه و بلند در قالب‌های مختلف شعری ارائه شده است. این دیوان مشتمل بر ۱۰۳ رباعی، ۴۰ قطعه، ۱۴ دوبیتی، ۳ مثنوی، دو ترجیع‌بند، یک ترکیب‌بند و یک مسمط است. قصاید شیبانی علاوه بر مدح ناصرالدین شاه و محمدشاه قاجار، شامل موضوعاتی چون مدح پیامبر اکرم (ص) و حضرت علی(ع)، ستایش خرد، عزلت و قناعت، توحید و موعظه و اندرز می‌باشد. غزل‌های وی که تعداد آنها به ۷۰ غزل می‌رسد، عمدتاً به شیوه سعدی سروده شده و گاه شباهت‌هایی با غزل‌های حافظ و مولانا دارد.

منظومه «فتح و ظفر» دیگر اثر مهم شیبانی است که شامل شصت قصیده با تخلص در مدح مظفرالدین میرزای ولیعهد می‌باشد. این منظومه که در سال ۱۳۰۲ قمری به پایان رسیده، حاوی مقدمه‌ای ارزشمند در شرح حال مؤلف است که اطلاعات مفیدی از زندگی او ارائه می‌دهد.

در بخش آثار منثور، کتاب «زبدة الآثار» اثر دیگری است که به نظم و نثر در ذکر مآثر ناصرالدین شاه و احوال وزیران و حکیمان دربار در سال ۱۳۰۱ قمری تألیف شده است. «مقالات شیبانی» یا «مقالات سه‌گانه» نیز اثری به نظم و نثر است که در سال ۱۲۷۳ قمری به نام حسام السلطنه نوشته شده و حاوی اشعاری از شاعران بزرگی چون مولوی، سعدی، فردوسی و حافظ می‌باشد.

«فواکه السحر فی بدایع الشعر» گزیده‌ای از کتاب حدائق السحر رشیدالدین وطواط است که شیبانی در سال ۱۲۶۲ قمری برای استفاده ناصرالدین شاه (در زمان ولیعهدی) تألیف کرده است. اثر پایانی این مجموعه، «بیانات شیبانی» است که به دستور ناصرالدین شاه در سال ۱۳۰۳ قمری نگاشته شده و شامل یک مقدمه، دوازده مقامه و یک خاتمه در مواعظ و حکم می‌باشد.

ویژگی بارز شعر شیبانی، مناعت طبع و بدبینی نسبت به اوضاع کشور است که شعر او را از دیگر شاعران همعصرش متمایز می‌سازد. این مجموعه با ارائه متنی منقح و کامل از آثار شیبانی، منبعی ارزشمند برای پژوهشگران ادبیات دوره قاجار به شمار می‌رود.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات