قلمرو دین و گستره شریعت

قلمرو دین و گستره شریعت
پدیدآوران	اعرافی، علیرضا (نويسنده) روحانی راد، رضا (گردآورنده)
ناشر	موسسه فرهنگی هنری اشراق و عرفان
مکان نشر	ایران - قم
سال نشر	1396ش
چاپ	1
موضوع	اسلام - بررسی و شناخت - دین پژوهی - فقه - بررسی و شناخت - اجتهاد - طریقت و شریعت
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	BP ۱۱/الف۷ق۸
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

قلمرو دین و گستره شریعت، مجموعه مباحث آیت‌الله علیرضا اعرافی (متولد 1338ش)، پژوهشگر و فقیه شیعی، با تحقیق و نگارش سید رضا روحانی ‌راد است.

این کتاب به بررسی و تبیین ابعاد و حدود دین و شریعت می‌پردازد و جامعیت اسلام در پاسخگویی به نیازهای فردی و اجتماعی انسان را مورد بحث و تحلیل قرار می‌دهد.

انگیزه نگارش

یکی از انگیزه‌های اصلی نگارش این کتاب، نیاز نظام اسلامی به پشتوانه‌های نظری قوی برای تصمیم‌گیری و اجرای صحیح بوده است. این اثر به دنبال پاسخگویی به مطالبات فزاینده و بی‌شمار جامعه بشری و شبهات و سؤالات مطرح‌شده پیرامون قلمرو و گستره دین، به‌ویژه در مقایسه با نظریه‌های غربی که نقش دین را محدود می‌کنند، است. هدف اصلی، تبیین و اثبات جامعیت و کمال دین و شریعت اسلامی در پاسخگویی به تمامی جنبه‌های زندگی انسان (سعادت دنیوی و اخروی) است.

اهمیت کتاب

1. این اثر بخشی از یک دوره پژوهش نظری جامع درباره نظام اسلامی است که به‌منظور فراهم آوردن پشتوانه تئوریک برای تحقق حداکثری دین در عرصه‌های مختلف حکومت، عدالت و جامعه نگاشته شده است.
2. کتاب با تبیین دقیق حدود و گستره دین، به تمایز صحیح آن از قلمرو علم کمک کرده و انتظارات واقعی و صحیح از دین را برای انسان‌ها مشخص می‌سازد.
3. این پژوهش، مقدمه و پیش‌نیاز اساسی برای ایجاد و توسعه نظام، جامعه و تمدن عظیم اسلامی است؛ زیرا جامعیت دین را به اثبات می‌رساند.

ساختار

کتاب در سه بخش اصلی که هرکدام شامل فصول و گفتارهایی متعدد است، تنظیم شده و در پایان نیز شامل "پیوست‌ها"، "کتابنامه" و "نمایه‌ها" است.

سبک نگارش

1. تحلیلی و استدلالی: نویسنده با رویکردی تحلیلی به بررسی مفاهیم و دیدگاه‌ها می‌پردازد و مطالب را با استدلال‌های عقلی و نقلی قوی پشتیبانی می‌کند.
2. مستندسازی جامع: تمامی مباحث با استناد گسترده به آیات قرآن، روایات معصومین و اقوال بزرگان دین و اندیشمندان مختلف اسلامی و غربی ارائه شده‌اند.
3. دقت مفهومی: در بخش‌های اولیه، به تعریف دقیق و تبیین جزیی مفاهیم کلیدی مانند "نیاز"، "انتظار"، "انسان"، "دین" و "شریعت" پرداخته شده تا از هرگونه ابهام و سوءتفاهم احتمالی جلوگیری شود.
4. روشمند و ساختارمند: کتاب از یک ساختار منطقی و منظم پیروی می‌کند که شامل طرح مسئله، بررسی مبانی نظری، طرح و نقد دیدگاه‌های مختلف (حداقلی و حداکثری) و در نهایت ارائه نظریه مختار و ادله آن است.
5. دفاعی و تبیینی: یکی از اهداف برجسته سبک نگارش، دفاع از جامعیت و کمال دین اسلام در برابر نظریه‌های محدودکننده نقش دین و تبیین گستره وسیع شریعت اسلامی در تمامی ابعاد زندگی بشر است.

گزارش محتوا

بخش اول (کلیات): این بخش با بیان مسئله اصلی کتاب آغاز می‌شود که حول محور «قلمرو و محدوده دین» و توانایی آن در پاسخگویی به نیازهای مختلف انسان در ابعاد دنیوی، اخروی، مادی، معنوی، فردی و اجتماعی می‌چرخد. سپس، به مبانی تصوری این بحث پرداخته شده و مفاهیم بنیادینی نظیر «نیاز و انتظار» (با تقسیم‌بندی به ذاتی و عرضی، صادق و کاذب)، «انسان» (از منظر مادی و معنوی و نیازهایش) و «دین» (با بررسی تعاریف لغوی و اصطلاحی و دیدگاه‌های غربی و اسلامی درباره آن) به‌دقت تبیین می‌شوند. در ادامه، مفهوم «شریعت» و پیشینه تاریخی بحث قلمرو دین در دو بستر «سنت غربی» (با اشاره به قرون وسطی، رنسانس، عصر روشنگری، قرون نوزدهم و بیستم و پیامدهای آنها مانند سکولاریسم) و «سنت اسلامی» (با بررسی چالش‌های دین با علم و دانش) مورد تحلیل قرار می‌گیرد. این بخش با اهمیت‌شناسی مسئله به پایان می‌رسد که چگونگی تعیین قلمرو دین و روشن شدن انتظارات از آن را برای ایجاد نظام اسلامی ضروری می‌داند.

بخش دوم (دیدگاه‌ها و ادله در قلمرو دین): این بخش به بررسی دو دیدگاه اصلی «حداقلی» و «حداکثری» در مورد قلمرو دین می‌پردازد. دیدگاه حداقلی که دین را به برخی نیازهای خاص انسان (مانند نیازهای روحی یا اخلاقی) محدود می‌سازد، همراه با ادله برون‌دینی (مانند تبیین نیاز بشر و تجربه عرفانی) و ادله درون‌دینی (مانند اخلاقی بودن دین یا محدود بودن وظایف انبیا) مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد. در مقابل، دیدگاه حداکثری که دین را برنامه‌ای جامع برای سعادت فردی و اجتماعی انسان می‌داند، با ادله برون‌دینی (نیاز بشر به قانون، برهان حکمت) و ادله درون‌دینی (مانند آیات و روایات مربوط به کمال، جامعیت، خاتمیت و جهان‌شمولی دین) به‌تفصیل تبیین و از آن دفاع می‌شود. در این بخش، به‌طور مفصل به استدلال‌های قرآنی و روایی برای اثبات جامعیت و کمال دین پرداخته و به شبهات مطرح‌شده پاسخ داده می‌شود.

بخش سوم (قلمرو فقه یا شریعت): این بخش به احکام و قوانین عملی دین (فقه) و گستره آن می‌پردازد. ابتدا نظریه حداقلی بودن فقه بررسی می‌شود که معتقد است فقه محدود به مسائل عبادی یا فردی است و توانایی پاسخگویی به تمامی مسائل زندگی را ندارد. سپس، نظریه حداکثری بودن فقه با تأکید بر جامعیت و شمول آن در تمامی شئون زندگی انسان مطرح شده و دلایل آن ارائه می‌گردد. در ادامه، مفهوم «اصل مولوی و ارشادی» و ملاک آن تبیین می‌شود که معیاری برای تمایز بین احکام مولوی و ارشادی است. در نهایت، به بحث «اجتهاد»، مفهوم، پیشینه، مراحل تکامل و نقش آن در استنباط احکام شریعت و پویایی فقه پرداخته می‌شود.

پیوست‌ها: این بخش، شامل توضیحات تکمیلی و تفصیلی درباره مفاهیم و موضوعات مرتبط با بحث قلمرو دین و شریعت است که شامل مواردی چون اومانیسم، سکولاریسم، فقه اقتصاد، فقه سیاست، حکومت و حاکمیت، اهداف حکومت، توحید و بندگی، اجرای عدالت اجتماعی، مبارزه با طاغوت و استکبارستیزی، تربیت اسلامی و توسعه فرهنگی، اتحاد و انسجام اسلامی، الگو‌دهی در سبک زندگی و شرایط حاکم اسلامی می‌باشد. این پیوست‌ها به غنای مباحث کتاب افزوده و ارتباط تنگاتنگ این مفاهیم را با موضوع اصلی کتاب روشن می‌سازند.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.