دیوان منوچهری دامغانی (مصحح آبادیان)

دیوان منوچهری دامغانی
پدیدآوران	منوچهری، احمد بن قوص (نویسنده) آبادیان، راضیه (محقق)
ناشر	بنیاد موقوفات دکتر افشار با همکاری نشر سخن
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۴۰۳
چاپ	اول
شابک	‎۹۷۸-۶۲۲-۴۸۸۹-۰۶-۵
موضوع	شعر فارسی -- قرن ۵ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	۱
کد کنگره	PIR 4754 /د۹ ۱/۲۲

دیوان منوچهری دامغانی تألیف احمد بن قوص منوچهری دامغانی (درگذشته ۴۳۲ق)، شاعر ایرانی سده پنجم هجری، به تصحیح و تحقیق راضیه آبادیان است. این اثر تصحیحی علمی و انتقادی از دیوان این شاعر، بر اساس کهن‌ترین دستنویس‌های موجود و با هدف ارائه متنی اصیل و به دور از تحریفات نسخه‌های متأخر انجام شده است.

ساختار

کتاب از بخش‌های مقدمه، متن اشعار (شامل قصاید، قطعات، غزلیات، مسمط‌ها، رباعیات و ابیات پراکنده)، شعرهای منسوب، تعلیقات، جدول‌ها، نمایه‌ها و منابع تشکیل شده است.

گزارش کتاب

کتاب با یک پیش‌گفتار مفصل از مصحح آغاز می‌شود که در آن به شرح‌حال مفصل منوچهری دامغانی، معرفی ممدوحان او، سبک شعری و همچنین روش تصحیح متن پرداخته شده است. مصحح در این اثر، برای نخستین بار، با بررسی نزدیک به هشتاد دستنویس، چهل و پنج نسخه را برگزیده و پس از مقابلهٔ سطربه‌سطر آن‌ها، فهرستی جامع از اشعار تهیه کرده است. مبنای این تصحیح، شش دستنویس اصلی و شش دستنویس فرعی، همراه با استفاده از ده‌ها جنگ و جنگ‌واره بوده است. هدف اصلی مصحح، حفظ صورت اصیل ابیات و کنار نهادن خوانش‌های ساده‌شده‌ای است که در نسخه‌های متأخر رخنه کرده‌اند.

در بخش متن اشعار، دیوان به ترتیب قالب‌های شعری تنظیم شده است: ابتدا قصاید، سپس قطعات و غزل‌ها، پس از آن مسمط‌ها (که از نوآوری‌های منوچهری است)، رباعی‌ها، بیت‌های پراکنده و در نهایت شعرهای منسوب به شاعر آورده شده‌اند. یکی از بخش‌های ارزشمند کتاب، «تعلیقات» است که در آن به توضیح دشواری‌های متن، معانی لغات و عبارات دشوار، شرح ابیات و همچنین اشاره به موارد اقتباس و تأثیرپذیری منوچهری از شاعران عرب و نیز تأثیر او بر شاعران پس از خود پرداخته شده است. در این بخش، اطلاعات ارزشمندی دربارهٔ اماکن، اشخاص، ممدوحان و تاریخ سرایش اشعار نیز ارائه گردیده است.

مصحح در مقدمه به تحلیل محتوایی اشعار منوچهری نیز پرداخته و به ویژگی‌های سبکی او از جمله بازتاب چشمگیر عناصر طبیعی مانند رنگ، صوت و بو، و همچنین تأثیرپذیری گسترده از ادبیات عرب اشاره کرده است. همچنین با استناد به اشعاری که حاوی اشاره‌هایی به عقاید شیعی است، و با توجه به زادگاه او (دامغان) و اقامتش در ری، که هر دو از کانون‌های فعالیت شیعیان بوده‌اند، منوچهری را «شیعی و محب شیعیان» دانسته است. کتاب با نمایه‌های مختلف (از جمله نمایهٔ اشخاص، جای‌ها، کتاب‌ها و...) و همچنین فهرست منابع به پایان می‌رسد که دسترسی پژوهشگران به محتوای کتاب را بسیار تسهیل می‌کند. این اثر به عنوان منقح‌ترین و علمی‌ترین تصحیح از دیوان منوچهری دامغانی، منبعی ضروری برای پژوهشگران حوزهٔ ادبیات فارسی به شمار می‌آید.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات