التهاني و التعازي: تفاوت میان نسخه‌ها

'''التهانی و التعازی'''، نوشته ابو منصور «باحث» محمد بن سهل بن مرزبان كرخی (درگذشته حدود 330ق) است این کتاب چهارمین اثر از مجموعه آثار او به نام «المنتهی فی الکمال» به شمار می‌آید و ابن مرزبان تهنیت‌ها و تعزیت‌هایی را از میراث ادبی عرب در آن گردآورده است. «ابراهیم بن محمد بطشان» پژوهش کتاب را انجام داده است.

ابن مرزبان از میان میراث ادبی عرب از یک سو، «شادباش‌هایی» را در باب حج، بازگشت مسافر، پیوند زناشویی، پیروزی در جنگ، زادن فرزند؛ بهبودی بیمار و عیادت مریض برگزیده است و از سوی دیگر، «تسلّی‌ِ خاطر‌هایی» را در بارۀ مرگ و میر و طلب شکیبایی‌ برای بازماندگان، به همراه گزیده‌هایی از مرثیه‌سرایی‌ها را گِرد آورده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص138-38</ref>‏

محقق می‌گوید: این کتاب (به همراه آثار دیگر این مجموعه)، ثروت ادبی فرهنگ عرب به شمار می‌آید که به شیوۀ تعلیمی (آموزشی) نوشته شده است؛ ابن مرزبان رساله‌ها و شعرهایی را در موضوع شادباش‌گویی (تهانی) و  اندوه‌کاهی و تسلیت (تعازی) گِرد آورده و از اِنشای خود نیز به آن‌ها افزوده است. او متن کتاب را در باب‌ها و فصل‌هایی دسته‌بندی نموده است که همگی، نمایانگر ذوق سلیم او است. شاید زیباترین نکتۀ کتاب این باشد که در شمار نخستین آثاری جای می‌گیرد که فنون نوشتاری و عبارت‌پردازی را به گونۀ تطبیقی و با بهره‌جُویی از نمونه‌های ادبی که نویسنده در میراث فرهنگی عرب یافته است، آموزش می‌دهد تا جایی که این اثر، سرمشقی برای تقلید و پایه‌ای برای پُختگی بیان ادیبان گشته است.<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص6-5   </ref>‏

محقق در باره مذهب ابن مرزبان نیز اشارت‌هایی داشته، می‌گوید: «اسماعیل‌پاشا بابانی» (درگذشته 1339ق) او را شیعه می‌داند. بغدادی نیز او را بر همین مذهب تعریف نموده است. او ادامه می‌دهد: من گزارشی را از او در کتاب‌های شیعی نیافتم. هرچند، اگر شیعه هم بوده است، آثارش او را شیعه‌ای «میانه‌رو» نشان می‌دهد.<ref>ر.ک: همان، ص12-11</ref>‏

پیش از ابن مرزبان و پس از او نیز، در باره «تهنیت و تسلیت» آثاری نوشته شده است که برخی از آن‌ها در دسترس و برخی دیگر گُم شده‌اند؛ آثار نویسندگانی همچون «ابوجعفر برقی»، «عبدالله قُرشی بغدادی»، «ابوعَبدالله مرزبانی»، «ابوعبدالرحمن سُلَمی»، «محمد بن حسین نیشابوری»، «ابن جوزی»، «شُمَیم حلی»، «نصرالله شیبانی»، «احمد بن محمد دُنیسَری» و «محمد بن علی شجری» از دست رفته است و آثار کسانی چون «ابوالحسن مدائنی»، «عبدالله بن مسلم دینوری»، «عبدالله قُرشی بغدادی»، «ابوالعباس مُبرّد»، «ابن عبد ربه اندلسی»، «یوسف بن عبدالله نمری»، «راغب اصفهانی»، «ابوالقاسم زمخشری»، «ابوالمعالی ابن حمدون»، «شهاب الدین نُویری»، «شهاب الدین أبشیهی» و «ابوالعباس قلقشندی» در شمار آثارِ به‌جامانده است.<ref>ر.ک: همان، ص20-17</ref>‏

نخست اینکه، اُسلوب و روش نگارشِ این کتاب با شیوۀ نگارشی که ابن مرزبان در مجموعۀ «المنتهی فی الکمال» دارد، همخوان است. نام‌های راویان و استادان او و نصوص نثری و شعری کتاب نیز بر این همخوانی گواهی می‌دهد. همچنین، نص کتاب نشان می‌دهد که «التهانی و التعازی» بخشی از کتاب‌های دیگر نیست، بلکه اثری مستقل است که آشکارا شیوۀ نگارش او در آن نمودار است. دوم اینکه، فقط نسخه‌ای که در کتابخانه آمبروزیانا در رُم (ایتالیا) است، این کتاب را به ابن مرزبان نسبت می‌دهد. البته، عنوان کتاب در دو نسخۀ خطی کتابخانه چستربی ثبت شده است و «فهرستِ» ابن ندیم، «وافیِ» صفدی، «هدیّة العارفینِ» بغدادی و نیز کحاله در «مُعجم المؤلفین» و سزگین در «تاریخ تراث عربی» نیز به این انتساب گواهی می‌دهند. در این میان، نسخۀ ولیّ‌الدین «التهانی و التعازی» را به ثعالبی نسبت می‌دهد. این انتساب با توجه به قرینه‌های پیشین مردود است.<ref>ر.ک: همان، ص21-20</ref>‏

محقق برای پژوهش این اثر، از نسخه‌هایی که در کتابخانه‌های «ولیّ‌الدین» استانبول، «چستربی» دوبلین و «آمبروزیانا»یِ میلان دیده، بهره جسته است. او به ویرایش واژه‌ها، تخریج آیه‌ها، حدیث‌ها، سخن صحابه، ثبت نشانی مصدرها، منبع‌یابی برای اشعار، درج معنای مناسب واژه‌ها به ویژه از «لسان العرب»ِ ابن منظور، یافتن منابع اقوال کسانی که ابن مرزبان به آن‌ها اشاره نموده است، معرفی کوتاهِ برخی از اعلامی که شُهره نیستند، پرداخته است و در پایان فهرستی از آیه‌ها، حدیث‌ها، اعلام، شعر و نیز منابعی که محقق در پژوهش خود از آن‌ها بهره جسته، تهیه نموده است.<ref>ر.ک: همان، ص25-22</ref>‏

 

[[رده:مقالات بازبینی نشده2]]