الحاشیة علی استصحاب القوانین

‏الحاشیة علی استصحاب القوانین

نام کتاب	‏الحاشیة علی استصحاب القوانین
نام های دیگر کتاب	قوانین الاصول. برگزیده. شرح متن قوانین الاصول
پدیدآورندگان	لجنه التحقیق تراث الشیخ الاعظم (اعداد) میرزای قمی، ابو القاسم بن محمد حسن (نويسنده) انصاری، مرتضی بن محمدامین (شارح)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏159‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏9‎‏ ‎‏ق‎‏9022‎‏ ‎‏1388*
موضوع	استصحاب اصول فقه شیعه اصول فقه شیعه - قرن 13ق. میرزای قمی، ابو القاسم بن محمد حسین، 1151 - 1231ق. قوانین الاصول - نقد و تفسیر
ناشر	المؤتمر العالمي بمناسبة الذکری المئوية الثانية لميلاد الشيخ الأعظم الأنصاري، الأمانة العامة
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1415 هـ.ق
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE2721AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

«حاشيه على استصحاب القوانين» از اولين تاليفات شيخ اعظم مرتضى انصارى تسترى (متوفاى 1281ق) است. كتاب به اصطلاح شرح بالقول (قوله... اقول) است.تاريخ دقيق تأليف كتاب مشخص نيست اما احتمالا بين سالهاى 1235 تا1245ق بوده است.

ساختار

كتاب بر اساس مطالب قوانين تقسيم‌بندى و از چهار يا پنج بخش تشكيل شده است.

مطالب كتاب داراى تعقيد و پيچيدگى خاصى مى‌باشد و با بحث استصحاب در رسائل شيخ اعظم كه به صورت منظم و كاملترى ارائه شده است تفاوت بسيار دارد كه اين نشان از جوانى شيخ اعظم در زمان نگارش اين كتاب دارد.

گزارش محتوا

بنابر آنچه آية اللّه شيخ احمد انصارى نوه شيخ اعظم بيان كرده است كتاب به خط شيخ اعظم قدس‌سره بوده اما داراى نواقصى بوده است كه بعدها هم ناشرين آن نتوانسته‌اند آن را كامل كنند.

بعد از ادله استصحاب، در قوانين الأصول سه تنبيه ذكر شده است كه از صفحه 303 تا صفحه 316 ادامه دارد ولى در حاشيه بر قوانين، شرح و حاشيه‌اى از شيخ اعظم بر اين قسمت قوانين ديده نمى‌شود.

ويژگى كتاب تتبع وسيع مؤلف و احاطه كامل بر نظريات بزرگان اصولى مى‌باشد و مباحث استصحاب از نظر قدما و اخبارى‌ها و محققين معاصر در آن ذكر شده است. به عنوان نمونه در بحث حجيت استصحاب به‌وسيله اخبار مستفيضه نظريات محقق خوانسارى، شيخ بهائى، شهيد اول و مرحوم سبزوارى را بطور كامل مطرح و مورد بررسى قرار مى‌دهد.

از ديگر خصوصيات كتاب توجه مؤلف به مسائل مورد نياز و اساسى طرح شده در مباحث كتاب مى‌باشد. مثلا در بحث استصحاب حكم وضعى پس از بيان چهار احتمال در كلام فاضل تونى در وافيه و ترجيح احتمال دوم چنين مى‌گويد: فليست عبارته متن حديث حتى يجب الاهتمام في فهم مراده منها.(صفحه 41)

ويژگى ديگر كتاب طرح مباحث فرضى در كتاب مى‌باشد تا ذهن خواننده توانايى بيشترى در درك مسائل اصولى پيدا كند به عنوان نمونه: ثم إن هذا المثال مثال فرضي فلا يناقش فيه، بأنّه ليس في الفقه من هذا عين و لا أثر.(صفحه 43)

از نكات مهم ديگر برخورد محترمانه شيخ با بزرگان علم اصول مخصوصا صاحب قوانين مى‌باشد. مؤلف اگر چه به نقد و بررسى نظريات صاحب قوانين مى‌پردازد امّا در اكثر موارد سعى در توجيه نظريات ايشان داشته و در صورت امكان كلام او را حمل بر صحت مى‌كند. در تعبير از ساير بزرگان نيز با احترام از آنان نام مى‌برد مثلا از وحيد بهبهانى (ره) اينگونه ياد مى‌كند: ما أحسن ما قاله رئيس المجتهدين العلامة البهبهاني.(صفحه 140)

از خصوصيات با ارزش كتاب دقت نظر محققين و مصححين كتاب مى‌باشد كه با توجه به مباحث كتاب و قرائن ديگر اگر صفحاتى از كتاب افتاده باشد يا كامل نباشد در حواشى كتاب تذكر مى‌دهند.(صفحه 221)

كتاب مملو از نظريات جديد و ابتكارات شيخ اعظم مى‌باشد كه در اين مختصر نمى‌گنجد بنابراين به ذكر بعضى از آنان بسنده مى‌كنيم:

از جمله ابتكارات شيخ اعظم بيان انواع استصحاب به صورتى مبسوط و مفصل است كه در كتابهاى اصولى قبل از ايشان ديده نمى‌شود. به عنوان نمونه در بحث تقسيمات استصحاب منشأ تكثر اقسام استصحاب را به اعتبار مستصحب يا اعتبار شك ذكر مى‌كنند و مستصحب را يا حكم شرعى و يا متعلّق حكم شرعى مى‌دانند و حكم شرعى را يا حكم تكليفى و يا وضعى و همينطور منشأ شك را يا شك در بقاى حالت سابقه و يا شك در مقتضى و يا شك در رافع مى‌دانند.(صفحه 45)

از طرفى استصحاب را به نظر مدرك ثبوت حكم سابق به استصحاب حال عقل و شرع تقسيم كرده و استصحاب حال شرع را نيز به استصحاب حال اجماع و غير اجماع تقسيم مى‌كنند.(صفحه 48)

بيان علت تقدم استصحاب موضوعى بر استصحاب حكمى به اينكه شك در حكم، مسبب از شك در موضوع است و استصحاب در موضوع برطرف كننده استصحاب در حكم مى‌باشد، از ديگر ابتكارات شيخ اعظم است.(صفحه 52)

شيخ انصارى نظريه صاحب قوانين را مبنى بر اينكه استصحاب بقاء تمام نيست مگر به اعتبار استصحاب عدم مزيل با طرح احتمالات رد نموده، نظريه جديدى را بيان مى‌نمايد.(صفحه 53 تا 55)

در بحث اقسام استصحاب نيز با بيان تفصيلى احتمالات مختلف در استصحاب حكم شرعى و نظريات محدث استرآبادى در فوائد المدنيّة و محقق سبزوارى در ذخيرة المعاد و محقق خوانسارى در مشارق الشموس يكى از دقيق‌ترين مباحث اصولى را مطرح مى‌نمايد.

يكى ديگر از مباحث مفيد مبحث حجيت ظن مى‌باشد كه مؤلف در ابتدا اصل اولى را عدم حجيت ظن و حرمت عمل به آن مى‌داند و آيات و روايات را نيز در اين مورد بيان مى‌كند امّا به دليل اجماع در نهايت عمل به ظواهر را مى‌پذيرد.(صفحه 134)

وضعيت كتاب

كتاب موجود در سال 1415ق به مناسبت دويستمين سالگرد تولد شيخ اعظم بوسيله مؤتمر العالمى منتشر شده است.در پاورقى كتاب اختلاف نسخ، آدرس مطالب و برخى توضيحات لازم ذكر است. در انتهاى اثر نيز فهرست مصادر تحقيق آمده است.

پیوندها

مطالعه کتاب ‏الحاشیة علی استصحاب القوانین در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور