الوساطة بين المتنبي و خصومه

الوساطة بين المتنبي و خصومه
پدیدآوران	جرجا‌نی‌، علی‌ بن‌ عبدالعزیز (نويسنده) ابراهیم، محمد ابوالفضل (محقق) بجاوی، علی محمد (محقق)
ناشر	المکتبة العصرية
مکان نشر	لبنان - بیروت ** لبنان - صیدا
سال نشر	1427ق - 2006م
چاپ	1
شابک	‎9953-34-496-5
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	ج4و5 3988 PJA
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

الوساطة بين المتنبي وخصومه اثر ابوالحسن علی بن عبدالعزیز جرجانی (متوفی 366 یا 396ق) کتابی است در داوری میان متبنی و مخالفین و منتقدین اشعار وی و بررسی اصول و قواعد ادبیات شعر عرب.

اثر حاضر، مشهورترین تألیف به‌جامانده از جرجانی است‌. در قرن چهارم که نقد و ارزیابی اشعار بزرگان رونق گرفته بود، ادیبان آرای مختلفی درباره متنبی و جایگاه شعر او ابراز می‌کردند. در این میان‌، صاحب ‌بن عباد کتاب «الکشف عن مساوی المتنبی» را نوشت تا اشعار وی را ضعیف جلوه دهد. پس از آن جرجانی، برای داوری میان طرف‌داران و منتقدان اشعار متنبی‌، کتاب حاضر را تألیف کرد که بسیار موردتوجه قرار گرفت. دانش و توانایی او را در تألیف این کتاب تحسین کرده‌اند. البته برخلاف آنچه در نگاه اول از نام کتاب به ذهن تبادر می‌کند، «الوساطة» تنها مختص به بررسی شعر متنبی نیست‌، بلکه در این کتاب، اصول و قواعد ادب آن دوره مطرح و اشعار شاعران قدیم و جدید نقد و بررسی شده است‌.

ثعالبی (350-429ق) در «اليتيمة» و حاجی خلیفه (1017-1067ق) در «کشف الظنون»، از این کتاب نام برده و به بیان محسنات و ویژگی‌های آن پرداخته‌اند که این موضوع، اهمیت زیادی در اشاره به ارزش کتاب دارد.

این کتاب، نمایانگر خاستگاه‌های ادبی شناخته شده در دوران جرجانی بوده و تحلیلی نسبتا جامع از شعر شاعران قدیم و معاصرین وی، اراده نموده و درعین‌حال، بسیاری از محاسن و معایب آنها را ذکر کرده و پیچیدگی و ابهام موجود در آنها را توضیح و تشریح نموده و اخذ و سرقات شعری و یا استعاره خوب و بد در آنها را نشان داده است. همچنین در این کتاب، به بررسی پیرامون تأثیر محیط زندگی و اجتماعی بر شعر شاعران، از جمله تأثیر بادیه‌نشینی و آنچه از نظر سختی و مشقت در زندگی در طبیعت ایجاد می‌شود و نیز تأثیر تمدن و شهرنشینی و آنچه از نظر لطافت و آسانی از آن ناشی می‌شود، پرداخته شده است. در کنار امور مذکور، نظرات و دیدگاه‌های مخالفان و موافقان شعر متنبی و معانی اقتباسی و یا ابداعی موجود در اشعار وی نیز موردبحث و بررسی قرار گرفته است.

غلط‌های شاعران، تکلفات موجود در شعر ابو تمام شاعر و تفاوت اشعار وی با دیگران، وجه تمایز اشعار ابو نواس با سایر شعرا و ویژگی‌های شعر متنبی، از جمله موضوعات جالب و خواندنی کتاب است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. اسفندیاری، اسکندر، دانشنامه جهان اسلام، جلد 13، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، چاپ اول، 1388.