الألفاظ الكتابية

الألفاظ الكتابية
پدیدآوران	همدانی‌، عبدالرحمن‌ بن‌ عیسی‌ (نويسنده) یعقوب، امیل (محقق)
ناشر	دار الکتب العلمية
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1411ق - 1991م
چاپ	1
موضوع	زبان عربی - مترادفها و متضادها - زبان عربی - اصطلاحها و تعبیرها - زبان عربی - واژه نامه‎‌‌ها
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	7الف8هـ 6190 PJ
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

الألفاظ الكتابية، نوشته عبدالرحمن بن عیسی بن حماد همدانی (متوفای 320 یا 327ق)، از پیشوایان لغت و نحو عرب‏، است. این اثر توسط امیل بدیع یعقوب، تحقیق شده است.

نوشتار حاضر، کتابى است به زبان عربى درباره مشترکات معنایى الفاظ و عبارات.‏ در حقیقت، این کتاب که به «كتاب الكلام» نیز شهرت دارد، هرچند موجز است، از حیث محتوا بسیار غنى و پرفایده است. ابن ندیم از این کتاب با نام «الألفاظ» یاد کرده است. گفته شده که این کتاب پس از اظهار نظر صاحب بن عبّاد، به «الألفاظ الكتابية» معروف شده است.

مؤلف در مقدمه کوتاه خود، در بیان سبب تألیف این کتاب، بر این معنى تأکید دارد که نگارش دیوانى و سبک کاتب باید از تنوع الفاظ برخوردار باشد و تألیف او مى‏تواند، با ذکر مصادیق الفاظ مشترک المعانى، در این راه مفید افتد. وى کتابت را از والاترین و ارزشمندترین و ریشه‏‌دارترین صناعات و مایه شرف انسان مى‌‏شمارد؛ هرچند مردم از دانش لازم براى استفاده از این صناعت بهره‌‏مند نیستند و او اقدام به این تألیف کرده تا متنى متین در این باب در دسترس آنان بگذارد.

مؤلف درباره روش خود در تدوین ابواب، شرح داده که از همه طبقات، انواع الفاظ نویسندگان و کاتبان رسائل و دیوان‌ها را فراهم آورده و در این راه به شیوه اهل خطابه توجه و از مذاهب ارباب تکلف پرهیز داشته است.

کتاب، شامل سیصدوشصت‌وچهار باب است. نویسنده در هر باب الفاظ و عبارات مشترک المعنى مصطلح در آن باب را گرد آورده و به‌مناسبت، شواهدى شعرى از سخنوران فصیح و بلیغ عربی‌گو افزوده است.

این کتاب، به جهت محتوای ارزشمند، سبک و نظم و ترتیب آن مورد ستایش برخی از عالمان قرار گرفته است. همچنین به جهت اهمیتی که از آن برخوردار بوده، مورد توجه برخی از شارحان و مصححان عصر مؤلف و بعد از آن واقع شده است. حسین بن احمد، معروف به ابن خالویه (متوفای 370ق)، آن را تصحیح کرده و مطالب و تعلیقاتی را بر آن افزوده؛ همچنان‌که ابن انباری (متوفای 577ق) نیز به تصحیح آن اقدام نموده است. محمد بن احمد، معروف به عمیدی و مهدی خوافی از عالمان قرن پنجم هجری نیز به شرح آن پرداخته‌اند.

محقق، علاوه بر نوشتن مقدمه‌ای مختصر در توضیح اثر و تنظیم فهرست فنی از محتوای آن در پایان کتاب، به آدرس‌دهی آیات و استخراج و مستندسازی اشعار در پاورقی پرداخته است. وی همچنین توضیحاتی را پیرامون اعلام و شخصیت‌های ذکرشده و کلمات و عبارات دشوار داده است.

منابع مقاله

1. تقدیم.
2. سمیعی، احمد، «فرهنگ آثار ایرانى – اسلامى: معرفى آثار مکتوب از روزگار کهن تا عصر حاضر»، تهران، سروش، 1385ش، چاپ اول.
3. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، «الفهرست»، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا، چاپ اول.
4. ابوالحسنی، رحیم، «عالمان شیعه»، قم، انتشارات شیعه‌شناسی، 1388ش.