بحر الفضايل في منافع الافاضل

بحر الفضایل فی منافع الافاضل
پدیدآوران	بدر خزانه‌ای بکری بلخی، محمد بن قوام بن رستم (نویسنده) محدث، میرهاشم (مصحح)
ناشر	بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۲
چاپ	۱
موضوع	فارسی -- واژه‌نامه‌ها -- فارسی -- اصطلاحات و تعبیرها -- واژه‌نامه‌ها
زبان	فارسی
تعداد جلد	۱
کد کنگره	PIR ۲۹۵۲ /ب۳ب۴ ۱۳۹۲

بحر الفضایل فی منافع الافاضل تألیف افضل‌الدین محمد بن قوام بن رستم بدر خزانه‌ای بکری بلخی (قرن ۸ق)، ادیب و لغوی؛ تصحیح میرهاشم محدث (متولد ۱۳۳۱ش)، مصحح؛ فرهنگ فارسی به فارسی ارزشمندی است که در سال ۷۹۵ هجری قمری تألیف شده و از جمله آثار کمترشناخته‌شده در حوزه لغت‌نامه‌نویسی فارسی محسوب می‌شود.

ساختار

کتاب در دو بخش اصلی تنظیم شده است: بخش اول در ۲۸ باب بر اساس ترتیب حروف الفبا و بخش دوم در چهار باب و ۳۶ فصل شامل اصطلاحات و واژه‌های تخصصی.

گزارش کتاب

کتاب «بحر الفضایل فی منافع الافاضل» اثر افضل‌الدین محمد بن قوام بن رستم بدر خزانه‌ای بکری بلخی، از فرهنگ‌های فارسی به فارسی ارزشمند اما کمترشناخته‌شده قرن هشتم هجری است. این فرهنگ که در سال ۷۹۵ هجری قمری تألیف شده، با وجود قدمت تاریخی، تأثیر چندانی بر فرهنگ‌های پس از خود نداشته و در منابع کتاب‌شناختی نیز کمتر معرفی شده است.

مؤلف این اثر، که شارح مخزن الاسرار نظامی و اسکندرنامه نظامی نیز بوده، در تألیف این فرهنگ از دو منبع اصلی بهره برده است: فرهنگ‌نامه اسدی طوسی و مقامات حریری. این موضوع نشان از آشنایی عمیق مؤلف با سنت لغت‌نویسی فارسی و عربی دارد.

ساختار کتاب در دو بخش اصلی سازماندهی شده است. بخش اول شامل ۲۸ باب است که هر باب به یکی از حروف الفبا اختصاص یافته و واژه‌ها به ترتیب حروف آغازین آنها تنظیم شده‌اند. بخش دوم که در چهار باب و ۳۶ فصل تدوین شده، به ارائه اصطلاحات و واژه‌های تخصصی در حوزه‌های مختلف می‌پردازد.

برای تصحیح این اثر، مصحح از پنج نسخه خطی معتبر استفاده کرده است که قدیمی‌ترین آنها نسخه شماره ۵۲۲۸ کتابخانه مجلس شورای اسلامی است که در سال ۱۰۴۱ هجری قمری کتابت شده است. این نسخه به خط نستعلیق و توسط عبدالقادر عرف ملامیران بن ملا عبدالرحمة تحریر شده است. دیگر نسخ مورد استفاده شامل نسخه‌های کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، مؤسسه لغت‌نامه دهخدا و موزه ملی ایران بوده‌اند.

یکی از ویژگی‌های مهم این تصحیح، مقابله تک‌تک مدخل‌ها با لغت‌نامه دهخدا است. در مواردی که مدخلی در لغت‌نامه دهخدا وجود نداشته یا معنای متفاوتی ارائه شده، در پاورقی به آن اشاره شده است. این رویکرد، ارزش پژوهشی اثر را برای محققان زبان و ادبیات فارسی دوچندان کرده است.

این فرهنگ با وجود اینکه در دوران اوج لغت‌نویسی فارسی تألیف شده، به دلایل نامعلومی کمتر مورد توجه قرار گرفته و تنها شش نسخه خطی از آن شناسایی شده است. اثر حاضر با ۵۶۷ صفحه متن اصلی و ۳۲ صفحه مقدمه و توضیحات، به عنوان جلد ۱۸۲ از انتشارات دکتر محمود افشار و جلد ۴۵ از مجموعه «گنجینه قلمرو زبان فارسی و ادبیات دری» منتشر شده است.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات