الأمثال و الحكم

الأمثال و الحكم
پدیدآوران	ماوردی، علی بن محمد (نويسنده) احمد، فواد عبد المنعم (محقق)
ناشر	دار الوطن للنشر
مکان نشر	عربستان - ریاض
سال نشر	1420ق - 1999م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	م2الف8 2252 PJA
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

الأمثال والحکم اثر علی بن محمد ماوردی (364- 450ق)، کتابی است در ضرب‌المثل‌ها و سخنان پندآموز و حکمت آمیز معروف عرب.

اهمیت ضرب‌المثل‌ها و حکمت‌ها در این است که وسیله آموزشی بسیار خوب و ارزشمندی هستند، زیرا حاوی تذکر و موعظه و ترغیب و هشدار بوده و تصویرسازی معانی و تصور از افراد و اشیاء به وسیله آنها، به دلیل تکیه ذهن بر حواس موجود، بهتر و آسان‌تر صورت می‌گیرد و از این‌روست که گفته شده است: «مثل‌ها بهترین کمک برای بیان و فهم مطالب هستند». توجه به این موضوع، اهمیت و ارزش اثر حاضر را روشن می‌سازد.

بیشتر منابع کهن، این کتاب را در میان آثار ماوردی ذکر نکرده و صرفا به این نکته اشاره نموده‌اند که او کتاب‌های زیادی نوشته و صاحب تصانیف فراوانی است. با این حال، انتساب این کتاب به ماوردی، جای تردید ندارد. از جمله اموری که مؤید این امر است، آن است که بیشتر ضرب‌المثل و حکمت‌های موجود در این کتاب، توسط ماوردی در سایر کتاب‌های او، مانند «أدب الدنيا والدين»، «قوانين الوزارة»، «تسهيل النظر»، «درر السلوک في سياسة الملوک» مورد استفاده قرار گرفته است.

یکی از مهمترین ویژگی‌های کتاب، منابع و مصادری است که نویسنده در نگارش مطالب خود، از آنها استفاده کرده است. ماوردی به مصادر و منابع مورد استفاده خود، اشاره‌ای نداشته، اما با بررسی‌های صورت گرفته در کتاب و تتبع مطالب آن، می‌توان دریافت که وی از آثار معروف و مهمی همچون: «جمهرة الأمثال» ابوهلال عسکری، «الدرة الفاخرة في الأمثال السائرة» حمزه ابن حسن اصفهانی (متوفی 351ق)، «الفرائد والقلائد» ابوالحسن اهوازی (متوفی حدود 331ق) استفاده بسیاری کرده و به دیوان‌های ادبیات و لغاتی چون «البيان والتبيين» جاحظ، «الکامل في الأدب واللغة» مبرد، «عيون الأخبار» ابن قتیبه و آثار ابوعمرو علاء در لغت و ادبیات، نظر داشته و در موارد بسیاری، به آن استناد کرده است.

به نظر می‌رسد این کتاب، از نخستین آثاری است که ماوردی اقدام به نگارش آن نموده است، زیرا در آن، بیشتر به جمع‌آوری و گزینش مطالب پرداخته است نه بر خلق و نوآوری.

کتاب با مقدمه مفصلی از محقق در معرفی اثر و نویسنده آن آغاز و مطالب در ده فصل، تنظیم شده است. ماوردی در مقدمه خود اشاره کرده است که هر فصل، متضمن سی حدیث، سی فصل از حکمت و سی بیت شعر است، در حالی که در تمام فصول، به این امر پایبند نبوده است. به عنوان مثال، تعداد احادیث فصل سوم، 29 حدیث بوده، در حالی که تعداد آنها در فصل چهارم، 31 عدد می‌باشد و یا تعداد ابیات شعری موجود در فصل دوم، هفتم و دهم، 29 بیت است ولی در فصل چهارم، 31 بیت شعر آمده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که ماوردی به برخی از احادیث ضعیف نیز استناد نموده است کتاب وی دربردارنده آداب دین و دنیا است و با تشویق به کسب صفات نیکو و دوری از صفات مذموم به عوامل اصلاح فرد و جامعه با ذکر احادیث و حکمت‌های عرب و فارس و روم اشاره دارد.

از جمله امثال و حکم مذکور در کتاب، عبارتند از: «من فعل الخیر فبنفسه بدا، ومن فعل الشر فعلی نفسه جنی» (هرکه کار نیک کند، به سود خود کرده است و هرکه کار بد کند، به زیان خود کرده است).

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.