گونه‌شناسی نثر فارسی در عصر قاجار: تفاوت میان نسخه‌ها

در تاریخ ایران، عصر قاجار به تعبیری دوران گذار از جامعه ای سنتی به سمت‌وسوی جامعه‌ای مدرن به شمار می‌آید و تحولات گسترده‌ای در ابعاد سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ادبی در این دوران پدید آمده است. یکی از مهم‌ترین تفاوت‌هایی که می‌توان میان ادبیات عصر قاجار و دوره‌های پیش از آن برشمرد، توجه ویژه به نثرنویسی در حوزه‌های مختلف و پیدایی گونه‌های تازه در این عرصه است. با توجه به اینکه سنت ادبی ما بر اساس شعر شکل گرفته است، این رویکرد تازه از اهمیت فراوانی برخوردار است و لازم است ابعاد گوناگون آن هرچه بیشتر، مورد مطالعه قرار گیرد. این کتاب به بررسی گونه‌های نثر فارسی در عصر قاجار اختصاص دارد و تا حد امکان، جوانب مختلف این گونه‌ها بررسی شده است. در گزینش نمونه‌ها کوشیده شده مطالبی انتخاب شود که نشانگر ویژگی‌های نثر آن گونۀ ادبی و همچنین دارای اهمیت محتوایی باشد و خواننده با مطالعۀ آنها، نسبت به وضعیت سیاسی و فرهنگی و اجتماعی آن دوران آگاهی بیشتری به دست آورد.

یکی از گونه‌های نثرنویسی که در دورۀ قاجار رونق بسیار یافت، نوشتن رساله‌ها و کتاب‌هایی در زمینۀ مسائل سیاسی و اجتماعی است. انتشار اینگونه آثار در دوران قاجار، واکنش‌های گوناگونی را پدید آورد و در بیشتر موارد با برخورد خشن حاکمان روبرو شد و به تبعید، حبس یا قتل نویسنده منجر شد که برای نمونه می‌توان به سرنوشت سیدجمال‌الدین اسدآبادی، مستشارالدوله یا میرزاآقاخان کرمانی اشاره کرد. در فصل هشتم به معرفی تعدادی از مهم‌ترین رسائل سیاسی ـ اجتماعی عصر قاجار پرداخته شده است.