دائرةالمعارف الحسينية؛ ديوان القرن السابع الهجري

دائرة المعارف الحسینیة
پدیدآوران	کرباسی، محمد صادق (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	دیوان القرن السابع الهجری 29
ناشر	المرکز الحسيني للدراسات
مکان نشر	انگلیس - لندن
سال نشر	1421ق
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	ش.12 /ک4د2 ۴۱/۷۵ BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

دائرة المعارف الحسينية؛ ديوان القرن السابع الهجري، از آثار نویسنده و امامت‌پژوه معاصر عراقی، محمّدصادق کرباسی (متولد کربلا ۱۳۲۶ش)، به جمع‌آوری و توثیق و توضیح لغوی و ادبی مجموعه اشعار دوران کهن می‌پردازد که در قرن هفتم هجری قمری درباره امام حسین(ع) و نهضت اسلامی عاشورا سروده شده است. اثر حاضر، بخشی از مجموعه بزرگ دائرةالمعارف الحسينية است و «مرکز مطالعات حسینی (لندن)»، آن را برای اولین بار در سال 1421ق، منتشر کرده است.

هدف و روش

• محمّدصادق کرباسی، با هدف گردآوری و تحلیل اشعار حسینی و عاشورایی، از روشی علمی، تاریخی و مستند بهره برده است. او به جمع‌آوری، دسته‌بندی و توثیق اشعار پرداخته و برای واژگان و مفاهیم دشوار، توضیحات تفصیلی ارائه کرده و همچنین، با ارائه یک مقدمه تاریخی و ادبی گسترده، بستر لازم برای درک عمیق‌تر ابیات و جایگاه آن‌ها را در ادبیات قرن هفتم فراهم ساخته و به بررسی ریشه‌ها و چگونگی انتشار شعر حسینی در جهان اسلام، پرداخته است.
• محمّدصادق کرباسی، به برخی از محدودیت‌ها و چالش‌های فراروی تألیف حاضر در شناسایی همه شاعران و مجموعه‌های کامل اشعار حسینی این قرن، اذعان کرده و با عبارت «و لكننا لم نوفق توفيقاً كاملاً»، این مطلب را آشکارا بیان نموده و از جمله یادآور شده است که:

1. اشعار 5 شاعر (ابن عمران، ابن غالب، ابن قطان، ابن هشام و جیانی) را نتوانستیم به دست بیاوریم.
2. اطلاعات و اخبار مربوط به برخی از شاعران این قرن، مانند «سراج الدین وراق» و شعرهای حسینی آنان، از بین رفته است.

ساختار و محتوا

• نویسنده، بعد از بیان ویژگی‌های شعر حسینی و وضعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی قرن هفتم هجری قمری، از جمله تأثیر وقایعی چون سقوط حکومت‌ اسلامی اندلس و جنگ‌های صلیبی بر ادبیات و به‌ویژه شعر، مسئله گسترش و ویژگی‌های شعر حسینی در مناطق مختلف اسلامی (اندلس، مصر، شام و...) را مورد کاوش قرار داده و آنگاه در متن اصلی کتاب، تعداد 94 قطعه شعر را بر اساس قافیه شعرها مطرح کرده و از نظر تاریخ سروده شدن و شخصیت شاعر و معانی لغوی و مباحث ادبی توضیح داده است.

نمونه مباحث

• بخش «قافية الهمزة المفتوحة»، قصیده‌ «يوم عاشوراء»:

• لم لا أسحّ بيوم عاشوراءَ		مِنْ مُقلتي دَماً يمازجُ ماءً
  يوماً به قُتِلَ الحُسينُ بكربلا		قتلاً حوى كرباً به و بَلاءًا
  عافَ الورودَ فماتَ مِنْ ظمأٍ به		لَما أتى يتنَفَّسُ الصُعَداءُا
  و الماءُ أشكلُ مِنْ دماءِ جِراحِهِ		فَكلاهُما في اللونِ كانَ سَواءُا

  .

  ترجمه:

  1. چرا در روز عاشورا از چشمانم، نه آب که خون جاری نسازم؟!
  2. روزی که حسین در کربلا کشته شد؛ کشته شدنی مشتمل بر رنج و اندوه.
  3. او از آب گذشت و تشنه جان داد، آنگاه که آهی غم‌انگیز کشید.
  4. و آب از خون زخم‌هایش به سرخی گرایید و آب و خون هم‌رنگ شد.
  • توضیحات و حاشیه‌ها:
  1. این ابیات از فتیان بن علی شاغوری است که در سال 615ق، وفات یافته و آنها را در مرثیه امام حسین(ع) سروده است.
  2. منبع: دیوان فتیان شاغوری، صفحه 6.
  3. سَحَّ الماء: به معنای ریختن آب به‌صورت فراوان و پی‌درپی است.
  4. مقلة، به معنای چشم است و "الماء" در اینجا کنایه از اشک است.
  5. حوى الشيء: به معنای این است که آن را جمع کرد و شامل آن گردید و منظور این است که قتل آن حضرت مشتمل بر اندوه و سختی شد. "الكرب"، به معنای غم و مشقت است.
  6. عافَ الوُرُودَ: به معنای ترک کردن و بیزاری جستن از آب آشامیدنی است و پنهان نیست که او آب را به اختیار خود ترک نکرد، بلکه از آن محروم شد. ورد الماء ورُوداً، به معنای به آب رسیدن و آشامیدن آن است.
  7. الأشْكلُ: به معنای چیزی است که سفیدی آن به سرخی می‌گراید. یعنی آب و پیکر امام حسین(ع) هر دو سرخ‌رنگ شدند.

  پانویس

  منابع مقاله

  مقدمه و متن کتاب.

  وابسته‌ها