سبيلك إلى مكارم الأخلاق

سبيلك إلى مكارم الأخلاق
پدیدآوران	قاسم، نعیم (نويسنده) علی بن حسین(ع)، امام چهارم (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	شرح دعاء مکارم الأخلاق للإمام زین العابدین علیه‌السلام
ناشر	دار المحجة البيضاء
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1431ق - 2010م
چاپ	5
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	1431 /ع8ص3 267/1 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

سبیلك إلی مكارم الأخلاق، اثر شیخ نعیم قاسم (متولد 1953م)، شرحی است بر دعای مکارم الاخلاق امام زین‌العابدین(ع).

ساختار

کتاب پس از مقدمه، از سی بخش (نویسنده به بخش اشاره نکرده است) تشکیل شده که در هر بخش، یک فراز از دعای مکارم الاخلاق نقل و سپس شرح داده می‌شود.

گزارش محتوا

نویسنده پس از مقدمه، ابتدا درباره مکارم اخلاق، مطالبی بیان نموده و می‌گوید: مکارم الاخلاق، مجموعه‌ای از خصلت‌های نیکو است که انسان از طریق رفتار و منش کسب می‌کند. انسان هنگام تولد دارای اخلاق خاصی (خلوقاً أو فاسداً) نیست، بلکه آن‌ها را بر اساس آنچه در درون خود پرورش می‌دهد، به دست می‌آورد (یعنی: اخلاق اکتسابی است).

او برای تأیید این نکته، آیاتی از سوره شمس (آیات ۷ تا ۱۰) را نقل می‌کند: «وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا * فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا * قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكاهَا * وَقَدْ خَابَ مَنْ دَسَّاهَا» (قسم به نفس و آنکه آن را منظم ساخت، سپس فجور و تقوا را به او الهام کرد؛ هرکس نفس خود را پاک ساخت، رستگار شد و هرکس آن را آلوده ساخت، ناامید گشت) و سپس می‌گوید: پیامبر اسلام(ص) مبعوث شد تا مکارم اخلاق را به کمال برساند. در ادامه مطالب دیگری را بیان می‌کند که قسمتی از آن رفتار شایسته با دیگران است.

ویژگی شرح

1. تبیین معنای ظاهری و باطنی: نویسنده گاه به توضیح معنا و مفهوم واژگان و عبارات دعا می‌پردازد و در بسیاری از مواضع، معانی عمیق‌تر اخلاقی و عرفانی را که در آن قسمت از دعا نهفته است، تبیین می‌نماید. هدف این است که خواننده دریابد امام(ع) در این فراز از دعا چه فضیلت اخلاقی را از خداوند طلب می‌کند یا از چه رذیله‌ای به او پناه می‌برد.
2. استناد گسترده به قرآن کریم و احادیث معصومین(ع): مهم‌ترین ویژگی این شرح، تکیه بسیار قوی بر آیات قرآن و روایات پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) است [تقریباً در تمام صفحات مشاهده می‌شود]. نویسنده برای اثبات اهمیت فضیلت اخلاقی مورد بحث، بیان نتایج و پیامدهای آن فضیلت یا رذیله، ارائه راهکارهای عملی برای کسب اخلاق نیکو یا دوری از اخلاق ناپسند و بیان جایگاه آن موضوع در منظومه اخلاقی اسلام، به این منابع اصیل دینی استناد می‌کند و ارجاعات دقیق را در پاورقی ذکر می‌نماید. نویسنده در مقدمه نیز به این نوع استناددهی و آوردن شواهد تذکر داده است.
3. ارائه نکات کاربردی و هدایتی: شرح‌ها صرفاً نظری نیستند، بلکه نویسنده تلاش می‌کند نکات عملی و کاربردی را برای خواننده بیان کند تا بتواند آن اخلاق را در زندگی خود پیاده کند؛ به‌عنوان مثال، می‌توان این نکته را در موارد زیر مشاهده کرد: در بحث روزی با تأکید بر تلاش و سعی در کنار توکل و دعا، یا در بحث تواضع و تعادل نفس در صفحه ۳۹ به بعد. لحن کلی متن، آموزشی و تربیتی است.
4. استفاده از مثال و حکایت (گاه‌به‌گاه): در برخی موارد، نویسنده برای روشن شدن بیشتر مطلب یا نشان دادن پیامد یک عمل اخلاقی، به ذکر داستان‌ها یا حکایت‌های کوتاه می‌پردازد؛ مانند داستان جوانی که از پیامبر طلب شهادت می‌کند.
5. ساختاردهی موضوعی درون شرح: هر بخش از شرح که به یک فراز از دعا اختصاص دارد، معمولاً به بخش‌های کوچک‌تر موضوعی تقسیم می‌شود که به ابعاد مختلف آن موضوع اخلاقی می‌پردازند.
6. پاسخ به سؤالات پنهان یا شبهات احتمالی: در خلال شرح، نویسنده گاهی به سؤالات یا ابهاماتی که ممکن است برای خواننده پیش آید، پاسخ می‌دهد.

به‌طور خلاصه، روش شرح در این کتاب، شرح فرازبه‌فراز دعا با تکیه محوری بر آیات و روایات، همراه با تبیین عمیق مفاهیم اخلاقی، ارائه نکات کاربردی و هدایتی و ساختاردهی منظم مطالب است. این شیوه، دعا را از یک متن صرفاً عبادی خارج کرده و به یک درس‌نامه جامع اخلاق اسلامی تبدیل می‌کند.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب