أفعل من كذا

أفعل من کذا
پدیدآوران	قالی، اسماعیل بن قاسم (نويسنده) کردی، علی ابراهیم (محقق)
ناشر	دار سعدالدين
مکان نشر	سوریه - دمشق
سال نشر	1421ق - 2000م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/ق2الف7 2522 PJA
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

أفعل من كذا، نوشته اسماعیل بن قاسم بن عیذون، معروف به ابوعلی قالی (م 356ق)، ادیب و از عالمان لغت، شامل مثل‌های عربی (عربی کهن) و مثل‌های نوپدید و ابداع‌شده است. مثل‌هایی که به‌صورت «افعل تفضیل» در عربی آمده، توسط نویسنده در این کتاب جمع‌آوری شده و با این ترتیب با نوشته‌هایی همچون «المنمق في الأمثال علی أفعل» نوشته محمد بن حبیب (م 245ق) که نویسنده در بسیاری از مواضع به آن استناد جسته و آن را یکی از مصادر خود بشمار آورده و همچنین با کتاب «سوائر الأمثال علی أفعل» تألیف حمزة بن حسن اصفهانی (م 360ق)، همسو شده است.

ساختار و محتوا

کتاب، شامل سیصدوپنجاه‌وهشت مثل است که در نودوپنج باب توزیع شده است. تعداد مثل‌های هر باب بین یک مثل تا سی‌وچهار مثل متغیر است. نویسنده بدون ذکر هیچ مقدمه‌ای پس از اشاره به نام کتاب و راوی آن، مستقیما به موضوع کتاب ورود کرده است. وی آغاز مطالب کتاب را به مثل‌های مشتمل بر کلمه «أحسن» اختصاص داده است. در هر بخش از مطالب کتاب ابتدا مثل‌های قدمای عرب آمده، سپس به مثل‌های نوپدید متأخران آنان پرداخته شده است. نویسنده با عبارت «و من كلام أهل الحضر» یا «يقول أهل الحضر»، مثل‌های یادشده را از یکدیگر متمایز کرده است.

روش ارائه مطالب

روش نویسنده در ارائه مثل‌ها به این صورت است که آنها را به‌تدریج و به‌صورت پیوسته با حرف عطف یاد می‌کند. در برخی موارد، او به ذکر مثل بدون هیچ توضیحی بسنده کرده و در مواردی نیز برخی از واژه‌ها را از نظر معنایی شرح می‌دهد. همچنین به‌منظور توضیح بیشتر، به ابیاتی از شعر استشهاد می‌کند و گاهی نیز داستان مرتبط با مثل را مطرح می‌نماید.

مطالب کتاب، به ترتیب حروف الفبا تنظیم نشده است، اما تسلسل مطالب نشان‌دهنده نوعی تناسب معنوی مبتنی بر سلیقه نویسنده است؛ به‌طور مثال ممکن است به تضاد در ارائه مواد پایبند باشد و هر ماده را با ضد آن ذکر کند؛ مانند (أحسن، أقبح) و (أعز، أذل). همچنین ممکن است از جناس لفظی میان الفاظ استفاده کرده باشد؛ مانند (أشکر، أشهر) و (أنمّ، أنوم)، یا از جناس معنوی مانند (آكل، أشرب) و (أمضی، أنفذ) استفاد کرده باشد. همچنین مواردی وجود دارد که هم جناس لفظی و هم جناس معنوی را ترکیب نموده است؛ مانند (أبرد، أصرد)، اما نوع اول از ترتیب، یعنی تضاد به‌طور کلی در کتاب رایج تر است.

محقق علاوه بر آوردن مقدمه‌ای درباره کتاب و نویسنده آن، به ضبط متن و ویرایش آن پرداخته و ضمن استخراج و مستندسازی مثل‌ها از منابع مرتبط، به توضیح واژگانی که معنای آنها پوشیده و مبهم بوده، در پاورقی، پرداخته است. مستندسازی اشعار، معرفی مختصر مشاهیر ذکرشده در کتاب و تهیه فهرست‌های فنی جهت مراجعه آسان به مطالب کتاب از کارهای دیگر محقق است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.