شرح گیپایی در نحو عربی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''شرح گیپایی در نحو عربی''' تألیف على بن محمد استرآبادى (740-816ق)، معروف به مير سيد شريف جرجانى، شرح میر سیدشریف جرجانی بر کافیۀ ابن حاجب معروف به «شرح گیپایی» یا «شرح کافیه» یا «شرح کافیۀ شریفی» از جمله متون تعلیمی قرن هشتم هجری در علم نحو عربی است. این کتاب با تصحیح، مقدمه و تعلیقات شرافت کریمی به چاپ رسیده است.

در میان کتاب‌های علم نحو، کتاب سیبویه، مفصل زمخشری و کافیۀ ابن حاجب از زمان تألیف تاکنون بیش از آثار دیگر مورد توجه صاحب‌نظران و یادگیرندگان این علوم بوده و دارای بیشترین شروح، حواشی و تعلیقات هستند. کافیه کتابی است که در آن اصول قواعد زبان عربی به‌گونه‌‌ای علمی و منطقی تعریف‌شده و با اسلوبی جامع و مجمل به نگارش درآمده است. این کتاب از همان آغاز در بیشتر کشورهای اسلامی شهرت یافت و بسیاری از ادبا و دانشمندان آن را شرح داده‌اند و امروزه نسخه‌های بسیاری از آن به صورت دست‌نوشته یا چاپ سنگی در کتابخانه‌های معتبر جهان وجود دارد. کافیه نخستین بار در سال 1592 م. در رم و سپس بارها در نقاط مختلف جهان به چاپ رسیده است.

شرح میر سیدشریف جرجانی بر کافیۀ ابن حاجب معروف به «شرح گیپایی» یا «شرح کافیه» یا «شرح کافیۀ شریفی» از جمله متون تعلیمی قرن هشتم هجری در علم نحو عربی است. شریف جرجانی این شرح را که از معدود شروح فارسی کافیه است، برای آموزش نحو به یکی از شاگردانش در شیراز نوشته است. فارسی‌بودن این شرح، زبان روان آن، سبک خاص شارح در پرداختن به اصول علم نحو، بیان آراء نحویان برجسته به شیوه‌ای مختصر و سهل، پرهیز از بیان جزئیات کم‌اهمیت و پیچیده و استفاده از شواهدی از آیات قرآن و نظم و نثر عربی، سبب شده این کتاب در سده‌های گذشته میان ایرانیان رواج یابد و به عنوان کتاب درسی معتبر مورد استفاده قرار گیرد.

سید شریف شرح گیپایی یا شرح کافیۀ شریفی را در سن جوانی نوشته است. بر طبق آنچه در منابع تاریخی و ادبی آمده، جرجانی این کتاب را هنگام تدریس صرف و نحو در شیراز برای شاگردی که پدرش کله‌پز بوده، نوشته است و پدر این شاگرد هر روز ناهار برای معلم فرزندش «گیپا» می‌آورده است؛ به همین دلیل این شرح به شرح گیپایی مشهور شده است.

این کتاب از یک مقدمه، ده بخش و 21 فصل تشکیل شده است. در مقدمه، زندگی‌نامه و آثار ابن حاجب و میر سیدشریف جرجانی، بررسی کتاب کافیه و شروح مختلف آن، ویژگی‌های شرح جرجانی، نکاتی دربارۀ نسخه بدل‌ها، معرفی نسخه‌های اساس و شیوۀ تصحیح متن آمده است.

بعد از مقدمه، متن شرح میرسید شریف جرجانی ارائه شده است؛ در بخش اول در دو فصل کلیات علم نحو، اقسام کلمه، تعریف اعراب و عامل آن آمده و در بخش دوم اسم‌های معرب، انواع اعراب و اسم‌های غیرمنصرف در دو فصل شرح داده شده است. بخش سوم شامل دو فصل است و به مرفوعات و اقسام آن پرداخته است. بخش چهارم نیز دو فصل دارد و شامل منصوبات و اقسام آن است. بخش پنجم نیز در دو فصل به مجرورات و توابع پرداخته و در بخش ششم در سه فصل شرح کلمات مبنی و اقسام آن آمده است. بخش هفتم با دو فصل شامل شرح معارف و اسم‌های عدد است و در بخش هشتم طی دو فصل بحث تذکیر و تأنیث و اشتقاق در اسم‌ها آمده است. بخش‌های نهم و دهم هر کدام در دو فصل به بررسی ساختار و کارکرد افعال و حروف اختصاص یافته است.