مقالات شمس تبریزی: تفاوت میان نسخه‌ها

<div class="wikiInfo">

[[پرونده:NUR10922J1.jpg|بندانگشتی|مقالات شمس تبریزی]]

|+

! نام کتاب!! data-type="bookName" |مقالات شمس تبریزی

|-

| data-type="otherBookNames" |

| data-type="authors" |[[شمس تبریزی، محمد بن علی]] (نويسنده)

|زبان  

| data-type="language" |فارسی

|کد کنگره  

| data-type="congeressCode" style="direction:ltr" |‏BP‎‏ ‎‏283‎‏ ‎‏/‎‏ش‎‏8‎‏م‎‏7

|موضوع  

| data-type="subject" |تصوف - متون قدیمی تا قرن 14

|ناشر  

| data-type="publisher" |شرکت سهامی انتشارات خوارزمی

|مکان نشر  

| data-type="publishPlace" |تهران - ایران

|سال نشر  

| data-type="publishYear" | 1385 هـ.ش  

هر يك از مطالب مزبور، دريچه‌اى را مى‌ماند كه خواننده را به دنياى شمس تبريزى و آراء و افكار وى هدايت مى‌كند. آنچه در اين كتاب آمده، نوشته خود شمس نيست، بلكه بر اساس تصريح مصحح محترم، اين يادداشت‌ها طبعاً محتوى مطالب متنوع و پراكنده‌اى است كه شمس بر حسب اوضاع و احوال بيان كرده است.

 

 

1. درون‌مايه‌هاى صريح، مستقيم و آشكار، به نحوى كه خواننده به راحتى به آن‌ها دست مى‌يابد. از جمله قصه‌هايى كه مى‌توان از سخنان قبل از داستان، به درون‌مايه آن، آن‌چنان‌كه مورد نظر شمس است، دست يافت، حكايت شيخ و مردار است كه قبل از روايت آن، آمده است: «عيبى باشد در آدمى كه هزار هنر را بپوشاند و يك هنر باشد كه هزار عيب را بپوشاند.» اين مضمون؛ يعنى ديدن زيبايى در ميان زشتى‌ها، يكى از مضامينى است كه به كرات در ادب فارسى تكرار شده است.

 

هم‌چنين درون‌مايه قصه «خليفه كه منع كرد از سماع كردن» را مى‌توان با توجه به سخنان شمس پس از بيان حكايت كه در حكم تحليل‌ها و نتيجه‌گيرى‌هاى اوست، فهميد. او مى‌خواهد بگويد كه سماع فقط جسمانى نيست، بلكه سماع حقيقى، سماع روحانى و سماع با دل و روح است.

 

2. درون‌مايه‌هاى غير صريحى كه شمس، استنباط مضمون حكايت را بر عهده مخاطب مى‌گذارد. در اين دسته حكايات، گاه، مخاطب با توجه به لحن حكايت و تكرار و تأكيد برخى واژگان و كنش شخصيت‌ها، به راحتى معنا و درون‌مايه نهفته در حكايت را درمى‌يابد، اما غالباً اين نوع حكايات، داراى درون‌مايه‌هاى پنهانى‌اند و فهم آنها به جست‌وجو و دوباره‌خوانى نياز دارد.

مشكل دوم، مربوط به ماهيت سخنان شمس است، چرا كه عالم شمس، عالم رموز و اسرار است؛ عالمى در فراسوى كفر و ايمان. سخن او را در آن زمان هم نمى‌فهميدند. حرف‌هاى او را نه در مدرسه مى‌فهميدند و نه درخانقاه. او، بى‌مهابا مى‌گويد: «اين مردمان را حق است كه با سخن من الف ندارند». باز مى‌گويد: «اين مولانا مهتاب است. به آفتاب وجود من، ديده، درنرسد الا به ماه دررسد. ديده، طاقت آفتاب ندارد». به هر حال، ما هستيم و چنين متنى؛ متنى كه در آن، به سه نوع و سه ديدگاه مى‌توان نگريست:

اول، از ديدگاه زيبايى‌شناختى كه سخن شمس موسيقى خاص خود را دارد و الحق بسيارى از تكه‌هاى آن، شعر ناب است.

محتواى سخنان شمس، محتوايى پخته و محكم است و مربوط به انسانى است كه تمام مراحلى را كه مى‌گويد، سير كرده است. تمام فرهنگ عرفانى و اسلامى در چنگال اوست و با تسلط غريبى مطلبش را مى‌گويد و نگاهش به خدا، نگاهى استدلالى براى پيدا كردن وجود خدا نيست، بلكه تنها راه وى، راه عشق است؛ راه جذبه است. نگاه شمس به رابطه انسان و خدا، نگاه بسيار شگفتى است؛ او، مى‌گويد: عاشق، براى معشوق خود چيزى را مى‌برد كه او آن چيز را نداشته باشد؛ حال، چه چيز مى‌توان پيش آن معشوق ازلى برد؟ اصلاً انسان در مقابل او چه دارد كه بتواند پيش او ببرد؟ و پاسخ مى‌دهد كه او فقط «نياز» ندارد، پس تو نياز ببر. مسئله نياز، از ديدگاه شمس، بسيار كليدى است.

مسئله ديگرى كه شمس را بسيار مجذوب خود كرده است، مسئله آينه است. آينه، يكى از اسرار است. انسان خود را نمى‌تواند ببيند جز در آينه و وقتى خود را در آينه مى‌بيند، ديگر آينه را نمى‌بيند. تمام اين افكار بر شمس و به تبع آن، بر مولانا تأثير گذاشته است. علت اهميت آينه براى شمس اين است كه آينه دروغ نمى-گويد و ريا به خرج نمى‌دهد. آينه مانند ترازوست؛ هر چقدر او را مدح گويى، جز راستى و حقيقت را نشان نمى‌دهد و اين، صفت پاك ذو الجلال است. يكى ديگر از مفاهيم كليدى انديشه شمس اين است كه انسان خود باشد و خود به تفكر و تعمق بپردازد.

كتاب، با همت آقاى محمد على موحد، در كمال دقت و استادى، تصحيح، تحقيق و چاپ شده است. وى، در آغاز، فهرست تحليلى كتاب را ذكر كرده، سپس در زير عنوان «پيش‌گفتار مصحح»، از مطالب متنوعى همچون «گزارش‌هايى از زندگى شمس»، «راز آشفتگى‌هاى مقالات»، «مقالات، اسرار يا خرقه» و... سخن گفته و در پايان هر دفتر، زير عنوان «تعليقات و توضيحات»، به توضيح و تشريح پاره‌اى از واژه‌ها و عبارات و تعيين اشارات و... پرداخته و در پايان كتاب، «فهرست آيات قرآنى»، «فهرست احاديث و روايات»، «فهرست نام‌ها» و «فهرست برخى از لغات و اصطلاحات غريب» را ذكر كرده است.