سازندگان جهان ایرانی اسلامی: شیخ مفید: تفاوت میان نسخهها
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) (صفحهای تازه حاوی «{{جعبه اطلاعات کتاب | تصویر =NURشیخ مفیدJ1.jpg | عنوان =شیخ مفید | عنوانهای دیگر = |پدیدآورندگان | پدیدآوران = بیگم دائو، تمیمه (نویسنده) هیبتاللهی، پوریا (مترجم) |زبان | زبان = | کد کنگره = | موضوع = |ناشر | ناشر =نامک | مکان نشر =تهران | سال نشر =1398...» ایجاد کرد) |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''سازندگان جهان ایرانی اسلامی: شیخ مفید''' تألیف تمیمه بیگم | '''سازندگان جهان ایرانی اسلامی: شیخ مفید''' تألیف [[بیگم دائو، تمیمه|تمیمه بیگم دائو]]، ترجمه [[هیبتاللهی، پوریا|پوریا هیبتاللهی]]، هدف این کتاب معرفی اندیشۀ عالم شیعۀ امامی است که در آستانۀ قرن یازدهم میلادی/ اواسط قرن چهار هجری در بغداد زیست و کار کرد و سرسلسلۀ علمایی بود که در بسط آموزۀ امامیه برای عقلورزی بشر نقشی قائل بودند. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
==گزارش کتاب== | ==گزارش کتاب== | ||
محمود بن محمد بن النُعمان الحریثی العکبری | [[مفید، محمد بن محمد|محمود بن محمد بن النُعمان الحریثی العکبری البغدادی]]، عموماً معروف به [[مفید، محمد بن محمد|الشیخالمفید]]، عالم امامی پیشرو روزگارش بود. لقب مفید به فضیلت او برمیگردد و به معنی آموزنده و تعلیمدهنده است. او مؤلفی پرکار، مدرس و مدافع متعهد باورهای امامیه بود. با اینکه اقلیت شیعه در طول بخش بزرگی از تاریخ کهنش آزار دیده است، او در زمانی بالید که تشیع در بسیاری از نواحی جهان اسلام از حمایت سیاسی برخوردار بود، اما افزون بر این امامیه، یعنی مذهبی که او بدان تعلق داشت هم از درون و هم از سوی گروههای مذهبی رقیب با چالشهای فکری عمدهای مواجه بود و لازم بود تا تشریح گردد و از آن راستای خطوط نظری جدید دفاع شود. مفید بنیانهای نظری نظام شرعی امامیه و شاخهای از علم کلام را پایهگذاری کرد که قادر به رقابت با دیگر نظامهای شرعی و کلامی و دیگر مکاتب تفکر اسلامی بود. او در دفاع از نگاه امامیه به تاریخ آغازین اسلام و اصول اعتقادی و قواعد خاص مذهب خود کتابها نوشت. | ||
هدف این کتاب معرفی اندیشۀ عالم شیعۀ امامی است که در آستانۀ قرن یازدهم میلادی/ اواسط قرن چهار هجری در بغداد زیست و کار کرد و سرسلسلۀ علمایی بود که در بسط آموزۀ امامیه برای عقلورزی بشر نقشی قائل بودند. | هدف این کتاب معرفی اندیشۀ عالم شیعۀ امامی است که در آستانۀ قرن یازدهم میلادی/ اواسط قرن چهار هجری در بغداد زیست و کار کرد و سرسلسلۀ علمایی بود که در بسط آموزۀ امامیه برای عقلورزی بشر نقشی قائل بودند. | ||
تشیع امامی در زمان مفید، خود را در قامت جامعۀ مذهبی نیمهمستقلی در چارچوب اسلام تثبیت میکرد و علما با فقهای آن به طور فزایندهای در مدیریت امور اجتماعی آن دخیل میشدند. علما همچنین بر این اساس که برخی از وظایف رهبر عالیقدرشان، امام غایب عصر، به آنان تفویض شده است شروع کردند به مشروعیتبخشی به نقش خود. مفید در روند مشروعیتبخشی به نقش اجتماعی علما سهیم بود، روندی که در زمان ما به آموزۀ آیتالله خمینی منتهی شد. بر پایۀ این آموزه در زمان غیبت امام، حاکم آرمانی ولی فقیه است. | تشیع امامی در زمان مفید، خود را در قامت جامعۀ مذهبی نیمهمستقلی در چارچوب اسلام تثبیت میکرد و علما با فقهای آن به طور فزایندهای در مدیریت امور اجتماعی آن دخیل میشدند. علما همچنین بر این اساس که برخی از وظایف رهبر عالیقدرشان، امام غایب عصر، به آنان تفویض شده است شروع کردند به مشروعیتبخشی به نقش خود. مفید در روند مشروعیتبخشی به نقش اجتماعی علما سهیم بود، روندی که در زمان ما به آموزۀ [[موسوی خمینی، سید روحالله|آیتالله خمینی]] منتهی شد. بر پایۀ این آموزه در زمان غیبت امام، حاکم آرمانی ولی فقیه است. | ||
برای فهم سهم مفید و نقشی که او به عنوان عالم پیشرو امتش بازی کرد لازم است تا شرحی از تکوین و گرایشهای امامیۀ آغازین و به ویژه در دورۀ منتهی به زمان خود او به دست داده شود. در ارائۀ خطوط کلی این تکوین از تفسیری پیروی شده که تا حدی منتهی بر تحقیقات کهن و تا اندازهای بر پایۀ یافتههای متأخرتر از جمله یافتههای خود نویسنده بود است. اینجا باید اشاره شود که وجوهی از تاریخ آغازین امامیه همچنان موضوع بحث علما است. این کتاب محل درگیر شدن در آن مباحثات نیست و تنها هر جا که مسألهای مستقیماً به ارزیابی سهم مفید ارتباط داشته بحثی در این کتاب آمده است. | برای فهم سهم مفید و نقشی که او به عنوان عالم پیشرو امتش بازی کرد لازم است تا شرحی از تکوین و گرایشهای امامیۀ آغازین و به ویژه در دورۀ منتهی به زمان خود او به دست داده شود. در ارائۀ خطوط کلی این تکوین از تفسیری پیروی شده که تا حدی منتهی بر تحقیقات کهن و تا اندازهای بر پایۀ یافتههای متأخرتر از جمله یافتههای خود نویسنده بود است. اینجا باید اشاره شود که وجوهی از تاریخ آغازین امامیه همچنان موضوع بحث علما است. این کتاب محل درگیر شدن در آن مباحثات نیست و تنها هر جا که مسألهای مستقیماً به ارزیابی سهم مفید ارتباط داشته بحثی در این کتاب آمده است. | ||
اهمیت ویژه مفید در پذیرفتن و دفاع از نقش تعقل انسان در دین بود، که آن را با تأکید بر مقام منابع وحیانی به مثابۀ بنیاد کل آموزۀ امامی تلفیق کرد. با آمدن مفید نقش عالم امامی به تدریج به فراتر از نقش راوی یا شارح تعلیمات امام گسترده شد. در حالی که علمای پیشینتر مایل بودند استدلال جدلی و کلامیشان را منتج از،یا مضمر در، حدیث امامان معرفی کنند، مفید به پایهگذاری این ایده یاری رساند که عالم مجاز است به استدلالات عقلانی مستقل بپردازد و آنها را در تأیید مدعیات تاریخی، باورها و سنن امامیه به کار گیرد. این یک گام عقبتر از پذیرش این ایدۀ ماهیتاً معتزلی بود که همۀ پایههای دین بایستی تماماً با به کار بستن عقل در مورد وحی بنا نهاده شود؛ ایدهای که توسط جانشینان مفید تحقق یافت و ویژگی جریان غالب در امامیه در سراسر تاریخش باقی ماند. | اهمیت ویژه مفید در پذیرفتن و دفاع از نقش تعقل انسان در دین بود، که آن را با تأکید بر مقام منابع وحیانی به مثابۀ بنیاد کل آموزۀ امامی تلفیق کرد. با آمدن مفید نقش عالم امامی به تدریج به فراتر از نقش راوی یا شارح تعلیمات امام گسترده شد. در حالی که علمای پیشینتر مایل بودند استدلال جدلی و کلامیشان را منتج از،یا مضمر در، حدیث امامان معرفی کنند، مفید به پایهگذاری این ایده یاری رساند که عالم مجاز است به استدلالات عقلانی مستقل بپردازد و آنها را در تأیید مدعیات تاریخی، باورها و سنن امامیه به کار گیرد. این یک گام عقبتر از پذیرش این ایدۀ ماهیتاً معتزلی بود که همۀ پایههای دین بایستی تماماً با به کار بستن عقل در مورد وحی بنا نهاده شود؛ ایدهای که توسط جانشینان [[مفید، محمد بن محمد|مفید]] تحقق یافت و ویژگی جریان غالب در امامیه در سراسر تاریخش باقی ماند. | ||
در مورد محتوای کلام امامی، سیمای مفید در مقام شخصیتی مؤثر در معرفی مفاهیم معتزلی و گذار از موضعی جبرانگار به دیدگاهی جبرستیز بیش از این احرازکردنی نیست و پیشرفت در این مسیر پیشتر در امامیه در نیمۀ دوم قرن سوم/ نهم آغاز شده بود. با وجود این سهم او برجسته بود. او استدلالهای عقلانی و راه حلهای جدیدی برای مسائل برآمده از تناقضها و ابهامها در منابع حدیث و مشکلات ناشی از ایرادات بیان شده از سوی مخالفان، در مواجههاش با آموزههای بداء و رجعت، طرحریزی کرد. او همچنین در استفادهاش از اصول معتزلی، یعنی اصول «مصالح اعلای انسان» و «تکلیف کردن تنها به مایطاق» به عنوان پایۀ استدلالهای ضرورت امامت و غیبت، ابتکار به خرج داد. | در مورد محتوای کلام امامی، سیمای مفید در مقام شخصیتی مؤثر در معرفی مفاهیم معتزلی و گذار از موضعی جبرانگار به دیدگاهی جبرستیز بیش از این احرازکردنی نیست و پیشرفت در این مسیر پیشتر در امامیه در نیمۀ دوم قرن سوم/ نهم آغاز شده بود. با وجود این سهم او برجسته بود. او استدلالهای عقلانی و راه حلهای جدیدی برای مسائل برآمده از تناقضها و ابهامها در منابع حدیث و مشکلات ناشی از ایرادات بیان شده از سوی مخالفان، در مواجههاش با آموزههای بداء و رجعت، طرحریزی کرد. او همچنین در استفادهاش از اصول معتزلی، یعنی اصول «مصالح اعلای انسان» و «تکلیف کردن تنها به مایطاق» به عنوان پایۀ استدلالهای ضرورت امامت و غیبت، ابتکار به خرج داد. | ||
تأثیر مفید بر کلام امامی پس از خود، به طور محدود باقی ماند. در حالی که کلام او به کلام مکتب معتزلۀ بغداد نزدیک بود، شاگردش شریف (سید) | تأثیر [[مفید، محمد بن محمد|مفید]] بر کلام امامی پس از خود، به طور محدود باقی ماند. در حالی که کلام او به کلام مکتب معتزلۀ بغداد نزدیک بود، شاگردش [[سید مرتضی، علی بن حسین|شریف (سید) مرتضی]]، که متکلم و پیشتاز نسل بعد بود، از آموزۀ مکتب معتزلۀ بصره بسیار اقتباس کرد و از این رو دربارۀ بسیاری از مسائل جزیی نهایتاً با مفید دچار اختلاف نظر شد. این نظرات مرتضی، و نه دیدگاههای مفید، بود که از سوی متکلمین امامی بعدی مورد حمایت واقع شد و تأثیر پایدار داشت. از سوی دیگر، نباید در میزان اهمیت اختلافات میان مفید و متکلمان بعدی اغراق کرد، زیرا این تفاوتها تأثیری بر باور بنادین به امامت و نقش آن در رستگاری نداشت. جانشینان مفید همچنان از نقش امام در مقام شفاعتکنندۀ امتش طرفداری نمودند و آموزۀ معتزلی کیفر نامشروط و ابدی گناهکار را رد کردند. به علاوه، استدلالهای عقلانیای که او در دفاع از امامت و غیبت پایهریزی کرد، بنیادی شد برای همۀ آثر بعدی راجع به این موضوع. | ||
بالطبع خوانندۀ متخصص ایرانی برای تحقیق دربارۀ [[مفید، محمد بن محمد|شیخ مفید]] به منابع عربی و فارسی دسترسی دارد و از این راه میتواند با واسطۀ کمتری در زندگی و زمانه و اندیشۀ او جستوجو کند. اما فرصتی که خواندن این کتاب در اختیار خوانندۀ مینهد، امکان آشنایی با نمونهای از نگاه غربی به تشیع امامی و نقش شیخ مفید است. مؤلف گرچه خود غربی نیست، اما همچون دیگر نویسندگان کتابهای این مجموعه، سالها در مراکز علمی غرب مشغول تعلیم و تعلم بوده و کتاب را مشخصاً برای خوانندۀ غربی نوشته است. این که وی در پایان کتاب و برای مطالعۀ بیشتر به معرفی منابع غربی اکتفا کرده، شاهدی بر این مدعاست. از این رو مطالۀ آن میتواند به ویژه برای پژوهشگران و دانشجویان علوم دینی و طلاب حوزههای علمیه به کار آید تا دریافت روشنتری از آن چیزی داشته باشند که در محافل فکری غربی میگذرد ـ از نگاه غربیان به تاریخ اسلام و تشیع و از روشهای تحقیق و تتبع آنان.<ref>[https://literaturelib.com/books/3906 پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات]</ref> | |||
==پانويس == | ==پانويس == | ||
<references /> | <references /> | ||
نسخهٔ ۱۶ فوریهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۱۶:۴۲
| شیخ مفید | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | بیگم دائو، تمیمه (نویسنده) هیبتاللهی، پوریا (مترجم) |
| ناشر | نامک |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1398 |
| شابک | 9ـ72ـ6721ـ600ـ978 |
| کد کنگره | |
سازندگان جهان ایرانی اسلامی: شیخ مفید تألیف تمیمه بیگم دائو، ترجمه پوریا هیبتاللهی، هدف این کتاب معرفی اندیشۀ عالم شیعۀ امامی است که در آستانۀ قرن یازدهم میلادی/ اواسط قرن چهار هجری در بغداد زیست و کار کرد و سرسلسلۀ علمایی بود که در بسط آموزۀ امامیه برای عقلورزی بشر نقشی قائل بودند.
ساختار
کتاب در هفت بخش تدوین شده است.
گزارش کتاب
محمود بن محمد بن النُعمان الحریثی العکبری البغدادی، عموماً معروف به الشیخالمفید، عالم امامی پیشرو روزگارش بود. لقب مفید به فضیلت او برمیگردد و به معنی آموزنده و تعلیمدهنده است. او مؤلفی پرکار، مدرس و مدافع متعهد باورهای امامیه بود. با اینکه اقلیت شیعه در طول بخش بزرگی از تاریخ کهنش آزار دیده است، او در زمانی بالید که تشیع در بسیاری از نواحی جهان اسلام از حمایت سیاسی برخوردار بود، اما افزون بر این امامیه، یعنی مذهبی که او بدان تعلق داشت هم از درون و هم از سوی گروههای مذهبی رقیب با چالشهای فکری عمدهای مواجه بود و لازم بود تا تشریح گردد و از آن راستای خطوط نظری جدید دفاع شود. مفید بنیانهای نظری نظام شرعی امامیه و شاخهای از علم کلام را پایهگذاری کرد که قادر به رقابت با دیگر نظامهای شرعی و کلامی و دیگر مکاتب تفکر اسلامی بود. او در دفاع از نگاه امامیه به تاریخ آغازین اسلام و اصول اعتقادی و قواعد خاص مذهب خود کتابها نوشت.
هدف این کتاب معرفی اندیشۀ عالم شیعۀ امامی است که در آستانۀ قرن یازدهم میلادی/ اواسط قرن چهار هجری در بغداد زیست و کار کرد و سرسلسلۀ علمایی بود که در بسط آموزۀ امامیه برای عقلورزی بشر نقشی قائل بودند.
تشیع امامی در زمان مفید، خود را در قامت جامعۀ مذهبی نیمهمستقلی در چارچوب اسلام تثبیت میکرد و علما با فقهای آن به طور فزایندهای در مدیریت امور اجتماعی آن دخیل میشدند. علما همچنین بر این اساس که برخی از وظایف رهبر عالیقدرشان، امام غایب عصر، به آنان تفویض شده است شروع کردند به مشروعیتبخشی به نقش خود. مفید در روند مشروعیتبخشی به نقش اجتماعی علما سهیم بود، روندی که در زمان ما به آموزۀ آیتالله خمینی منتهی شد. بر پایۀ این آموزه در زمان غیبت امام، حاکم آرمانی ولی فقیه است.
برای فهم سهم مفید و نقشی که او به عنوان عالم پیشرو امتش بازی کرد لازم است تا شرحی از تکوین و گرایشهای امامیۀ آغازین و به ویژه در دورۀ منتهی به زمان خود او به دست داده شود. در ارائۀ خطوط کلی این تکوین از تفسیری پیروی شده که تا حدی منتهی بر تحقیقات کهن و تا اندازهای بر پایۀ یافتههای متأخرتر از جمله یافتههای خود نویسنده بود است. اینجا باید اشاره شود که وجوهی از تاریخ آغازین امامیه همچنان موضوع بحث علما است. این کتاب محل درگیر شدن در آن مباحثات نیست و تنها هر جا که مسألهای مستقیماً به ارزیابی سهم مفید ارتباط داشته بحثی در این کتاب آمده است.
اهمیت ویژه مفید در پذیرفتن و دفاع از نقش تعقل انسان در دین بود، که آن را با تأکید بر مقام منابع وحیانی به مثابۀ بنیاد کل آموزۀ امامی تلفیق کرد. با آمدن مفید نقش عالم امامی به تدریج به فراتر از نقش راوی یا شارح تعلیمات امام گسترده شد. در حالی که علمای پیشینتر مایل بودند استدلال جدلی و کلامیشان را منتج از،یا مضمر در، حدیث امامان معرفی کنند، مفید به پایهگذاری این ایده یاری رساند که عالم مجاز است به استدلالات عقلانی مستقل بپردازد و آنها را در تأیید مدعیات تاریخی، باورها و سنن امامیه به کار گیرد. این یک گام عقبتر از پذیرش این ایدۀ ماهیتاً معتزلی بود که همۀ پایههای دین بایستی تماماً با به کار بستن عقل در مورد وحی بنا نهاده شود؛ ایدهای که توسط جانشینان مفید تحقق یافت و ویژگی جریان غالب در امامیه در سراسر تاریخش باقی ماند.
در مورد محتوای کلام امامی، سیمای مفید در مقام شخصیتی مؤثر در معرفی مفاهیم معتزلی و گذار از موضعی جبرانگار به دیدگاهی جبرستیز بیش از این احرازکردنی نیست و پیشرفت در این مسیر پیشتر در امامیه در نیمۀ دوم قرن سوم/ نهم آغاز شده بود. با وجود این سهم او برجسته بود. او استدلالهای عقلانی و راه حلهای جدیدی برای مسائل برآمده از تناقضها و ابهامها در منابع حدیث و مشکلات ناشی از ایرادات بیان شده از سوی مخالفان، در مواجههاش با آموزههای بداء و رجعت، طرحریزی کرد. او همچنین در استفادهاش از اصول معتزلی، یعنی اصول «مصالح اعلای انسان» و «تکلیف کردن تنها به مایطاق» به عنوان پایۀ استدلالهای ضرورت امامت و غیبت، ابتکار به خرج داد.
تأثیر مفید بر کلام امامی پس از خود، به طور محدود باقی ماند. در حالی که کلام او به کلام مکتب معتزلۀ بغداد نزدیک بود، شاگردش شریف (سید) مرتضی، که متکلم و پیشتاز نسل بعد بود، از آموزۀ مکتب معتزلۀ بصره بسیار اقتباس کرد و از این رو دربارۀ بسیاری از مسائل جزیی نهایتاً با مفید دچار اختلاف نظر شد. این نظرات مرتضی، و نه دیدگاههای مفید، بود که از سوی متکلمین امامی بعدی مورد حمایت واقع شد و تأثیر پایدار داشت. از سوی دیگر، نباید در میزان اهمیت اختلافات میان مفید و متکلمان بعدی اغراق کرد، زیرا این تفاوتها تأثیری بر باور بنادین به امامت و نقش آن در رستگاری نداشت. جانشینان مفید همچنان از نقش امام در مقام شفاعتکنندۀ امتش طرفداری نمودند و آموزۀ معتزلی کیفر نامشروط و ابدی گناهکار را رد کردند. به علاوه، استدلالهای عقلانیای که او در دفاع از امامت و غیبت پایهریزی کرد، بنیادی شد برای همۀ آثر بعدی راجع به این موضوع.
بالطبع خوانندۀ متخصص ایرانی برای تحقیق دربارۀ شیخ مفید به منابع عربی و فارسی دسترسی دارد و از این راه میتواند با واسطۀ کمتری در زندگی و زمانه و اندیشۀ او جستوجو کند. اما فرصتی که خواندن این کتاب در اختیار خوانندۀ مینهد، امکان آشنایی با نمونهای از نگاه غربی به تشیع امامی و نقش شیخ مفید است. مؤلف گرچه خود غربی نیست، اما همچون دیگر نویسندگان کتابهای این مجموعه، سالها در مراکز علمی غرب مشغول تعلیم و تعلم بوده و کتاب را مشخصاً برای خوانندۀ غربی نوشته است. این که وی در پایان کتاب و برای مطالعۀ بیشتر به معرفی منابع غربی اکتفا کرده، شاهدی بر این مدعاست. از این رو مطالۀ آن میتواند به ویژه برای پژوهشگران و دانشجویان علوم دینی و طلاب حوزههای علمیه به کار آید تا دریافت روشنتری از آن چیزی داشته باشند که در محافل فکری غربی میگذرد ـ از نگاه غربیان به تاریخ اسلام و تشیع و از روشهای تحقیق و تتبع آنان.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات