۱۴۶٬۵۶۹
ویرایش
تفسير القمي: تفاوت میان نسخهها
جز
جایگزینی متن - 'علمالهدی، علی بن حسین' به 'سید مرتضی، علی بن حسین'
جز (جایگزینی متن - 'ابن بابویه، محمد بن علی' به 'ابن بابویه، ابوجعفر، محمد بن علی') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'علمالهدی، علی بن حسین' به 'سید مرتضی، علی بن حسین') |
||
| (۴ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
| عنوانهای دیگر =تفسیر علی بن ابراهیم قمی | | عنوانهای دیگر =تفسیر علی بن ابراهیم قمی | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[موسوی جزایری، سید طیب]] ( | [[موسوی جزایری، سید طیب]] (مقدمهنویس و مصحح) | ||
[[قمی، علی بن ابراهیم]] (نویسنده) | [[قمی، علی بن ابراهیم]] (نویسنده) | ||
| خط ۵۸: | خط ۵۸: | ||
مقدمه تفسير با رسالهاى در علوم قرآنى به نام «محكم و متشابه» شباهتهاى بسيارى دارد. رساله مذكور، منسوب به [[ | مقدمه تفسير با رسالهاى در علوم قرآنى به نام «محكم و متشابه» شباهتهاى بسيارى دارد. رساله مذكور، منسوب به [[سید مرتضی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] علم الهدى است.<ref>[[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]]، ج 2، ص154 و ج 4، ص318</ref> و متن كامل آن، در جلد نود«بحار الانوار»<ref>ص 1 - 97</ref> درج شده است. اين رساله، روايت واحد مفصلى است از [[علی بن ابیطالب(ع)، امام اول|حضرت على(ع)]] به نقل از نعمانى در تفسير قرآن كه با يك سند متصل به [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] مىرسد. در سند روايت، نام راويان ضعيفى چون حسن بن على بن ابى حمزة ديده مىشود. در اين رساله، نخست، فهرست انواع آيات قرآنى ذكر شده كه با فهرست عناوين تفسير، شباهت بسيارى دارد، ولى فهرست روايت نعمانى دقيقتر و منظمتر است. مقايسه شرح تفصيلى عناوين در دو كتاب، از گستردگى روايت نعمانى حكايت مىكند؛ حتى مباحث تازهاى همچون وجوه معايش خلق<ref>مجلسى، ج 90، ص46 - 49</ref>) و حدود فرايض<ref>همان، ج 90، ص62 - 64</ref> در اين روايت ديده مىشود كه در مجموع، حجم رساله را به پنج برابر مقدمه تفسير على بن ابراهیم رسانده است. | ||
در «بحار»، پس از نقل رساله نعمانى، از رسالهاى مشابه، تأليف سعد بن عبداللّه اشعرى نام برده شده كه مطالب آن با ترتيبى ديگر، مشابه مطالب اين روايت است. دو باب از اين رساله، در «بحار الانوار»<ref>ج 89، ص60 - 73</ref> نقل شده كه بىشباهت به مباحث [[تفسير القمي|تفسير قمى]] نيست و نيز مطالبى ديگر از آن به نام تفسير سعد بن عبدالله در مجلدات مختلف «بحار» نقل شده است.<ref>براى نمونه: مجلسى، ج 80، ص47 و ج 81، ص71، 382 و ج 100، ص305</ref> [[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]]، اين رساله را كتاب «ناسخ القرآن و منسوخه و محكمه و متشابهه» مىداند<ref>ج 24، ص8</ref> كه نجاشى، در ترجمه سعد بن عبدالله، براى وى ذكر كرده است. بررسى ارتباط دقيق اين سه متن با يكديگر مىتواند به شناخت بهتر تفسير على بن ابراهیم، تصحيح اغلاط مقدمه آن و نيز تصحيح دو متن ديگر يارى رساند. همچنين نام كتاب «الناسخ و المنسوخ»، در شمار آثار على بن ابراهیم، پس از نام كتاب تفسير، ممكن است با مقدمه تفسير موجود ارتباط داشته باشد. | در «بحار»، پس از نقل رساله نعمانى، از رسالهاى مشابه، تأليف سعد بن عبداللّه اشعرى نام برده شده كه مطالب آن با ترتيبى ديگر، مشابه مطالب اين روايت است. دو باب از اين رساله، در «بحار الانوار»<ref>ج 89، ص60 - 73</ref> نقل شده كه بىشباهت به مباحث [[تفسير القمي|تفسير قمى]] نيست و نيز مطالبى ديگر از آن به نام تفسير سعد بن عبدالله در مجلدات مختلف «بحار» نقل شده است.<ref>براى نمونه: مجلسى، ج 80، ص47 و ج 81، ص71، 382 و ج 100، ص305</ref> [[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]]، اين رساله را كتاب «ناسخ القرآن و منسوخه و محكمه و متشابهه» مىداند<ref>ج 24، ص8</ref> كه نجاشى، در ترجمه سعد بن عبدالله، براى وى ذكر كرده است. بررسى ارتباط دقيق اين سه متن با يكديگر مىتواند به شناخت بهتر تفسير على بن ابراهیم، تصحيح اغلاط مقدمه آن و نيز تصحيح دو متن ديگر يارى رساند. همچنين نام كتاب «الناسخ و المنسوخ»، در شمار آثار على بن ابراهیم، پس از نام كتاب تفسير، ممكن است با مقدمه تفسير موجود ارتباط داشته باشد. | ||
| خط ۷۲: | خط ۷۲: | ||
در تفسير موجود، معمولا پس از نقل از غير على بن ابراهیم، با آوردن نام على بن ابراهیم، بهگونه صريح يا با ضمير، بازگشتِ متن به تفسير على بن ابراهیم يادآورى مىشود<ref>به جز ج 1، ص200 - 271</ref> | در تفسير موجود، معمولا پس از نقل از غير على بن ابراهیم، با آوردن نام على بن ابراهیم، بهگونه صريح يا با ضمير، بازگشتِ متن به تفسير على بن ابراهیم يادآورى مىشود<ref>به جز ج 1، ص200 - 271</ref> | ||
[[شبیری زنجانی، موسی|سيد موسى شبيرى زنجانى]]، با توجه به اينكه اغلب راويانِ بخش دوم تفسير، همچون احمد بن ادريس و حسن بن على مَهزيار و محمد بن جعفر رزّاز، از استادان على بن حاتِم قزوينى بودهاند و هيچ راوى ديگرى از اين مجموعه افراد روايت نمىكند، مؤلف كتاب را على بن حاتم مىشناساند<ref>به نقل محمد جواد شبيرى، ص50 و نيز نجاشى، ص36 و طوسى، ج 3، ص72 و [[ابن بابویه، | [[شبیری زنجانی، موسی|سيد موسى شبيرى زنجانى]]، با توجه به اينكه اغلب راويانِ بخش دوم تفسير، همچون احمد بن ادريس و حسن بن على مَهزيار و محمد بن جعفر رزّاز، از استادان على بن حاتِم قزوينى بودهاند و هيچ راوى ديگرى از اين مجموعه افراد روايت نمىكند، مؤلف كتاب را على بن حاتم مىشناساند<ref>به نقل محمد جواد شبيرى، ص50 و نيز نجاشى، ص36 و طوسى، ج 3، ص72 و [[ابن بابویه، محمد بن علی|ابن بابويه]]، ج 2، ص446 و 519</ref> | ||
ابوالفضل، عباس بن محمد بن قاسم نيز از مشايخ على بن حاتم است.<ref>[[ابن بابویه، | ابوالفضل، عباس بن محمد بن قاسم نيز از مشايخ على بن حاتم است.<ref>[[ابن بابویه، محمد بن علی|ابن بابويه]]، ج 1، ص304</ref> و ممكن است منشأ اشتباه در انتساب كتاب، تبديل نام على بن ابى سهل - كه همان على بن حاتم است - به على بن ابراهیم، به جهت شباهت اين دو اسم، باشد. | ||
قسمت عمده تفسير موجود، نقل از تفسير على بن ابراهیم است، ولى وجود نقلهايى در «تأويل الآيات» و برخى كتب ديگر از تفسير على بن ابراهیم - كه با احاديث و مطالب تفسير موجود تفاوتهاى فراوانى دارد - سبب مىشود كه به آنچه از تفسير على بن ابراهیم در تفسير موجود نقل شده، نتوان اعتماد كامل كرد<ref>استرآبادى، ص32، 140، 214، 216 و قس قمى، ج 1، ص30، 140، 301، 306 و [[ابن طاووس، علی بن موسی|ابن طاووس]]، ص168، 169، 170، 171 و قس قمى، ج 1، ص59، 277 و طبرسى، ج 2، ص503، 614 و قس قمى، ج 1، ص66، 72 و [[ابن شهرآشوب، محمد بن علی|ابن شهر آشوب]]، ج 4، ص272 و قس قمى، ج 1، ص155</ref> | قسمت عمده تفسير موجود، نقل از تفسير على بن ابراهیم است، ولى وجود نقلهايى در «تأويل الآيات» و برخى كتب ديگر از تفسير على بن ابراهیم - كه با احاديث و مطالب تفسير موجود تفاوتهاى فراوانى دارد - سبب مىشود كه به آنچه از تفسير على بن ابراهیم در تفسير موجود نقل شده، نتوان اعتماد كامل كرد<ref>استرآبادى، ص32، 140، 214، 216 و قس قمى، ج 1، ص30، 140، 301، 306 و [[ابن طاووس، علی بن موسی|ابن طاووس]]، ص168، 169، 170، 171 و قس قمى، ج 1، ص59، 277 و طبرسى، ج 2، ص503، 614 و قس قمى، ج 1، ص66، 72 و [[ابن شهرآشوب، محمد بن علی|ابن شهر آشوب]]، ج 4، ص272 و قس قمى، ج 1، ص155</ref> | ||
| خط ۹۹: | خط ۹۹: | ||
== منابع مقاله == | == منابع مقاله == | ||
# [[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]]؛ | # [[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]]؛ | ||
# [[ابن بابویه، | # [[ابن بابویه، محمد بن علی|ابن بابويه]]، علل الشّرايع، نجف، 1386 / 1966، چاپ افست قم[بىتا]؛ | ||
# [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر عسقلانى]]، لسان الميزان، چاپ محمد عبدالرحمان مرعشلى، بيروت، 1415 - 1416 / 1995 - 1996؛ | # [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر عسقلانى]]، لسان الميزان، چاپ محمد عبدالرحمان مرعشلى، بيروت، 1415 - 1416 / 1995 - 1996؛ | ||
# ابن داوود حلى، كتاب الرجال، چاپ محمد صادق آل بحرالعلوم، نجف، 1392 / 1972، چاپ افست قم[بىتا]؛ | # ابن داوود حلى، كتاب الرجال، چاپ محمد صادق آل بحرالعلوم، نجف، 1392 / 1972، چاپ افست قم[بىتا]؛ | ||