بستان السیاحة

بستان السیاحة

نام کتاب	بستان السیاحة
نام های دیگر کتاب	سیاحت نامه
پدیدآورندگان	شیروانی، زین العابدین بن اسکندر (نويسنده)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏DSR‎‏ ‎‏1347‎‏ ‎‏/‎‏ش‎‏9‎‏ب‎‏5
موضوع	آسیا - سیر و سیاحت ایران - سرگذشت نامه ایران - سیر و سیاحت - قرن 13ق.
ناشر	کتابخانه سنايی
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE10481AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

«بستان السياحة»، اثر ميرزا زين العابدين شيروانى، به زبان فارسى، مشتمل بر اطلاعات بسيار و متنوع جغرافيايى، تاريخى، آرا و عقايد فرقه‌هاى گوناگون مذهبى و نحله‌هاى فكرى مى‌باشد. كتاب، در واقع حاصل سفرى 37 ساله(1210 - 1247)، در دوره سلطنت فتحعلى شاه، است كه براى محمد ميرزا، آغاز شد و در رجب 1248 پايان يافت.

مؤلف، انگيزه خود را از پديد آوردن اين كتاب و پيمودن اين سفر مخاطره‌آميز، «خدمت اهل تحقيق هر ديار و دانستن حقيقت احوال طوايف امم» ذكر كرده است.

ساختار

كتاب، در يك جلد و حاوى دو ديباچه و فهرست و متن است. از نظر فصل‌بندى، مشتمل بر چهار«باب»، يك«سَيْر»، 28«گلشن » و يك«بهار»(خود، داراى چهار«گل‌زار») است، اما اين ترتيب در فصل‌بندى متن دقيقاً رعايت نشده است.

مؤلف، كوشيده است با دورى از«اغراض نفسانى»، حاصل مشاهدات و تحقيق خود را در باب مذاهب و فِرَق مختلف عرضه بدارد؛ با اين‌همه، كتاب، كاملاً بر مشاهدات شخصى نويسنده متكى نيست و اتكا بر نقل، به‌ويژه در وصف سرزمين‌هاى دور كه در مسير سفر او نبوده، در مواردى مشهود است.

نثر كتاب، روان و ورشن و آميخته به شواهد قرآنى و روايى است.

گزارش محتوا

ترتيب كتاب چنين است:

الف) چهار«باب» در شرح حال پيامبر(ص) و ائمه معصومين(ع)، علما و دانشمندان و عرفا و حكما، در بيان بعضى مذاهب و عقايد، در بيان مكان‌هاى جغرافيايى ايران، تركستان، افغانستان، هندوستان، اروپا، چين، ختا، ممالك عثمانى و مصر؛

ب) يك«سير»، در بيان مقدمات كتاب؛

ج) 28«گلشن» در بيان مكان‌هاى جغرافيايى و شرح حال اشخاص نامور، مرتب به ترتيب الفبا؛

د) يك«بهار»، مشتمل بر چهار«گلزار»، در بيان رؤيا و تعبير خواب و ذكر بعضى نام‌هاى منزل‌گاه‌ها و اخبار گوناگون ديگر.

در متن كتاب باب‌هاى ياد شده، نيامده است و بلافاصله، پس از«سير»، «گلشن» اول آغاز مى‌شود و ترجمه‌ى حال پيامبر(ص) و ائمه(ع) و عارفان و دانشمندان و شاعران در ضمن هر«گلشن» درج مى‌شود. نويسنده، در ابتداى هر«گلشن» به حدود جغرافيايى و ويژگى‌هاى طبيعى، مانند آب و هوا و محصولات كشاورزى و سرزمين‌ها، پرداخته و سپس از جغرافياى انسانى، مانند وضع جمعيت، آداب و رسوم و مذهب، سخن رانده است. در پايان نيز شرح احوال بزرگان آن ديار را آورده است. مؤلف، در شرح حال عارفان و متصوفان هر خطه، توجه ويژه‌اى افزون بر فرق و مذاهب، از ايرانى، هندى، يهودى و مسيحى، به معرفى فرق صوفيه، مانند حلوليه، اتحاديه، واصليه، عشاقيه، تناسخيه، و بنيان‌گذاران آنها نشان داده و به شرح عقايد مهم و اصلى آنها پرداخته است. نكته درخور توجه آنكه، در ضمن، متعرض مباحث نظرى عرفان؛ مثلا توصيف انسان كامل، وحدت وجود، حالات و مقامات عرفانى و مراحل سير و سلوك، نيز شده است.

كتاب، در باب علوم قديم نيز، چون كيميا و اكسير و علم حروف و نقط و حساب ابجد و حروف جمل، حاوى اطلاعاتى است.

منابع

1. مقدمه و متن كتاب؛

2. دانش‌نامه زبان و ادب فارسى ج 2، ص 15.