روضة التعريف بالحب الشریف

روضة التعريف بالحب الشریف
پدیدآوران	ابن خطیب، محمد بن عبدالله (نويسنده) ک‍ت‍ان‍ی‌، م‍ح‍م‍د (مصحح)
ناشر	دار الثقافة
مکان نشر	مغرب - دار البیضاء
سال نشر	1970م
چاپ	1
موضوع	عشق (عرفان) - تصوف - متون قدیمی تا قرن 14 - عرفان - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	9ر 2الف 286/9 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

روضة التعریف بالحب الشریف اثری از ابن الخظیب، ابوعبدالله محمد بن عبدالله بن سعيد بن عبدالله بن سعيد بن على بن احمد سلمانى(713- 776ق)، مشهور به «ذوالوزارتين» و ملقب به «لسان ‌الدين»، وزير، طبيب، مورخ و فقيه مالكى اندلسى است. این اثر عرفانی توسط محمد کتانی تحقیق شده و تعلیقاتی نیز بر آن افزوده شده است.

کتاب حاضر به موضوع حب الهی و عشق به او به عنوان جنبه‌ای اساسی در تصوف اختصاص یافته است. این اثر در مخالفت با کتابی در موضوع محبت به نام دیوان الصبابة نوشته ابو العباس احمد بن یحیی بن ابی حجله تلمسانی(م 776ق) به نگارش درآمده است. گفته شده است نویسنده این کتاب را به ابو عبد الله محمد بن یوسف ملقب به غنی هشتمین ملوک بنی احمر (755- 792)تقدیم کرده است.

نویسنده در این اثر نظریه معرفت و محبت الهی را در گسترده‌ترین معانی آن مطرح کرده و قیام وجود بر حب الهی و فنای در آن را به تصویر کشیده است. وی ضمن اشاره به رویکردهای مختلف صوفیه متعرض مسائل مهمی همچون وحدت وجود، اتحاد، حلول، و...شده است.

گفته شده است از آنجایی که نویسنده در این کتاب با رویکرد معتقدان به وحدت وجود سخن گفته است این امر موجب گردید تا مخالفان وی این کتاب را سندی برای متهم کردن وی به اندیشه حلول قرار داده که منجر به کشته شدن وی گردید.

ساختار کتاب در پنج قسم و یک خاتمه تنظیم شده است: در قسمت اول آن که در حقیقت شبه مدخل است نویسنده از ویژگی زمینی که درخت محبت در آن کاشته می‌شود سخن به میان آورده است. در قسم دوم کتاب از فرایند کاشتن محبت و نفوس پذیرای نهال محبت سخن به میان آمده و مطالبی درباره جذب، وعظ و ... مطرح شده است. در قسم سوم به موضوع محبت در دو جنبه عام و خاص آن پرداخته شده است. در جنبه عام به مفهوم لغوی محبت، الفاظ مترادف آن و مدلول هر یک از آنها را با استناد بر شواهد شعری و سخنان عرب اشاره شده است. ستایش محبت از منظر شرع و عقل و قیام وجود بر محبت مطالب دیگر این قسم است. در جنبه خاص محبت نیز مطالبی درباره محبت الهی یعنی محبت و عشق انسان به خدا و...مطرح شده است. در قسم چهارم از فرع درخت محبت که معرفت است از آن جهت که حب الهی منجر به معرفت الهی می‌شود سخن به میان آمده و همچنین به مجاهدات صوفیان از آن جهت که به معرفت منتهی می‌شود، اشاره شده است. قسم پنجم شامل فروعی است که به موضوع یاد شده مرتبط است. نویسنده از درخت یاد شده شاخه‌هایی در نظر گرفته و در آنها از محبوبها و انواع آنها اعم از خداوند خالق و انسان و... سخن گفته و همچنین به ذکر فلاسفه و عارفان صوفی وحدت وجودی و صوفیان اهل سنت و آرای آنهاپرداخته و در ادامه نشانه‌های محبت را ذکر کرده است. در خاتمه کتاب به اموری که می‌تواند به درخت محبت آسیب رساند، اشاره شده است.

نویسنده در نگارش این کتاب از مصادری که در موضوع محبت و یا مرتبط با آن نگاشته شده بهره برده است. وی در این راستا گاهی بدون اشاره به آن مصادر مطالبی را از آنها نقل کرده و گاهی نیز نقل وی همراه با تصرف در عبارات و اشاره به نویسنده بوده است. با وجود نقل‌های متعدد نویسنده از مصادر برخی عالمان با رویکری مشخص مانند ابن عربی، ابن سبعین و سهروردی، اما به جهت دفع اتهام تاثیرپذیری، از ذکر نام آنان پرهیز کرده است. مهمترین مصادری که نویسنده در این اثر از آنها بهره برده است می توان از کتاب الاشارات و التنبهات ابن سینا(م 428ق)، السیاسة و الاراء الفاضلة ابو الفرج بن طیب بغدادی(م 435ق)، الرساله القشیریة عبد الکریم قشیری(م 462)، منازل السائرین عبد الله انصاری هروی، احیاء علوم الدین غزالی، حکمة الاشراق شهاب الدین سهروردی(م 588ق)، فتوحات مکیه ابن عربی(م 638)،ریاض المحبین ابن جوزیه(م 751ق) و....است.

این کتاب علاوه بر جنبه صوفیان آن که در حقیقت منعکس کننده بسیاری از مطالب مطرح شده درباره محبت الهی و تصوف قائم بر آن، به جهت نمایان ساختن شخصیت ابن خطیب به عنوان مورخ، ادیب و سیاستمدار و به تصویر کشیدن وضعیت فرهنگی عصر او، و همچنین به دلیل جنبه ادبی آن که اشتمال بر اشعار و غزلیات قابل توجه متعلق به صوفیان است، اثری ارزشمند شناخته شده است.

محقق علاوه بر اصلاح متن در صورت ضروت عباراتی را از سایر نسخه‌های کتاب یا به صلاحدید خود به متن اصلی افزوده است. وی تمام اضافات را میان پرانتز قرار داده و در پاورقی به آن گوشزده کرده است. وی تلاش کرده است از ذکر اختلاف نسخه تحقیق شده با سایر نسخ جز در مواردی بسیار مهم پرهیز نماید. استخراج و مستند سازی مطالب و اشعار نقل شده از مصادر مختلف، تصحیح اعلام و نام شخصیت‌ها، آدرس دهی آیات، مستند سازی احادیث و روایات و ارزش گذاری آنها، مشخص کردن مفهوم برخی از اصطلاحات صوفیه، شرح و بیان معنی برخی از عبارات دشوار و نامانوس در پاورقی کتاب به همراه تنظیم فهرست‌های فنی از جمله کارهای انجام شده توسط محقق بر این اثر است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. ابن خطیب، محمد بن عبد الله. الإحاطة في أخبار غرناطة. بیروت. دار الکتب العلمية. 1424ق. چاپ اول.
3. بوسنينه، منجى‏. موسوعة أعلام العلماء و الأدباء العرب و المسلمين‏. تونس. جامعة الدول العربية، المنظمة العربية للتربية و الثقافة و العلوم‏. 1425ق. چاپ اول.
4. ضیف، شوقی. تاریخ الأدب العربي. قم. ذوی القربی. 1428ق. چاپ دوم.