آموزش زنان در ایران صفوی

آموزش زنان در ایران صفوی
پدیدآوران	کرمی، سمیه (نویسنده) مخبر دزفولی، فهیمه (نویسنده)
ناشر	سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی
مکان نشر	تهران
سال نشر	تهران
شابک	‎3ـ748ـ460ـ600ـ978
کد کنگره	‏

آموزش زنان در ایران صفوی تألیف سمیه کرمی، فهیمه مخبر دزفولی، در این کتاب وضعیت علمی، فرهنگی و آموزشی بانوان دورۀ صفوی در دو گروه عوام و خواص بررسی شده است.

ساختار

کتاب در پنج فصل تدوین شده است.

گزارش کتاب

منابع تاریخی مربوط به دورۀ صفویه به دلیل برخی محدودیت‌های عرفی و اجتماعی کمتر از زنان سخن گفته‌اند؛ درحالی‌که زنان این دوره از دوره‌های قبل فعال‌تر اما پوشیده‌تر بوده‌اند و همین پرده‌نشینی موجب شده تا اطلاعات کمتری از چگونگی فعالیت علمی و آموزشی آنان در اختیار باشد.

در این کتاب وضعیت علمی، فرهنگی و آموزشی بانوان دورۀ صفوی در دو گروه عوام و خواص بررسی شده است. نوع اشتغال، فعالیت‌ها و آموزش‌های این بانوان بر مبنای محل سکونت، شأن و جایگاه اجتماعی و فرهنگی‌شان با یکدیگر تفاوت داشت. نخست بانوان طبقۀ عامه بودند که از سه گروهی شهری، روستایی و عشیره‌ای تشکیل می‌شدند و بزرگ‌ترین گروه زنان این عصر را شکل می‌دادند. اینان اغلب به روش‌های سنتی به مهارت‌آموزی در حرفه‌ای خاص اشتغال داشتند. بانوان طبقۀ خواص نیز متشکل از دو گروه زنان مرفه و وابسته به دربار و حرمسرای شاهی و دیگر بانوان عالم و دانشمند بیوت علما و مراجع شیعه و بزرگان عرصۀ فرهنگ و هنر و ادب بودند.

برخی از سفرنامه‌نویسان اروپایی، زنان عصر صفوی به‌ویژه بانوان حرمسرای شاهی را بسیار محدود و منزوی توصیف کرده‌اند که در حرمسرای سلطنتی محصوص بودند و فقط ابزاری برای کامجویی‌های مردان بودند و قادر به انجام فعالیت‌های علمی و آموزشی نبوده‌اند؛ اما بنا بر شواهد موجود این موضوع عمومیت نداشت و بانوانی با وجود تمامی محدودیت‌های حرمسرا و فضای رقابتی حاکم بر آن، با بهره‌گیری از آموزش‌های متعدد در حوزه‌های دینی و علمی و کسب مهارت‌های گوناگون از بانوان فرهیخته، کاردان و متنفذ عصر خویش به شمار میآمدند و در عرصه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی حضور مؤثری داشتند. همچنین بانوان بیوت علما، دانشمندان و هنرمندان با توجه به موقعیت و جایگاه والای اجتماعی و خانوادگی خویش و بهره‌گیری از امکانات و فضای علمی و آموزشی موجود، به سطوح والایی از علوم دینی، ادبیات و هنر دست یافتند.

فصل نخست کتاب به پیشینه و نقد و بررسی منابع اختصاص دارد. فصل دوم کتاب نگاهی به اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر صفویه انداخته است که در آن وضع سیاسی، تشیع مذهب رسمی، مهاجرت جبل‌عامل به ایران، تأثیر وضعیت سیاسی و مذهبی بر آموزش در ایران صفوی بررسی شده است. فصل سوم اختصاص به بررسی موقعیت اجتماعی و آموزشی بانوان عصر صفوی در دو طبقۀ عامه و خاصه دارد. آموزش طبقۀ عامه ذیل آموز‌هایی چون قالی‌بافی، پارچه‌بافی، فعالیت و آموزش در کارگاه‌های سلطنتی و پرورش کرم ابریشم بررسی شده و سپس آموزش‌های نظری بانوان بررسی شده است. نویسندگان در فصل چهارم کتاب، آموزش‌های عومی و تخصصی بانوان درباری را بررسی کرده‌اند. در فصل پایانی نیز به آموزش بیوت علما، هنرمندان و ادیبان پرداخته شده است. در پیوست کتاب، شماری از تصاویر نسخه‌های خطی مربوط به بانوان این دوره آورده شده است.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات