زاد المسافر (ناصر خسرو)

زاد المسافر (ناصر خسرو)
پدیدآوران	ناصر خسرو (نویسنده) عمادی حائری، اسماعیل (محقق) عمادی حائری، محمد (محقق)
ناشر	مرکز پژوهشی ميراث مکتوب
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1384 ش
چاپ	1
شابک	‎964-8700-00-1
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

زاد المسافر، مهم‌ترين اثر ناصر خسرو قباديانى بلخى، سخنور، متكلم و حجت نامدار اسماعيلى است كه نزدیک به سال پيش از اين (453ق) تألیف شده و معتبرترين و عمده‌ترين منبع در شناخت انديشه‌ها و باورهاى او به شمار مى‌آيد.

اين كتاب، يكى از مهم‌ترين آثار كلامى فلسفى اسماعليى و حاوى واپسين باورهاى مذهبى و ايده‌هاى كلامى و جهان شناختى رسمى فاطميان، در دوره امپراتورى دينى آنان است، پيش از آن كه دعوت فاطمى دچار دو دستگى نزارى و مستعلوى شود.

اين اثر بيشتر به زاد المسافرين شهرت دارد، امّا آن گونه كه ضبط كهن‌ترين و اصيل‌ترين نسخه اين اثر - نسخه تهران كه از آن سخن خواهم گفت - نشان مى‌دهد، نام آن زاد المسافر است. بر اين گفته قرينه‌اى نيز هست و آن يادكرد خود ناصر خسرو، از آن در اشعار خويش است، آنجا كه مى‌گويد:

زاد المسافر است يكى گنج من نثر آن چنان و نظم از اين سان كنم و آنجا كه گفته:

از تصنيفات من زاد المسافر كه معقولات را اصل است و قانون با اين همه، در جامع الحكمتين و وجه دين (كه دو اثر ديگر از ناصر خسرو است) از آن با نام زاد المسافرين ياد شده، كه شايد حاصل دستبرد كاتبان باشد.

ساختار و گزارش محتوا

اين كتاب مشتمل بر 27 قول و ابواب و مباحث متعدد است و در همين كتاب است كه ناصر خسرو به نقل و نقد آراء و عقايد فيلسوف معروف ذكريا رازى مى‌پرازد.

در اين اقوال درباره حواس ظاهر و باطن، جسم و اقسام آن، حركت و انواع آن، نفس، هيولى، مكان، زمان، حدوث عالم، اثبات صانع، چگونگى پيوستن نفس به بدن و غيره سخن به ميان آمده است.

ويژگى

زاد المسافرين، در زمره متون منثور كهن فارسى است و به جهت روزگار تألیف و روش نگارش، از ديرباز مورد توجه سبک شناسان نثر فارسى بوده است. زادالمسافرين سرشار از واژه‌هاى نادر و كهن فارسى است و افزون بر آن، برابر نهاده‌هاى فارسى ارزشمندى براى اصطلاحات فلسفى عربى در آن آمده كه سخت در خور توجه است.

نسخه شناسى

زادالمسافرين به سبب محتواى كلامى فلسفى و زبان ويژه و كهن، متنى آسان نيست. همين موضوع موجب شده كه دست نوشته‌هاى بر جاى مانده از آن، آكنده از اغلاط و تصحيفات باشد، جداى از آن كه نسخه‌هاى اصيل و كهن آن بس اندك است.

نسخه شماره 4911 در كتابخانه مركزى دانشگاه تهران. اين نسخه كهن‌ترين دست نوشت زاد المسافر است كه تاكنون شناسايى گرديده و شيوه نگارش آن كهنه مى‌نمايد؛ ولى از آنجا كه انجام آن افتاده است، تاريخ كتابت و كاتب آن دانسته نيست. فهرست‌گر نسخه- استاد فقيد محمّد تقى دانش پژوه- آن را از قرن 9 و 10 دانسته است.

پس از نسخه‌اى كه شرح آن گذشت، دو دست‌نوشت بى‌تاريخ ديگر قديم‌ترين نسخه‌هاى بازمانده از زاد المسافراند كه نسبت به ديگر نسخ از صحّت و اصالت بيشترى برخوردارند:

1. نسخه شماره 79. d. 2669 در كتابخانه بادليان دانشگاه آكسفورد (تاريخ كتابت: قرن 10- 11).
2. نسخه شماره 216 در كتابخانه مدرسه شاهى كمبريج (تاريخ كتابت: قرن 11- 12).

سيد محمد عمادى حائرى، پس از نسخه شناسى تطبيقى زادالمسافرين و برگزيدن كهن‌ترين، اصيل‌ترين و صحيح‌ترين نسخه‌ها، با تامل در مفاهيم كلامى فلسفى اسماعيلى از سويى و دقت‌هاى واژه‌پژوهانه و سبک شناسه‌گانه از ديگر سو، به تصحيح انتقادى اين اثر پرداخته و براى نخستين بار متنى صحيح و اصيل از آن عرضه كرده است. او همچنين تعليقاتى پيرامون اثبات متن و ضبط نسخه‌ها، بر متن ويراسته خود افزوده است.

نسخه حاضر در برنامه با تصحيح و تحقيق سيد محمد عمادى حائرى، در قطع وزيرى با جلد گالينگور در 511 صفحه براى بار نخست در سال 1384ش توسط مركز نشر ميراث مكتوب، تهران منتشر شده است.

منابع مقاله

1. ويكى پديا به نقل از روزنامه جام جم.
2. عمادى حائرى، سيد اسماعيل؛ پيشگفتار كتاب.
3. عمادى حائرى، سيد محمد؛ مقدمه مصحح.

وابسته‌ها

زاد المسافرین (ناصرخسرو قبادیانی)