ادبیات رنج؛ کندوکاوی در کتاب ایوب

ادبیات رنج
پدیدآوران	امینی، مریم (نویسنده)
ناشر	فرهامه
مکان نشر	تهران
سال نشر	1399
شابک	‎6ـ40ـ8284ـ600ـ978
موضوع	ایوب‌، پیا‌مبر,نقد و تفسیر کتا‌ب‌ مقدس‌. عهد عتیق‌. ایوب‌
کد کنگره	‏BS ۱۴۱۵/۲/الف۸الف۴ ۱۳۹۹

ادبیات رنج؛ کندوکاوی در کتاب ایوب تألیف مریم امینی، «کتاب ایوب» هجدهمین کتاب از عهد قدیم است که در کنار کتاب‌هایی چون مزامیر،امثال، جامعه در شمار «ادبیات حکمت» قرار می‌گیرد. تاریخ تألیف آن به‌درستی معلوم نیست. آراء بسیار متفاوتی وجود دارد که قدمت آن را از قرن ۷ تا ۳ قبل میلاد تخمین می‌زنند.

ساختار

کتاب در چهار فصل تدوین شده است.

گزارش کتاب

«کتاب ایوب» هجدهمین کتاب از عهد قدیم است که در کنار کتاب‌هایی چون مزامیر،امثال، جامعه در شمار «ادبیات حکمت» قرار می‌گیرد. تاریخ تألیف آن به‌درستی معلوم نیست. آراء بسیار متفاوتی وجود دارد که قدمت آن را از قرن ۷ تا ۳ قبل میلاد تخمین می‌زنند. آن را یکی از شاهکارهای ادبی جهان دانسته‌اند که از دریچۀ ابتلائات ایوب به یکی از مهم‌ترین چالش‌های فکری، یعنی مسئلۀ رنج آدمی و معنای زندگی می‌پردازد. ویکتور هوگو دربارۀ آن می‌گوید: «فردا اگر قرار باشد کل آثار ادبی نابود شود و من اجازه داشته باشم فقط یکی را بردارم و نجات دهم، آن کتاب ایوب خواهد بود» و آلفرد لرد تنیسون، ادیب بزرگ انگلیسی آن را بزرگ‌ترین اثر ادبی دوران باستان و مدرن معرفی می‌کند.

تأثیر ژرف آن در سراسر تاریخ ادبیات غرب بی‌چون و چراست. چنان‌چه بازکشف آن بر ادبیات قرن بیستم نیز چشمگیر است. ریچارد رایت در ایوب، پیش‌نمونۀ شورش گیج و آشفته‌اش در «پسر بومی» را می‌یابد. رابرت فراست همتایی برای «نقاب عقل» و رابرت هاین‌لاین الگویی برای مسافر علمی ـ تخیلی طنزآمیزش در «ایوب، کمدی عدالت» می‌یابد. فرانتس کافکا «آزمون ایوب» را در 1914 خلق کرد و الی ویزول داستان خود را در اروپای شرقی تحت تأثیر ایوب، به عنوان «محاکمۀ خدا» به تصویر کشید.

شاید به‌جرئت بتوان گفت کمتر کتاب مقدسی در جهان وجود دارد که مؤمنان و نامؤمنان به یکسان آن را بخوانند و چنین حظ وافر برند؛ از این‌رو گزافه نخواهد بود اگر گفته شود که شهرت این کتاب به ادبیات رنج، ادبیات معنای زندگی، ادبیات حکمت، ادبیات تئودیسه یا عدل الهی، همگی حاکی از ظرفیت‌های فراوان آن در ابعاد گوناگون انسانی است؛ ابعادی چون هنر و ادبیات، فلسفه و کلام، دین و عرفان و غیره. به‌راستی «ادبیات به عنوان ادبیات» در حق این کتاب کم‌لطفی است؛ هرچند نمی‌توان صرفاً از موضع ادبی بدان نزدیک شد و مطالعه و بررسی نمود و ملاحظه کرد که سبک و ساختار، ویژگی‌های تألیف یا زبان‌شناختی آن چگونه است، آنچنان‌که زیبندۀ هر شاهکار ادبی است؛ اما بدین بسنده نباید کرد؛ زیرا آثار برجسته از آن روی جاودانه می‌شوند که گوی سبقت از ابواب معانی برده و اندوخته‌های دانایی ما را به چالش می‌کشند؛ افزون بر اینکه «کتاب ایوب» یکی از صمیمانه‌ترین آثار ادبی جهان است که به‌شدت شور و همدردی و همدلی مخاطب را برمی‌انگیزد و از همان آغاز در مقدمه ما را با اندوه تمام همراه سرنوشت تراژیک خود می‌کند.

نویسنده در این کتاب، با نظر به مراحل مختلف نقد تاریخی در رویکردی که به نقد فراگیر نیز معروف است، در گام نخست به نقد صوری یا بررسی سبک و ساختار، ویژگی‌های صوری کتاب، نقد منابع، و نقد تحریری یا بررسی نحوۀ گردآوری، تنظیم، اصلاحات و ویرایش منابع کتاب ایوب می‌پردازد و معتقد است که تلاش برای بازسازی واقعیت‌های گذشته، فارغ از تأثیر هرگونه دگما یا مبانی عقیدتی و الهیاتی یا تأثیر تفاسیر سنتی دربارۀ صحف مختلف کتاب مقدس و در اینجا عهد عتیق نشان می‌دهد که این صحف به معنای واقعی خود تألیفی نیستند و معمولاً مؤلف واحدی ندارند، بلکه تحریری هستند و به‌واقع چند مؤلف یا محرر دست‌اندرکار ویرایش، تدوین و جرح و تعدیل آنها در طول دوره‌های مختلف زمانی بوده‌اند.

در گام بعدی به نقد متنی و بازیافت خاستگاه زبانی کتاب با بررسی ملاحظات زبان‌شناختی پرداخته شده است. در این موضع با لایه‌برداری از سویۀ ادبی کتاب، مشخص می‌شود که معضل قرائت‌های گوناگون ممکن است ناشی از ترجمه‌های نادرست آن باشد. در واقع به‌سختی می‌توان ادعا کرد که این کتاب از همان نخست به زبان عبری نگاشته شده باشد.

در گام سوم یا سویۀ فلسفی ـ کلامی کتاب، با تحلیل محتوای آن از خصوصیات و کیفیات فکری لایه‌برداری شده و تا آنجا که هرمنوتیک آن برمی‌تابد، از اصول فکری، پیش‌فرض‌ها و محورهای بحث در افق‌های زمانی و مکانی متن پرده برداشته شده است. شاید بتوان گفت آن مهم‌ترین بخش کتاب برای هر خواننده‌ای است.

در تدوین این کتاب، خوانندۀ عمومی هم در نظر نویسنده بوده است و با آنکه به نظر می‌رسد بحث‌های تخصصی و بحث‌های عمومی تا حدی با یکدیگر درآمیخته‌اند، اما مرزبندی‌های مشخصی در نظر گرفته شده تا خوانندۀ عمومی نیز بهرۀ لازم را برده باشد. آنها نیز می‌توانند با خواندن خلاصۀ داستان یا کل داستان که در بخش پیوست و پایانی کتاب از ساده‌ترین ترجمه‌های موجود کتاب مقدس آمده و مروری بر گفتگوها و پاسخ خداوند در تجلی نهایی که همگی در یک فصل آمده، افزون بر بینش و آگاهی از خواندن یک اثر ادبی لذت وافر ببرند.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات