فرهنگ‌نامه داستان‌نویسان بوشهر

فرهنگ‌نامه داستان‌نویسان بوشهر
پدیدآوران	جان‌احمدیان، فرشید (نویسنده)
ناشر	افراز
مکان نشر	تهران
سال نشر	1399
شابک	‎7ـ509ـ326ـ600ـ978
کد کنگره	‏

فرهنگ‌نامه داستان‌نویسان بوشهر تألیف فرشید جان‌احمدیان، نویسنده در این کتاب، پس از بازنمایی مراحل گوناگون داستان‌نویسی در بوشهر، شرحی از زندگی نویسندگان بوشهری داده و کوشیده فهرستی توصیفی از آثار آنها به دست دهد.

گزارش کتاب

امروزه با تحول کمی و کیفی ادبیات معاصر، لزوم تألیف تاریخ ادبیات معاصر ایران بیش از پیش احساس می‌شود. درک ضروری نگارش تاریخ ادبی، حاصل رسیدن به مرحله‌ای از خودآگاهی اجتماعی/ فرهنگ است. در ادبیات معاصر به چنین مرحله‌ای رسیده‌ایم: برای اینکه بدانیم کجا هستیم و کجا می‌رویم، باید بدانیم کجا بوده‌ایم ـ شناختی که از طریق مطالعۀ تاریخ ادبیات حاصل می‌شود. از سوی دیگر تاریخ ادبیات، نویسندۀ جوانِ عزلت‌گزیده‌ای را که دارد رمان و داستان خود را می‌نویسد، به جهان انسانی نویسندگان دیگر متصل می‌کند، به او حافظۀ تاریخی می‌بخشد تا نگاهی گسترده‌تر داشته باشد و به مقیاس نسل‌ها بیندیشد. از جمله نخستین اقدامات برای شروع نگارش چنین تاریخی، این است که منابع اطلاعاتی تدوین شود. این کار می‌تواند شامل تنظیم کتاب‌شناسی‌ها و مقاله‌نامه‌های اختصاصی دربارۀ شعر، داستان، نمایش‌نامه، نقد ادبی و ترجمۀ آثار ادبی باشد. اما مهم‌تر از تدوین کتاب‌شناسی‌ها و مقاله‌نامه‌ها، تألیف فرهنگ‌های مستند و توصیفی ملی، شامل شرحی از زندگی و کار ادبی و فهرست آثار اثرآفرینان است. از طریق این نوع فرهنگ‌ها، حد و حدود کارهای ادبی انجام‌شده پیش روی محققان قرار می‌گیرد و دست آنها را در ارائۀ تاریخ‌های ادبی مستندتر و دقیق‌تری در بازنمایی سایه‌روشن‌های حیات ادبی دوره‌های مختلف باز می‌گذارد.

داستان‌نویسی در ایران، محصول معنوی شرایط سیاسی ـ اجتماعی نهضت مشروطه بود و بوشهر که در آن دوران نقشی اساسی در مناسبات تجاری و سیاسی کشور داشت، در تمامی زمینه‌ها تجربه‌هایی همسان با مرکز به دست می‌آورد. گرایش به داستان‌نویسی نیز یکی از وجوه اشتراک جامعه در آن شرایط بود. میل به داستان زمانی در بوشهر شکل گرفت که این بندر، آمادۀ پذیرش هر ایدۀ تازه‌ای برای نهضتی تاریخی شده بود. از جانبی دیگر انگلستان، حاکم بی‌چون‌وچرای مناطق جنوبی ایران، در این دوره حتی زبان اهالی بومی منطقه را تحت تأثیر قرار داده بود.

مهم‌ترین اتفاق فرهنگی در دورۀ قاجاریه را باید تأسیس «مدرسۀ سعادت» در سال 1278 خورشیدی دانست. فعالیت‌های تجاری پرثمر در بوشهر، تأسیس مدرسه‌ای پررونق را در این شهر ایجاب می‌کرد. دو سال بعد از آغاز کار این مدرسه، میرزا علی‌آقا لبیب‌الملک شیرازی اولین چاپخانۀ بوشهر را افتتاح کرد. از اولین اقدامات میرزای شیرازی در چاپخانه، انتشار دو روزنامۀ «طلوع» و «مظفری» بود؛ با این هدف که مردم را با آخرین تحولات سیاسی کشور آشنا کند. داستان علمی ـ تخیلی «بیست هزار فرسنگ سیاحت تحت البحر» نوشتۀ ژول ورن با ترجمۀ میرزا یوسف‌خان اعتصام الملک در سال 1326 قمری با چاپ سنگی در این چاپخانه منتشر شد. استقبال مرم از این کتاب تا آنجا بود که میرزای شیرازی را واداشت تا به کتاب‌های ترجمه روی آورد و محصول این رویکرد، دو کتاب «نئلی» و «دکامرون» به ترجمۀ میرزا احمدخان دریابیگی بود. «سرگذشت شمس‌الدین و قمر» نوشتۀ میرزا حسن‌خان بدیع نصرت‌الوزرا اولین رمان ایرانی منتشرشده در این چاپخانه است.

با پایان عصر مشروطیت و شکست آزادی‌خواهان و در نهایت انقراض سلسلۀ قاجاریه و بر مسندنشستن رضاشاه، دوره ای تازه در روابط سیاسی و اجتماعی ایران رقم خورد که داستا‌ن‌نویسی نیز از آن بی‌بهره نماند. در این دوره علی دشتی با رمان‌های «ایام محبس»، «فتنه»، «جادو» و «هندو» با رمانتیسیسمی که داعیۀ اصلاح طبقات بالای جامعه را داشت، از بحث برانگیزترین نویسندگانی بود که مروج این سبک ادبی شد و جایگاهی ویژه در پاورقی‌نویسی آن دوره پیدا کرد. هرچند هیچ‌گاه منتقدین ادبی و روشن‌فکران او را نویسنده‌ای درخور به حساب نیاوردند و معمولاً مورد نیش و کنایه قرار گرفته است؛ اما به هر حال او پیشگام داستان‌نویسی بوشهر بوده است؛ نهضتی ادبی که تا امروز هم ادامه دارد و نویسندگان بزرگی را به جامعۀ ادبی ایران معرفی کرده است. از این بین صادق چوبک، محمدرضا صفدری و منیرو روانی‌پور با ویژگی‌های خاص آثارشان بیشتری توجه منتقدین ادبی را به خود جلب کرده‌اند.

نویسنده در این کتاب، پس از بازنمایی مراحل گوناگون داستان‌نویسی در بوشهر، شرحی از زندگی نویسندگان بوشهری داده و کوشیده فهرستی توصیفی از آثار آنها به دست دهد.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات