تنکلوشا: تفاوت میان نسخه‌ها

[[قفطی، علی بن یوسف|قفطی]] نیز دربارۀ «تینکلوش بابلی که گاه وی را تنکلوشا خوانند و وجه نخست درست‌تر است» و طینقروس همین مطالب را تکرار کرده است. همچنین [[شهرزوری (ابهام زدایی)|شهرزوری]] همان مطالب [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن ندیم]] را با اضافاتی آورده، جز اینکه گذشته از طیفورس (طینقروس؟)، هرمس بابلی را نیز از معاصران تنکلوشا دانسته است. حاجی خلیفه نیز از درج الفلک فی الاحکام تنکلوشاه(احتمالاً همین روایت عربی موجود منسوب به وی) و شرح شگفت «تنکلوشاه بابلی» بر کنز الاسرار و ذخائر الابرار هرمس الهرامسه یاد می‌کند.  

فرهنگهای فارسی چون مؤید الفضلاء، [[برهان قاطع]]، [[فرهنگ مجمع الفرس|مجمع الفرس]]، و [[غياث اللغات|غیاث اللغات]] غالباً با استناد به این بیت از قصیدۀ حبسیۀ خاقانی «به نام قیصران سازم تصانیف/ به از ارتنگ چین و تنکلوشا»، تنگلوشا/ تنکلوشا/ تنگلوش را ترکیبی اضافی به صورت «تَنگِ لوشا/ لوش» دانسته، و پنداشته‌اند که تنگ به معنی کتاب یا صفحه، و لوشا نیز حکیمی رومی یا بابلی بوده است و آورده‌اند که «تنگِ لوشا» کتابی در نقاشی و نمایندۀ سنت نقاشان مغرب، و در برابر و همچندِ ارتنگ( ارژنگ) مانی (نمایندۀ شیوۀ نقاشی شرقی) بوده است. فولرس نیز در فرهنگ فارسی ـ لاتینی خود توجیهاتی عامیانه دربارۀ ریشۀ واژۀ تنگلوشا آورده است.  

این دو مصحح پس از مقایسۀ متن عربی و یونانی ثابت کردند که منقولات ابومعشر ]و نیز ابن هبنتا[ از تنکلوس/ تنکلوش واقعاً برگرفته از نوشتۀ تئوکروس بابلیِ یونانی‌نویس بوده است. ابومعشر بلخی در آن بخش از المدخل الکبیر، چند بار در شرح وجوه سه‌گانۀ هریک از 12 برج به دیدگاههای تنکلوس استناد کرده، و دو واژۀ فارسی دوشیزه و ماهیگیر را نیز از قول وی آورده است.  

[[ابن هبنتا]] نیز در المغنی فی احکام النجوم چنین آورده است: بزرگمهر در تفسیر ابزیدج فارسی تنها دلالتهای «رفتن خورشید بر هر یک از وجوه سه‌گانۀ حمل» را تفسیر کرده، و گفته است که این مطالب را از کتاب تنکلوش بابلی که یگانه مفسر این مطالب شریف است، نقل کرده. اما ]مفسر ابزیدج[ دربارۀ احوال دیگر ستارگان رونده و نیز احوال خورشید در برجهای دیگر چیزی نیاورده است، و ما چون به کتاب تنکلوش مراجعه کردیم، دریافتیم که وی احوال همۀ ستارگان رونده در یکایک وجوه را تفسیر کرده است. وی ضمن آوردن دیدگاههای مختلف دربارۀ وجوه 36 گانه نیز، چند بار از «تینکلوش/ تنکلوش» نام می‌برد. اما از سخن ابن هبنتا می‌توان دریافت که بهره‌گیری وی و ابومعشر از نظریات تینکلوس محدود به همین چند استناد نبوده، و چه بسا بیشتر مطالبی که بدون ارجاع صریح به هندیان یا بطلمیوس آمده، درواقع برگرفته از کتاب تئوکروس باشد. چنین می‌نماید که این دو، دیدگاههای تنکلوس/ تنکلوش را به عنوان دیدگاه ایرانی و همواره در برابر آراء هندی و یونانی یاد کرده‌اند. مقایسه‌های فرانتس بول میان آنچه ابومعشر از ایرانیان یا از تنکلوس نقل کرده است و قطعات باقی‌مانده از کتاب تئوکروس بر یکسانی این دیدگاهها گواهی می‌دهد.