فرهنگ آیین بودا

فرهنگ آیین بودا
پدیدآوران	پاشایی، عسکری (نویسنده)
ناشر	نگاه معاصر
مکان نشر	تهران
سال نشر	1399
شابک	‎5ـ48ـ7028ـ622ـ978
کد کنگره	‏

فرهنگ آیین بودا تألیف عسکری پاشایی، انتخاب سرواژه‌هایی که باید در این فرهنگ آورده شود، آسان نبوده است؛ چراکه معیاری جز معیار شخصی نویسنده، برای گزینش آنها در دست نبوده است. از این‌رو در انتخاب سرواژه‌ها دو راه در پیش گرفته شده است: یکی جستجو در متن‌های فارسی‌شدۀ کتاب‌های اصلی بودایی یا دربارۀ آیین بودا و دیگری کتاب‌هایی که باب نقش فرهنگ‌های بودایی در سرزمین‌های بودایی دیروز و امروز نوشته یا ترجمه شده‌اند.

گزارش کتاب

آیین بودا اشاره است به آموزه‌های بودای تاریخی و در معنای وسیع‌تر، به دینی که او بنیاد گذاشت. بودا یعنی بیدار و روشنی‌یافته، عنوانی است برای کسی که او حقیقت کلی را دریافته، به آن روشن و بیدار شده است. بودای تاریخی به عناوینی مثل شاکیه‌مونی، در لغت به معنی فرزانه قبیلۀ شاکیه و بگوت یعنی سرور عالم یا خجسته خوانده می‌شود. لقب بگوت را می‌شود به هر بودا داد؛ اما شاکیه‌مونی به طور خاص به بنیادگذار تاریخی آیین بودا اطلاق می‌شود که بنا به سنت تیره‌واده در حدود 560 ق‌م. در قلمرو شاکیه‌ها در هند شمالی متولد شده و در حدود 450 ق‌م. درگذشت. در آیین بودای پالی، بودای تاریخی به نام طایفه‌اش گوتمه معروف است. ژاپنی‌ها او را شکوسون «شاکیه‌مونی سرور عالم» می‌خوانند.

آیین بودا موضوع بسیار گسترده‌دامنی است که بیش از دوهزار سال از عمرش می‌گذرد. با توجه به کثرت، غنا و پیچیدگی سنت‌های بودایی، نمی‌شود طبقه‌بندی از آن به دست داد تا گزینش مدخل‌ها آسان‌تر شود. پس راه دیگری نیست جز فراهم آوردن گزینه‌ای از مفاهیم اصلی و نام‌های پرکاربرد آن. انتخاب سرواژه‌هایی که باید در این فرهنگ آورده شود، آسان نبوده است؛ چراکه معیاری جز معیار شخصی نویسنده، برای گزینش آنها در دست نبوده است. از این‌رو در انتخاب سرواژه‌ها دو راه در پیش گرفته شده است: یکی جستجو در متن‌های فارسی‌شدۀ کتاب‌های اصلی بودایی یا دربارۀ آیین بودا و دیگری کتاب‌هایی که باب نقش فرهنگ‌های بودایی در سرزمین‌های بودایی دیروز و امروز نوشته یا ترجمه شده‌اند؛ برای مثال در زمینۀ آداب و رسوم، هنر و معماری و مانند اینها. یک دسته از سرواژه‌ها هم ارجاعاتی هستند که در شرح سرواژه‌های اصلی به آنها اشاره شده است و نویسنده ناگزیر از انتخاب آنها بوده است.

در شرح هر مدخل، هم خوانندۀ عمومی‌خوان و هم دانشجویان دین‌شناسی مدنظر بوده‌اند. از این‌رو در این فرهنگ، از نظر محتوایی بیشتر به این نکات پرداخته شده است: آموزه‌ها و مفاهیم اصلی بودایی، چهره‌های تاریخی و مکان‌ها و کتاب‌های مقدس بسیار مشهور، مکاتب و سنت‌های اصلی تأثیرگذار، یعنی سنت‌های هند، آسیای جنوب شرقی؛ آثار خیلی مهم معماری و پیکره‌های بودایی، اعمال و آداب، هنر و معماری، اسطوره‌شناسی، شرح حال‌ها همراه با کمترین تصویر.

ضرورت آگاهی و حجم توضیح هر سرواژه بستگی به اهمیت و نقش و تأثیرگذاری آن در تاریخ آیین بودا دارد. بیشترین منبع نویسنده برای نوشتن این فرهنگ، در درجۀ اول فرهنگ‌های بودایی به زبان انگلیسی بوده است؛ کارهای نویسندگانی چون دیمیئن کیون، جان پوئرز، ریس دیویدس، نیانه‌تی لوکه، اینگرید فیشر شریبر.

نشانۀ ارجاع به هر مدخلی که در فرهنگ آمده، یک ستاره پیش از آن سرواژه است. در ترتیب الفبایی فرقی میان «آ» و «ا» گذاشته نشده است، به دلیل تلفظ واژگان و نام‌های خارجی و نیز «ؤ» و «ئ» در ترتیب الفبایی در جای «و» و «ی» آورده شده است. از حروف خمیده یا ایرانیک بیشتر برای اشاره به نام کتاب‌ها یا سوتره‌های بودایی استفاده شده است. آوانویسی فارسی نام‌های بودایی در افزودۀ آوانویسی توضیح داده شده است.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات