محقق سبزواری، محمدباقر

محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمومن

نام	محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمومن
نام‌های دیگر	خ‍راس‍ان‍ی‌ س‍ب‍زواری‌، م‍ح‍م‍د ب‍اق‍ر ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د م‍وم‍ن‌ س‍ب‍زواری‌، م‍ح‍م‍د ب‍اق‍ر ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د م‍وم‍ن‌ ش‍ری‍ف‌ س‍ب‍زواری‌، م‍ح‍م‍د ب‍اق‍ر ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د م‍وم‍ن‌ م‍ح‍ق‍ق‌ خ‍راس‍ان‍ی‌، م‍ح‍م‍د ب‍اق‍ر ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د م‍وم‍ن‌ محمدباقر سبزواری خراسانی‌
نام پدر	محمّد مؤمن سبزوارى
متولد	1017ق
محل تولد	روستای نامِن از توابع سبزوار
رحلت	1090 ق
اساتید	میر فندرسكى قاضى معزّ حیدر على اصفهانى حسین على تسترى علاّمه محمدتقى مجلسى
برخی آثار	ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد كفایة الفقه: المشتهر بكفایة الاحكام روضة الأنوار عباسی (در اخلاق و شیوه کشورداری) مجموعة الرسائل الأصولیة
کد مؤلف	AUTHORCODE00778AUTHORCODE

با محقق، محمدباقر اشتباه نشود.

برای دیگر کاربردها، محقق سبزواری (ابهام‌زدایی) را ببینید.

محمدباقر بن محمدمؤمن خراسانی سبزواری (1017-1090) فقیه، حكیم و متكلم و اهل سبزوار بوده است،

ولادت

محمد باقر فرزند محمّد مؤمن خراسانی مشهور محقّق سبزواری در ۱۰۱۷ق در روستای نامِن از توابع سبزوار زاده شد.

مهاجرت به اصفهان

پس از درگذشت پدرش به اصفهان آمد و در آنجا سکونت گزید. سبزواری در دوران زندگی خود با چهار تن از حاکمان صفوی معاصر بوده و بیشترین دوران زندگی سیاسی وی در دوره سلطنت شاه عبّاس دوم و شاه صفی بوده است. حاکمان معاصر سبزواری عبارتند از:

1. شاه عباس اول (۱۰۳۸ـ۹۹۶ق)؛
2. شاه صفی اول (۱۰۵۲ـ۱۰۳۸ق)؛
3. شاه عباس دوم (۱۰۷۷ـ۱۰۵۲ق)؛
4. شاه سلیمان اول یا شاه صفی دوم (۱۱۰۵ـ۱۰۷۷ق)؛

در دوران شاه عباس دوم، محقق سبزواری منصب شیخ‌الاسلامی و امامت جمعه اصفهان را پذیرفت و از جانب شاه عباس دوم تدریس در مدرسه ملا عبدالله شوشتری به وی واگذار شد.

وی همیشه در جهت اصلاح شاه عباس دوم بوده و مسائلی را به او گوشزد می‌‌‌کرده است و خواهان اصلاح آن‌ها می‌‌‌شده که از جمله آن‌ها می‌‌‌توان به دو امر اشاره کرد:

1. تقاضای توبه شاه: وی همیشه شاه عباس دوم را توصیه به توبه می‌‌‌کرد؛ چون توبه شاه باعث توبه هزاران نفر دیگر می‌‌‌شد. او درباره قبول توبه می‌‌‌گوید: اگر کسی تمام عمر کافر باشد یا مشغول به انواع معاصی و ذنوب شود و در نفس آخر اسلام آورد یا از همه گناهان توبه کند، خدای عزوجل می‌‌‌آمرزد و بی‌حساب به بهشت می‌‌‌برد.
2. منع شاه عباس دوم از شرابخواری: سبزواری از شاه عباس دوم می‌‌‌خواهد که شرب خمر و لهو و لعب و لذات را ترک کند؛ زیرا این عوامل سبب ظهور فساد و باعث زوال و اختلال در امور جامعه می‌‌‌شود. وی به ممنوعیت شرعی و عقاب اخروی شرب خمر اشاره می‌‌‌کند، امراض دنیایی آن را نیز یادآور می‌‌‌شود، به این که بیشتر حاکمان قبل به سبب آفت شراب هلاک شده بودند.

اساتید

برخى از اساتید و مشایخ روایت سبزوارى عبارتند از:

1. میر فندرسكى؛
2. قاضى معزّ؛
3. حیدر على اصفهانى؛
4. حسین على تسترى؛
5. علاّمه محمدتقى مجلسى؛
6. نورالدین على بن حسین بن أبى الحسن عاملى،
7. برادر صاحب مدارك؛
8. میر شرف‌الدین على بن حجّت شولستانى؛
9. یحیى بن حسن یزدى؛
10. مقصود بن زین‌العابدین استرآبادى
11. حسین بن حیدر كركى.

این فقیه بزرگ و سیاستمدار شایسته، شاگردان بزرگی را به عالم اسلام تقدیم نمود که برخی از آن‌ها عبارتند از:

1. محقق خوانساری (۱۰۹۹ـ۱۰۱۹ق)؛ وی حسین بن جمال‌الدین محمد خوانساری، شوهرخواهر محقق سبزواری است که تألیفات بسیار دارد و از شاگردان برجسته محقق سبزواری است.
2. سید عبدالحسین حسینی خاتون‌آبادی. (۱۱۰۵ـ۱۰۳۹ق)
3. ملا محمد بن عبدالفتاح تنکابنی مشهور به سراب. (متوفی ۱۱۲۴ق)؛ محقق سبزواری در سال (۱۰۸۱ق) به وی اجازه نقل روایت داده است.
4. میر محمدصالح خاتون‌آبادی؛ وی فرزند عبدالواسع خاتون‌آبادی اصفهانی و داماد علامه مجلسی است.
5. محمدشفیع بن فرج گیلانی؛ محقق سبزواری در سال (۱۰۸۵ق) به وی اجازه نقل حدیث داده است. کتاب البداء از آثار او است.
6. میرزا عبدالله افندی اصفهانی؛ وی صاحب کتاب ریاض العلماء و حیاض الفضلاء است.
7. محمد صالح بیابانکی؛ محقق سبزواری در سال (۱۰۷۴ق) به وی اجازه نقل حدیث داده است.
8. عبدالله اردبیلی.

وفات

او در هشتم ربیع الأوّل 1090ق از دنیا رفته است؛ جنازه‌اش از اصفهان به مشهد مقدّس حمل و در مدرسۀ میرزا جعفر به خاک سپرده شد.

آثار

محقق سبزوارى آثار سودمندى دارد كه برخى از آنها عبارتند از:

1. ذخیرة المعاد فی شرح الارشاد

   این اثر شرحى است بر ارشاد الأذهان علاّمۀ حلّى تا پایان بحث حجّ.

2. الكفایة كه از آن به كفایة الأحكام، كفایة المعتقد، كفایة المعتمد، كفایة المقتصد و كفایة الفقه تعبیر مى‌شود و شامل ابواب فقه بجز حدود و قصاص و دیات است، این دو كتاب چاپ سنگى شده است.
3. حاشیۀ الهیّات شفاء، كه با تصحیح سیّد جلال‌الدین آشتیانى، ضمن منتخباتى از آثار حكماى الهى ایران(ج 2، ص 493-556) در تهران به چاپ رسیده است.
4. روضة الأنوار در شیوۀ فرمانروایى و اخلاق حكومتى، كه سال 1285ق در چاپخانۀ علیقلى قاجار در 349 صفحه به چاپ رسیده(فهرست کتاب‌هاى فارسى مشار، ج 2، ص 2704) و در كتاب دین و سیاست در دورۀ صفوى 203-212، نوشتۀ رسول جعفریان معرّفى شده است.
5. المقالة المختصرة، دربارۀ نماز و روزه به زبان فارسى.
6. مفاتیح النجاة در دعا.
7. رسالة فی الغسل.
8. رسالة فی صلاة الجمعة، عربى.
9. رسالۀ نماز جمعه، فارسى.
10. شرح مجسطى، ناتمام.
11. حاشیه بر شرح اشارات.
12. حواشى بر مسالك الأفهام شهید ثانى قدس‌سرّه.
13. رسالۀ مقدمۀ واجب.
14. رساله‌اى در فضیلت متعه.
15. رساله‌اى در قرائت و تجوید.
16. روضة الفلاح سلیمانى، در دعا و به زبان فارسى.
17. شرح توحید صدوق.
18. رسالة فی اختیار الساعات.
19. الخلافیه، دربارۀ اختلاف نظر فقها.
20. شرح زبدة الاصول شیخ بهایى.
21. رسالة فی شبهة الاستلزام.
22. شرح حدیث برّ الوالدین.
23. العقائد الجامعة.
24. رسالة فی تحریم الغناء.

مرحوم سید مصلح‌الدین مهدوى آثار محقّق سبزوارى را به چهل عدد رسانده و براى هر كدام از این آثار توضیحاتى ذكر كرده است.[1]

منابع مقاله

1. خاندان شیخ الإسلام اصفهان، ص 88-100.
2. دانشنامه اسلامی (ویکی اهل‌بیت ع)
3. ویکی شیعه

وابسته‌ها

ذخیرة المعاد في شرح الإرشاد

كفاية الفقه: المشتهر بكفاية الاحكام

روضة الأنوار عباسی (در اخلاق و شیوه کشورداری)

مجموعة الرسائل الأصولیة

الرسائل مع رسائل أخر