زیر آسمان اصفهان: لهجه و آداب و سنن در اصفهان

زیر آسمان اصفهان
پدیدآوران	مدنی، حمید (نویسنده)
ناشر	پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
مکان نشر	تهران
سال نشر	1399
شابک	‎2ـ38ـ6304ـ622ـ978
کد کنگره	‏

زیر آسمان اصفهان: لهجه و آداب و سنن در اصفهان تألیف احمد مدنی،این کتاب، فرهنگ کوچکی است که به زندگی و اقوال و احوال و لهجه و همچنین به کنش و کردار و منش و رفتار اصفهانیان پرداخته است؛ اما روش پردازش آن الفبایی نیست و بلکه موضوعی است؛ بنابراین خواننده برای یافتن آنچه در پی آن است، می‌بایست به مدخل‌ها مراجعه کند.

ساختار

کتاب در شش بخش به نگارش درآمده است.

گزارش کتاب

لهجه و اصطلاحات خاص اصفهانی‌ها به هنگام محاوره، سرورانگیز و جذاب و شنیدنی و ظاهراً مسبوق به سابقه‌ای طولانی است. یکی از قدیمی‌ترین اشارات در این‌باره در سفرنامۀ ابن بطوطه آمده است که حدود هفتصد سال پیش به اصفهان سفر کرده و مدت‌زمانی را در این شهر زیسته است. وی می‌نویسد: اصفهانی وقتی می‌خواهد دوستی را برای صرف غذا به منزل خود دعوت کند، با طنز و تواضع می‌گوید: «بیا بریم یه نون و ماس با هم بخوریم». و نکته اینجاست که هنوز هم پس از قرن‌ها در اصفهان از همین جمله در این موارد استفاده می‌شود و اصفهانی، ویژگی طنزآمیز بیانش را همچنان حفظ کرده است.

اگرچه تطور و تحول در لهجۀ مردم اصفهان نیز لاجرم متأثر از دگرگونی عوامل فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی است؛ اما باید در حفظ این فرهنگ و لهجۀ یگانه و دلنشین از دستبرد زمانه کوشید و به ثبت نکات اساسی آن اقدام کرد.

نویسندۀ کتاب در بخشی از پیش‌گفتار خود آورده است: «این کتاب مدعی ارائۀ نتایج مطالعاتی نظام‌مند و علمی در زمینۀ فولکلور مردم اصفهان نیست. فقط ادای دینی است در حد توان به شهر و همشهریان که این قلم‌شکستۀ نسخه‌نویس را بر آن داشت تا یادمان‌هایش را از محلۀ پاقلعه و خانۀ دایجون مدنی، دست‌مایه قرار دهد و به دقایق ظریفی از وجوه نانوشتۀ لهجه و فرهنگی اشاره کند که قطعاً از سده‌ها پیش در این شهر و این محله مرسوم و ملحوظ بوده است. شمول مکانی و زمانی این یادمان‌ها در کتابی که پیش رو دارید، غالباً محدود به محلۀ پاقلعه و فقط در نیم‌سدۀ اخیر است. طیف اشخاصی که اقوالشان در این کتاب نقل شده، کودکان خردسال، کسبه و دوره‌گردان عامی، پدران و مادران بی‌سواد یا درس‌خوانده، و تحصیل‌کردگان دانشگاه و مجتهدان حوزوی را دربر می‌گیرد. اما از آنجا که لحن و لهجه و اصطلاحات تحصیل‌کردگان در هنگام محاوره، تمایلی آشکار به لهجۀ معیار گرفته و از گویش اصفهانی فاصله گرفته است، در بازنویسی اقوال، بیشتر بر روی لهجه و بیان کودکان و خصوصاً مردان و زنان کوچه تکیه داشته‌ام».

این کتاب، فرهنگ کوچکی است که به زندگی و اقوال و احوال و لهجه و همچنین به کنش و کردار و منش و رفتار اصفهانیان پرداخته است؛ اما روش پردازش آن الفبایی نیست و بلکه موضوعی است؛ بنابراین خواننده برای یافتن آنچه در پی آن است، می‌بایست به مدخل‌ها مراجعه کند.

در بخش نخست این کتاب، نویسنده با مرور خاطرات خود از زندگی سال‌های کودکی در یکی از خانه‌های قدیمی اصفهان به نوعی معماری و فرهنگ شهرنشینی و زندگی مردم اصفهان را مرور کرده است.

نویسنده در بخش نام‌ها و نسبت‌ها نیز اسم‌های متداول و محبوب اصفهانی‌ها همراه با نحوۀ تلفظ آنها، نام‌های خانوادگی مرسوم و عنوان‌هایی که برای نسبت‌های سببی و نسبی در اصفهان استفاده می‌شده یا می‌شود را بررسی کرده است.

در بخش گفتگو نیز پاره‌ای از محاورات و جملات معروف با لهجۀ اصفهانی همراه با آوانگاری هر کدام آمده است. در بخش‌های دیگر کتاب نیز به کنش و کردار، منش و رفتار و پول و کار و بازار در اصفهان پرداخته شده است.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات