سودگرنامه: سودگرنسک از کتاب نهم دینکرد

سودگرنامه
پدیدآوران	گشتاسبی اردکانی، پورچیستا (نویسنده)
ناشر	روزآمد
مکان نشر	تهران
سال نشر	1399
شابک	‎0ـ662914ـ622ـ978
کد کنگره	‏PIR 2065

سودگرنامه: سودگرنسک از کتاب نهم دینکرد پژوهشگر و سراینده اشعار پورچیستا گشتاسبی اردکانی؛ در این کتاب برای نخستین بار، آوانویسی سودگرنسک به طور کامل و بر اساس شیوۀ مکنزی انجام شده و متن سودگرنسک به طور کامل به فارسی ترجمه شده است.

گزارش کتاب

«دینکرد» مهم‌ترین متن فارسی میانه و یکی از تفاسیر اوستا به شمار می‌رود که به معنی «کردۀ دین» یا «اعمال دینی» یا «تألیف دینی» است. این کتاب بر اساس مطالب اوستا و شرح آن یعنی زند استوار است و از این‌رو نام کتاب، موضوع آن را نیز مشخص می‌کند. این اثر را دومناش «دایرةالمعارف دین مزدایی» می‌شمارد و با توجه به مطالب آن نامی مناسب نیز هست و این اثر گردآوری شده است. این اثر در آغاز دارای نه کتاب بوده که کتاب نخست و دوم و بخشی از کتاب سوم از میان رفته است. بنابر تصریح گردآورندگان آن، این کتاب بر اساس الهام دین به مزدیسنی زرتشت تنظیم شده و دربردارندۀ دانش‌هایی است که زرتشت به نخستن پیروان خویش آموخته است.

آذرفرنبغ پسر فرخزاد و آذرباد پسر امید را گردآورندگان دینکرد می‌دانند. آنچه امروزه در دست است، ظاهر همان است که آذرباد آخرین بار گردآوری کرده است. او این کتاب را «دینکرد هزار فصل» نامیده است؛ یعنی کتابی که فصل‌های بسیار دارد. کتاب بندهش، او را از هم‌عصران زادسپرم، صاحب کتاب «گزید‌ه‌ها» دانسته است؛ بنابراین آخرین تألیف کتاب مربوط به قرن سوم هجری است.

کتاب نهم دینکرد شامل سه نسک اوستای دورۀ ساسانی است که امروزه اصل آنها در دست نیست. گرچه این سه نسک جزء نسک‌های گاهانی به شمار آمده‌اند؛ اما بسیاری از مطالب اساطیری در آنها آمده که در جای دیگر اثری از آنها نیست. «سودگرنسک» که خلاصۀ مطالب آن در چند سطر در کتاب هشتم دینکرد آمده، دارای 22 فرگرد است. فصل‌های یک تا سیزده شامل مطالب گوناگونی است که بیشتر جنبۀ اندرز و دستورالعمل‌های دینی دارند. از فصل چهاردهم به بعد بیشتر مطالب گوناگون اساطیری مانند داستان گرشاسب و آتش، هفت فرمانروای بی‌مرگ، جمشید، ضحاک، فریدون، کاووس و کیخسرو آمده است که شبیه مطالب مذکور در یشت‌هاست. ورشت‌مانسر نسک که خلاصۀ آن نیز در کتاب هشتم در چند سطر آمده، در اینجا دارای 23 فرگرد است و با فصلی دربارۀ زندگی زرتشت به گونه‌ای فشرده آغاز می‌شود. تفصیل مطالب آن در کتاب هفتم دینکرد آمده است.

سودگرنسک، نخستین نسک از سه نسک گاهانی کتاب نهم دینکرد و شامل 22 فرگرد است. «سوتگر» یا همان «سودگر» به معنی سودرساننده است. شاید هم بتوان آن را از ریشۀ «sav» «نجات دادن» و به معنی «نجات‌دهنده» دانست. مطالب سودگرنسک شامل دو موضوع است: الف) دستورهای دینی و پندهای اخلاقی، شامل: خوانده یثا اهو وئیریو، خواندن اشم وهو، پرهیزگاری و بخشش به درویشان، دوری از گناهان و شکایت کردن از ظالمان، نیرومندی مینوی گاهان، آبادی‌های برتر و کسب فره و پرهیز از نشستن با مستان و نوشیدن مستی‌آور، بخشش خوراک به درویشان، چهار زمان هزارۀ منسوب به زرتشت، پرهیز کردن از ستایش اهریمن و دیوان و زمان‌های ستایش ایزدان، بدبودن عمل لواط، دستورهای دینی دربارۀ آتش، شکایت آتش به اورمزد و آفرینش آتش در آتشکده و دستورهای دینی برای آتشکده و نحوۀ غذاخوردن و ستایش کردن ایزدان و گاهان خواندن، پرهیزکردن از شیون و مویه بر مردگان و .... ؛ ب) اساطیر مذهبی مربوط به دین زرتشتی شامل نشان دادن اورمزد به زرتشت روان گرشاسب را و آمرزیدن گرشاسب با خواهش زرتشت به آتش و رفتن گرشاسب به برزخ، اسطورۀ جمشید و ضحاک و فریدون و ..... .

در این کتاب برای نخستین بار، آوانویسی سودگرنسک به طور کامل و بر اساس شیوۀ مکنزی انجام شده و متن سودگرنسک به طور کامل به فارسی ترجمه شده است. در این پژوهش مقدمه‌ای دربارۀ کتاب دینکرد و گردآورندگان آن و توضیحاتی دربارۀ کتاب‌های دینکرد سوم تا نهم و نسخه‌های دینکرد ارائه شده است. سپس شیوۀ پژوهش و پیشینۀ پژوهش بر روی کتاب‌های دینکرد و نیز کتاب نهم دینکرد و سودگرنسک و جنبۀ نوآورانۀ این پژوهش ذکر شده است. بعد از آن حرف‌نویسی و آوانویسی متن سودگرنسک و برگردان فارسی آن است؛ به گونه‌ای که پس از حرف‌نویسی و آوانویسی هر فرگرد، برگردان فارسی آن آمده است. خوانش واژه‌ها در حرف‌نویسی و آوانویسی و برگردان فارسی آنها بر طبق واژه‌نامه‌های معتبر صورت گرفته است. در حرف‌نویسی و آوانویسی متن، شمارۀ صفحه و هر پنج سطر که از متن پهلوی دینکرد مدن است، مشخص شده است. سپس یادداشت‌های متن شامل واژه‌هایی که برای اولین بار خوانده شده یا به صورتی دیگر خوانده شده است و واژه‌هایی که تصحیح شده به همراه توضیح و ارجاع هر واژه به فرهنگ‌ها و واژه‌نامه‌های معتبر و نیز واژه‌نامۀ بسامدی پهلوی به فارسی آمده که مشخص می‌کند هر واژه در کدام صفحه و سطر از کتاب دینکرد نهم چاپ مدن قرار دارد و آوانویسی و حرف‌نویسی واژه به همراه معنی ارائه شده است.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات