فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخانه کنگره (آمریکا)

فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخانه کنگره
پدیدآوران	صفری آق قلعه، علی (نویسنده)
ناشر	میراث مکتوب
مکان نشر	تهران
سال نشر	1399
شابک	‎9ـ211ـ203ـ600ـ978
کد کنگره	‏

فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخانه کنگره (آمریکا) تألیف علی صفری آق قلعه، شمار نسخه‌های فارسی کتابخانۀ کنگرۀ آمریکا 146 مجلد است که از این میان 11 نسخه به صورت مجموعه هستند و با توجه به مندرجات این مجموعه‌ها، تعداد آثار معرفی‌شده در این فهرست 165 اثر است.

گزارش کتاب

شمار نسخه‌های فارسی کتابخانۀ کنگرۀ آمریکا 146 مجلد است که از این میان 11 نسخه به صورت مجموعه هستند و با توجه به مندرجات این مجموعه‌ها، تعداد آثار معرفی‌شده در این فهرست 165 اثر است. شمارۀ ردیف و تعداد آثار مندرج در مجموعه‌ها بدین‌قرار است: ردیف 13 (دو اثر)، 50 (دو اثر)، 53 (چهار اثر)، 55 (دو اثر)، 61 (سه اثر)، 67 (سه اثر)، 70 (سه اثر)، 72 (سه اثر)، 100 (دو اثر)، 103 (سه اثر)، 116 (سه اثر).

کهن‌ترین نسخۀ تاریخ‌دار کتابخانه، دستنویسی از مثنوی معنوی مورخ 845 قمری است و تاریخ کتابت جدید‌ترین نسخه‌ها حتی تا سدۀ چهارده قمری نیز می‌رسد. با اینکه تعداد نسخه‌های مجموعه نسبتا اندک است؛ اما آثار مهم، نسخه‌های کمیاب، منحصربه‌فرد و همچنین نسخه‌های نفیس و هنری در آن قابل توجه است.

از نمونه‌های متون مهم در این مجموعه باید به رسالۀ «پیروزی و مقالۀ نوروزی» از نجاتی نیشابوری و همچنین «تشریح الاقوام» از جمیز اسکینر یاد کرد که دارای ارزش متنی و نسخه‌های کمیاب هستند. همچنین «پاس انفاس» از جامی و «سحر حلال» از اهلی شیرازی که نسخه‌های کنگره از کهن‌ترین دستنویس‌های این آثار می‌باشند.

از نمونه‌های جالب توجه نسخه‌شناسی، رسالۀ «ترجمة الصلوة» است که به جای کاغذ بر روی پارچه نوشته شده و از دیدگاه خوشنویسی نیز از نمونه‌های خوب به شمار می‌آید.

نسخه‌های این کتابخانه از دیدگاه خاستگاه متون و نسخه‌ها، بسیار متنوع هستند. از دیدگاه خاستگاه خود نسخه‌ها، آثاری از ایران در ادوار گوناگون و همچنین شبه‌قاره، سرزمین عثمانی و افغانستان در مجموعه دیده می‌شود که با توجه به نمایۀ «جای‌ها و جایگاه‌های کتابت» می‌توان دیدگاه دقیق‌تری از آن به دست آورد. اما دربارۀ خاستگاه متنی نیز ارتباطاتی میان نسخه‌ها دیده می‌شود. برای نمونه نسخه‌های چند اثر که به گونه‌ای با افغانستان ارتباط دارند، در این مجموعه دیده می‌شود.

این فهرست دارای دو بخش اصلی است: متن‌شناسی، نسخه‌شناسی.

بخش متن‌شناسی با حروف درشت و بخش نسخه‌شناسی با حروف ریزتر و فرورفتگی سطرها چاپ شده است. در بخش متن‌شناسی، در هر نسخه بعد از درج نام اثر و نویسنده، به متن‌شناسی اثر پرداخته شده و اطلاعات مربوط به متن و گاه نویسنده در این بخش آورده شده است. سپس عباراتی از آغاز، انجام و انجامۀ نسخه درج شده است. در یادکرد عبارات آغاز، کوشش شده تا اطلاعات متن‌شناسانه‌ای که معمولاً در مقدمه‌های متون درج می‌شود، همگی نقل شود. کوشیده شده تا حد امکان تمامی آثار کتابخانه شناسایی شود.

بخش نسخه‌شناسی این فهرست به اطلاعات نسخه‌شناسانۀ هر دستنویس اختصاص یافته است. بخشی از این اطلاعات شامل مواردی عمومی است که در همۀ فهارس به آنها پرداخته می‌شود؛ مواردی چون شمار برگه‌ها، شمار سطرها، اندازۀ جلد، اندازۀ نوشته، تاریخ کتابت، خط متن، نام کاتب، جایگاه کاتب و نوع جلد. اما در این بخش دو ویژگی افزوده شده است: نخست اینکه بعد از یادکرد نوع خط متن، یک بخش ثابت به عنوان «عناوین و سرفصل‌ها» افزوده شده و این بخش به تفکیک ثبت شده است. یادکرد مشخصات جلد نیز در دو بخش جداگانۀ «ابرۀ جلد» و «آستر جلد» ثبت شده است.

تمامی ارجاعات مندرج در نمایه‌ها با استفاده از شمارۀ ردیف نسخه‌ها صورت گرفته است. برای این فهرست هشت نمایه استخراج شده که عبارتند از: نمایۀ نام نسخه‌ها و کتاب‌ها، نمایۀ مؤلفان و اشخاص، نمایۀ کاتبان، نمایۀ خوشنویسان، نمایۀ جای‌ها و جایگاه‌های کتابت، نمایۀ موضوعی نسخه‌ها، نمایۀ ترتیب تاریخ کتابت نسخه‌ها، و عبارات و سجع مهرهای اسلامی.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات